metropolis m

Vandaag op 30 november wordt de winnaar van de Prix de Rome 2021 bekendgemaakt. Door de vier genomineerden is afgelopen vijf maanden werk gemaakt dat nu ter beoordeling wordt gepresenteerd in een tentoonstelling in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Machteld Leij ging kijken en wijst haar favoriete winnaar aan.

Door merg en been gaat de zang van een jonge vrouw, korte dreadlocks, stevige schouders. Luider en luider klinkt haar klaagzang, het echoot en versterkt rond de trap in het Stedelijk Museum, die beroemde trap waarop ooit Gilbert en George hun levende standbeeldperformance deden. Nu biedt hij ruimte aan Rock to Jolt [ ] stagger to ash, de performance waarmee Alexis Blake meedingt naar de Prix de Rome 2021. De performers komen hun publiek tegemoet dat rond de balustrade staat opgesteld: de juryleden, bevriende kunstenaars, de pers. De zang is woordeloos, klimt omhoog, houdt aan en haalt uit. Het is droevig en hard tegelijkertijd. Dansers bewegen als op een parcours, rondom de trap, soms alsof ze gezamenlijk een pulserend organisme zijn. Er is een dj en een geluidskunstenaar, een zanger. De muziek vult je oren tot over de pijngrens, kruipt onderhuids.

De performers bewegen, nemen houdingen aan, tonen zelfs hun billen aan het publiek. Alle houdingen en gebaren zijn ontleend aan beelden uit de kunstgeschiedenis, gecombineerd met nieuwsbeelden van demonstraties, onder meer van Black Lives Matter. Het beroemde beeld van een vrouw die naakt tegenover een cordon politieagenten plaatsneemt, is een van de houdingen die Blake haar performers laat nabootsen. Het dramatische slot moet dan nog komen. De performers spreiden een damasten kleed uit, alsof het een lijkwade is. Ze kloppen het uit, bij elke paar stappen klapt het doek. Er kriebelt iets door de lucht, zo de neusvleugels in. Het is de geur van aarde, van verval. Alle zintuigen zijn geprikkeld, maar geur is het zintuig dat zorgt voor ontroering, voor een gevoel van verdriet in de buik. Rock to jolt [ ] stagger to ash knoopt heden en verleden aan elkaar en toont hoe vrouwenlijven onderhevig zijn aan controle, aan restricties, aan wetten die ze pogen te beknotten. Blake laat de stem aanklagen, ontroeren. Stemgeluid, zo maakt ze voelbaar, laat zich niet inperken, het wordt luider en luider, echoot tegen de muren.

Alexis Blake, foto Daniel Nicolas

De gechoreografeerde performance van Alexis Blake biedt mij een overweldigende entree tot de tentoonstelling van de eindwerken van de Prix de Rome 2021, de tweejaarlijkse stimuleringsprijs voor jonge kunstenaars onder de veertig jaar, wonend en werkend in Nederland, georganiseerd door het Mondriaan Fonds. Uit 217 inzendingen werden naast Blake, Silvia Martes, Mercedes Azpilicueta en Coralie Vogelaar genomineerd, allen wonen en werken in Amsterdam. Zij ontvingen een werkbeurs en produceerden tijdens de afgelopen vijf maanden nieuw werk dat nu getoond wordt in het Stedelijk Museum Amsterdam. De winnaar krijgt 40.000 euro en een artist-in-residency naar keuze.

Zo effectvol als Blakes performance is, zo rustig is de half verduisterde ruimte die ze inrichtte in de tentoonstelling: een vleug van die aardegeur hangt er, speciaal samengesteld door geurkunstenaar Sissel Tolaas. Er is een ingang en een uitgang, die de geur enigszins opsluit in de ruimte. Er ligt in het halfduister een stapeltje kranten met de beeldreferenties uit haar performance. Van oorverdovend en overweldigend naar heel verstild. Een intrigerend evenwicht, maar lastig te doorgronden voor de bezoeker die niet het geluk heeft gehad bij de performance te mogen zijn (de performance van Blake wordt maar enkele keren opgevoerd).

Mercedes Azpilicueta, foto Daniel Nicolas

Mercedes Azpilicueta, foto Daniel Nicolas

Deze generatie kunstenaars zoekt elkaar op, werkt samen met anderen. Het beeld van de authentieke kunstenaar die alles uit zijn eigen tenen haalt, kan voorlopig bij het grofvuil. Martes liet een sieradenmaker het orakel in haar film tooien; Azpilicueta werkte nauw samen met de experts uit het Textielmuseum in Tilburg en Vogelaar liet een componist toe in haar installatie van hartslagmeters en ingewanden. Vogelaar laat bezoekers plaatsnemen in haar installatie, met aan het oor een hartslagmeter die het ritme omzet in klanken die weerklinken in speciaal gemaakte keramieken klankkasten in de vorm van de kamers van het hart. Vogelaar raakte gefascineerd door de smartwatch die bij de drager alles meet wat er maar te meten valt. Haar werk is een technisch ingewikkelde installatie, aangedreven door menselijke aanwezigheid. Waar je smartwatch alleen voor jou is, is deze installatie een plek met ruimte voor drie mensen. Dat sociale element, hoe minimaal en verwarrend ook, verzacht die koude technische wereld waarin het organische lichaam gereduceerd wordt tot een bron van data.

Coralie Vogelaar, foto Daniel Nicolas

Deze generatie kunstenaars is niet alleen gewend om samen te werken, ze is ook onverholen kritisch op de wereld waarin ze leven. Het verleden wordt belicht om mistanden aan te kaarten die tot op heden voortduren. Mercedes Azpilicueta gebruikt daarbij de vorm van het wandkleed van jacquardstof, dat in dit geval meterslang golft door de ruimte, daarmee een zekere oneindigheid suggererend. Het verhaalt van de aardappelopstand in de Jordaan in 1917 vormt een van de motieven, net als ander vrouwenprotest hier en in Latijns-Amerika, waarin wordt opgeroepen op te staan tegen geweld tegen vrouwen. In die banen van textiel komt de wereld samen, het leest als een oproep tot solidariteit overal ter wereld.

Silvia Martes, foto Bas Czerwinski

Silvia Martes

Silvia Martes, foto Daniel Nicolas

Silvia Martes keert de blik vooruit, naar de toekomst. Om bij haar film te komen moet je een corridor door. Lichten boven je hoofd lijken je te scannen. Martes bedacht hoe de wereld eruit zou zien, nadat de hele mensheid na vaccinatie zou zijn uitgeroeid. Dood, maar ook onsterfelijkheid zijn de onverwachte bijwerkingen: Martes speelt de rol van onsterfelijke.  Levend maar eenzaam viert ze haar verjaardag: ze steekt kaarsjes aan op haar verjaardagstaart: 136 jaar alweer. De film is fragmentarisch, beelden van verjaardagsfeestjes wisselen af met die van een orakel: een jonge en een oude vrouw samen voeren een innerlijke monoloog. Een alien draait de onsterfelijke rond, op een draaiplateau, terwijl ze een lied van Bessie Smith playbackt, over geesten die de levenden achter de vodden zitten. Martes film is niet troostrijk, maar druipt van het gemis, van de gestorven mensheid.  Ze laat onze wereld doorschieten tot een mythologische toekomst, die alle elementen van een dystopie in zich heeft. Ze verzacht de horror van het angstvisioen met een flinke scheut melancholie.

Als tentoonstelling zit deze editie goed in elkaar: de kunstenaar sluiten aan, overlappen. Alle kandidaten staan in contact met de tijd van nu: conflictrijk, technologisch, mooi maar met alle elementen voor een nachtmerrieachtige toekomst. Ondanks het historische of technologische onderzoek dat zo duidelijk ten grondslag ligt aan de werken, zijn ze meeslepend. Is dat een goede zaak? Jawel, want denken doe je niet alleen met je hersenen, maar ook ergens op een plek in de buurt van je middenrif, zoals Blake je laat ervaren. Een winnaar aanwijzen wordt moeilijk, omdat de kunstenaars uniek zijn, maar samen een overtuigend relaas over conflict en schoonheid houden. Martes is een sterke kandidaat. In De Pont liet ze onlangs ook al zien met haar film The Revolutions That Did (Not) Happen, dat ze een goed evenwicht vindt tussen vormgeving en verhaal. We zullen nog veel van haar horen, de komende jaren. Toch denk ik dat Blake gaat winnen, vanwege die adembenemende performance. Stevig geworteld in het bronnenmateriaal dat de kunstenaar verzamelde, staat deze overtuigend op eigen benen.

Prix de Rome 2021, Stedelijk Museum Amsterdam, 13.11.2021 t/m 20.3.2022. Meer info HIER

Machteld Leij

is kunstcriticus

Recente artikelen