metropolis m

melanie bonajo, ‘When the body says yes’, in Chiesetta della Misericordia, Venetië Biënnale 2022

In een kleine kerk in het Venetiaanse Cannaregio spat het plezier van het scherm. melanie bonajo installeerde daar When the body says yes. Hun bijdrage aan de Biënnale van Venetië is een viering van het lichaam en de aanraking. Mooi, invoelbaar en soms confronterend, spreekt er hoop uit voor een beter leven, met meer liefde en minder pijn.

Het blijft het krachtigste van het krachtige: een naakt vrouwenlichaam dat zichzelf in alle verzekerdheid viert, in een kerk, dat bastion van religie dat al het vrouwelijke onderdrukt. Op de maagd Maria na, dan, maar die gedraagt zich altijd heel devoot en bescheiden. De vrouwen, mannen, en mensen die zich als zodanig, of als geen van beide, identificeren in melanie bonajo’s When the body says yes, zijn zinnenprikkelend, naakt en overgoten met olijfolie – direct uit de fles. De performers, genderqueer, jong, oud, wit en zwart, bewegen als een pulserend organisme. Ze genieten van aanraking en aangeraakt worden, maar ze genieten ook van het samenzijn. Hun plezier spat van het scherm in de kleine kerk in Cannaregio, de plek waar Nederland neer is gestreken. Een scherm hangt in de ruimte, de grond is bedekt met blobs van zacht textiel, in vormen die doen denken aan gekromde ruggen, die onder de textiel tevoorschijn kronkelen. De kerk is het alternatief voor het Rietveldpaviljoen in de Giardini, dat het Mondriaan Fonds voor een keer uitleende aan Estland. De overdracht was een genereus gebaar naar een land dat zich altijd ‘extra muros’ presenteerde en nu het volle podium krijgt. Omgekeerd gaf de switch aan de bonajo de ruimte om zich een keer vrijelijk te ontplooien, los van de door veel kunstenaars gevoelde noodzaak om te reflecteren op het modernisme van het Nederlands paviljoen. Daar staat tegenover dat bonajo zich nu moet verhouden tot een kerk, een nog veel ouder en zonder meer patriarchaal instituut.

Het pakt goed uit voor bonajo: hun mens-gecentreerde film staat op zichzelf, is een viering van het lichaam, en, zoals het persbericht vermeldt: van aanraking als een remedie voor de moderne epidemie van eenzaamheid, van een knuffelruimte die de clitoris centraal stelt als epicentrum van social design en een plaats voor aanbidding. Dat past in een ontwikkeling die al langer gaande is: de kunstenaar als therapeutisch heler. De kunst is niet alleen iets wat de kunstenaar maakt, om de kunst, maar ook iets met een breder belang, iets dat kan helen, net als therapie. Denk aan de queer kunstenaar A.A. Bronson, die als een sjamaan mensen aan rituelen deel laat nemen. Of aan Yael Davids, Feldenkrais instructeur. Bewegingsleer en kunst komen samen in haar werk. Datzelfde geldt voor bonajo, die als seks educator bezig is met aanraking en toestemming. Naadloos sluit het aan bij hun films en performances. bonajo maakt nieuwe, mooie, kleurrijke rituelen, met gevoel voor prechristelijke en hedendaagse sjamanistische tradities.

[blockquote]bonajo’s  performers zijn mensen met liefde voor hun eigen lichaam, maar ze worstelen ook met trauma’s

melanie bonajo, 'When the body says yes', in Chiesetta della Misericordia, Venetië Biënnale 2022

bonajo’s  performers zijn mensen met liefde voor hun eigen lichaam, maar ze worstelen ook met trauma’s. De film wisselt in een loom maar trefzeker ritme tussen groepsperformances met blote lijven die alle beschikbare ruimte in beeld vullen, en stille performances in het bos. Eén performer, één getuigenis: een jonge vrouw praat over de lof die ze kreeg toen ze als mollig kind gewicht verloor, daartoe aangezet door een tante met een dieetplan. Ze leerde zo dat ze lof kreeg voor het disciplineren van haar lichaam. Dat is een pijnlijke boodschap, zeker voor een kind. Een jonge man vertelt over hoe hij aanrakingen niet kon verdragen, doordat hij mishandeld was door zijn ouders. Iemand vertelt over het trauma van zijn besnijdenis: ongevraagd, beperkend, hem onzeker achterlatend. We zien hem in beeld, drijvend in het water.

Dat aspect van het lichaam als bron van geestelijke of lichamelijke pijn, maakt dat de film dieper gaat dan simpelweg het esthetisch tonen van extase. De prikkeling van de mensenmassa, die swingt en pulseert, werkt aanstekelijk. De naakte lijven voelen zich goed bij elkaar, met elkaar. De aanrakingen zijn vriendelijk, persoonlijk, erotisch ook misschien. Is dat ongemakkelijk voor de toeschouwer? Nee, niet per se. Het contact is gemedieerd, als publiek ben je op afstand. Dat is comfortabel, maar het betekent niet dat je niet wordt geraakt.

Er zit humor in sommige scènes: wild dansende mensen op een minuscuul podiumpje maken je blij. Een vrouw met een majestueus achterwerk staat met haar rug naar een groepje mensen. Ze lijken veranderd in verlangende handen die als een grote hand reiken naar haar billen. “No!”, brult ze, en draait zich om. De handen schieten schielijk terug. Telkens weer roept ze: “No!”. Alsof er magnetische aantrekking en afstoting plaatsvindt. Krachtig: nee betekent nee. Die herhaling maakt het fragment grappig en ijzersterk tegelijkertijd.

De film wisselt in een loom maar trefzeker ritme tussen groepsperformances met blote lijven die alle beschikbare ruimte in beeld vullen, en stille performances in het bos

Wie op de zitsculpturen in de kerk neerzijgt en vanaf de grond naar het scherm opkijkt, het plafond vol sterren in je ooghoeken, moet automatisch denken aan de presentatie van Pipilotti Rist in 2005: naakte vrouwenlijven werden geprojecteerd op het plafond van de San Stae kerk. Die presentatie werd vroegtijdig gesloten, vanwege het zogenaamde aanstootgevende karakter van Rists werk. Er is een belangrijk verschil tussen Rist en bonajo: Rists werk was gepolijst en verleidelijk. bonajo’s performers zijn echte mensenlijven, het zijn personen met een verhaal. Ze zijn geen ideaalbeeld, maar zichzelf. Daardoor kun je je als kijker identificeren met ze, iets van ze kunt leren, of ze gewoonweg gunnen dat ze gelukkig zijn. De film baadt in een fikse dosis hippie-esthetiek, je waant je zo in de jaren zestig van de vorige eeuw. Maar de tijd is veranderd, het hedonisme van toen, is bekeken door bonajo’s lens gelaagder. Het lijkt misschien alsof de wereldproblematiek ver weg is in de film. Toch is dat niet zo: de behoefte aan aanraking is intens menselijk, en tijdens de pandemie buiten bereik. When the body says yes is een medicijn voor de pijn van de afgelopen paar jaar. Het is een voorstel om niet alleen rationeel te zijn, maar om de zintuigen en het emotionele toe te laten, om zo een betere, gelukkigere wereld te maken.

Daarmee is het een vrijplaats voor hen die de noodzaak voelden ruimte te claimen voor zichzelf, omdat de dominante cultuur ze naar de marge verdrong. De tijd is in transitie, en bonajo voedt deze transitie met haar beelden, met haar performers. Mooi, invoelbaar, soms confronterend, maar boven alles spreekt er hoop uit voor een beter leven, met meer liefde en minder ongewenste pijn. Utopisch, zeker. Maar ook een fijne, soms echt iets te knusse, met olijfolie overgoten knuffeldroom.

ALLES OVER MELANIE BONAJO EN DEZE BIËNNALE VAN VENETIË IN DE 48 PAGINA’S DIKKE GIDS BIJ METROPOLIS M NUMMER 2 PLATTELAND. NU IN DE WINKEL OF BESTEL bij [email protected]

‘When the body says yes’. melanie bonajo. Nederlands Paviljoen, Biënnale van Venetië. Chiesetta della Misericordia, Campo dell’ Abazia, Cannaregio. Te zien t/m 27 november 2022

Machteld Leij

is kunstcriticus

Recente artikelen