metropolis m

Gijs Van Vaerenbergh – Tabernacle (c) Dirk Pauwels  

Alle lijnen komen samen in het Vlaamse festival Watou. ‘Onrust, schoonheid en verlangen’ vinden hun weg naar het gelijknamige dorpje waar dichters en kunstenaars jaarlijks werk tonen. Dagmar Dirkx doorloopt het boeiende parcours van beeldende kunst en poëzie.

Waar West-Vlaanderen en Noord-Frankrijk elkaar raken, vindt deze zomer de negende editie van het kunstenfestival Watou plaats. Voor deze editie wisten de organisatoren het trio Chantal Pattyn, Benedicte Goessaert en Peter Verhelst als curatoren te strikken. Die samenwerking resulteerde in een fijnbesnaard festival, waarin de beeldende kunst en poëzie elkaar opnieuw het hof maken tot ze verstrengeld in elkaars armen liggen.

Na een lange trein- en pendelbusrit kom ik aan in het pittoreske dorpje dat eenmaal per jaar het decor vormt voor het kunstenfestival. Het rustieke landschap contrasteert sterk met een wereld die ons hoofd doet tollen: covid-19 is nog niet achter de kiezen of daar slaat de klimaatcrisis alweer toe. “Als de wereld complex is geworden,” schrijven de curatoren, “dan is er één plek waar al die onzekerheden, al dat geweld, al die onrust, al die complexiteit, en ook al die schoonheid en al dat verlangen samenkomen: de kunst.”

Catharina van Eetvelde (c) Dirk Pauwels  

Arocha-Schraenen - Witness (c) Dirk Pauwels 

Sarah & Charles - Creative Spa (The Heads, Smoke Fountain) (c) 

Watou is een vluchtpunt. Dat idee leeft in Creative Spa (2019) van Sarah & Charles in de Brouwerij. De installatie baadt in een diffuus roze licht, met in het midden een fontein die de ruimte in waterdamp onderdompelt. Twee verticale videoschermen tonen elk een 3D-geanimeerd gezicht waarvan ogen en mond ontbreken. ‘‘Hmm’’, mompelen ze af en toe naar elkaar. Net als in hun video-installatie Hand of Puppets, even verderop in de tuin van het Festivalhuis opgesteld, onderzoeken Sarah & Charles de impact van moderne beelden, technologieën en data op ons psychisch welzijn. Maakt wellness deel uit van een dwingende, haast opgelegde cultuur van ontspanning in die tollende wereld, of komen we wérkelijk tot rust? vraagt het kunstenaarsduo zich af.

Een moeilijk evenwicht tussen maatschappelijke zorgen en vrije tijd speelt ook in Neo Matloga’s collages. In het Kasteel De Lovie tonen Dikarata en Moruba wa sekgowa uit 2021 een spelletje schaak en een kaartspel. Het zijn gezelsschapsspelen die in Matloga’s Zuid-Afrika een veilig tijdverdrijf binnenshuis betekenen, en zo toelaten om de harde sociale situatie op straat te ontwijken. Net als in Creative Spa is de vrijblijvendheid dus slechts schijn. De collages omgeven de sculpturen van Leyla Aydoslu, die als buisvormige kokers opgetrokken uit paraffine en aluminium de ruimte domineren. Materialen als gips, hout, klei, jute, epoxy of isolatieschuim vertonen een weerbarstig karakter waar Aydoslu maar weinig vat op heeft. Ze evolueren, gedragen zich naar eigen goeddunken: vrijblijvend betekent ook iemand ‘de vrijheid van handelen laten’, en dat is precies wat Aydoslu haar materialen gunt. Tegelijk vragen haar sculpturen aan de toeschouwer om een positie in de ruimte aan te nemen. Er is natuurlijk nooit één juist perspectief.

Vrijblijvend betekent ook iemand ‘de vrijheid van handelen laten’, en dat is precies wat Aydoslu haar materialen gunt

Neo Matloga - Moruba wa sekgowa (c) Dirk Pauwels

Leyla Aydoslu - Neo Matloga (c) Dirk Pauwels 

“Er is geen waarheid, er is de rijkdom van de meerstemmigheid. (…) om die reden willen we als curatoren geen conclusies formuleren.” Goessaert, Pattyn en Verhelst laten thema’s als transhistorisch bewustzijn, zelfreflectie, lichamelijke intelligentie of het landschap doorheen het festival zwerven, maar maken geen aanstalte om die ideëen tot op het bot uit te spitten. Ze zijn er vooral op gebrand om mooie werken te presenteren die ons een ander perspectief aanreiken.

Soms mag je dat letterlijk opvatten. Wie dichterbij het glinsterende Witness (2018) van Carla Arocha & Stéphane Schraenen komt, merkt dat de sculptuur veel groter is dan ze van ver lijkt. Gespannen over de vijver rondom het Kasteel De Lovie, bestaat het werk uit fonkelende, LP-achtige schijven die spiegeling, transparantie en reflectie uitlokken. Haast als narcissus bewondert het kunstwerk zijn eigen evenbeeld in het water onder zich. Met Illusie of is het Gewoon Anders (2021) bedacht Edyth Dekyndt voor Watou een nieuw werk dat niet alleen onze visuele, maar ook onze tijdsperceptie uitdaagt. Een transparant textiel dat de print van het behangpapier in de eetzaal herneemt, verspert de toegang tot de kamer. Tegelijk hoor je een voorgelezen tekst gebaseerd op ASMR (Autonomous Sensory Meridian Response) – een samenwerking met studio Artîlerie – die de geluiden en personages van de eetkamer doorheen verschillende tijden oproept. De vraag is of Dekyndt de ‘leesbaarheid’ van de kamer zo versterkt of net troebleert.

Het steekspel tussen transparantie en ondoorzichtigheid laait ook op in A comme alphabet (2020). Twee tapijten in wol en zijde capteren als twee ‘kladbladen’ een moment in Mekhitar Garabedians leerproces van ‘zijn’ Armeense taal, waarvan de kennis omwille van migratie steeds verder afkalft. Taal hoeft dus niet altijd een weg naar kennis te zijn, ze functioneert ook als barrière. Als niet-Armeense bezoeker begrijp je er helemaal niets van en richt je je aandacht dan maar op de esthetische aantrekkingskracht van de letters. De woorden ontpoppen zich nu als visueel werk. Die migratie tussen verschillende media maakt de kracht van A comme alphabet – maar vooral van de hele tentoonstelling.

Als niet-Armeense bezoeker begrijp je helemaal niets van Garabedians A comme alphabet en richt je je aandacht dan maar op de esthetische aantrekkingskracht van de letters. De woorden ontpoppen zich nu als visueel werk

Mekhitar Garabedian (c) Dirk Pauwels 

Edith Dekyndt - Illusie of is het Gewoon anders (c) Dirk Pauwels 

Net als in voorgaande edities vind je doorheen het festivalparcours gedichten van jonge en gevestigde dichters terug. Elk gedicht wordt simpel gepresenteerd op een muziekstandaard, en het doet deugd om zovele bezoekers de tijd te zien nemen om de woorden te laten bezinken. Eenmaal genesteld in je hoofd, blijven ze doorrimpelen en duiken ze op wanneer je ze niet verwacht. Neem een strofe uit Marieke Lukas Rijnevelds Handen vol Krijgerschap:

Je wilt het onzegbare benoemen, geen wrakhout van je woorden, of met je handen vol krijgerschap een ruimte in lopen. Ze noteren: zowel de hij als de zij is vervreemd van de oorsprong, heeft weinig toereikend gereedschap en is verbeten op zoek naar andermans blik.

Dat verbeten zoeken naar andersmans blik komt me weer voor de geest bij Tracey Emins acrylschilderij I will look for you in every sleeping hour (2017). Zowel voor Emin als voor Rijneveld lijkt wanhoop de artistieke motor. De serie werken van Emin in Watou, waaronder ook een neon-installatie, een sculptuur en tekeningen, drukken allemaal een onvoorstelbaar gemis en verlangen naar affectie uit. ‘Zelfs wanneer een zoete sfeer zich presenteert, is er een onderhuidse spanning te voelen die diep snijdt en raakt,’ schrijven de curatoren.

Tracey Emin - The Memory of your Touch (c) Dirk Pauwels

Tracey Emin - All I Want is You (c) Dirk Pauwels (1)

Dat ze geen ‘conclusies’ willen formuleren, betekent allerminst dat hun selectie kunstwerken zomaar de publieke ruimte in Watou opvrolijken. Integendeel: ze vragen om reflectie en positionering, en formuleren samen een vluchtpunt – niet als een ‘veilige zone’, maar als een plek waar verschillende perspectieven elkaar kruisen. Met al die impressies in ons achterhoofd keren we naar huis, terug de kloppende stad in.

Watou is nog tot 5 september te bezoeken, meer info hier

Dagmar Dirkx

is schrijver en kunsthistoricus

Recente artikelen