metropolis m

Pools Paviljoen – Malgorzata Mirga-Tas

De Biënnale van Venetië 2022 is minder uitbundig dan andere jaren. Niet alleen de pandemie, maar ook de oorlog in Oekraïne stemmen bescheiden en reflectief. 

Deze 59e Biënnale liet een jaar op zich wachten, maar nu barst de lagunestad weer als vanouds uit zijn voegen met kunst. Toch oogt de stad rustiger: minder bombastische kunstwerken op straat, en de enorme miljonairsjachten van Russische oligarchen die doorgaans de kade naast het Biënnaleterrein vullen, zijn weggebleven.

De landenpaviljoens op het Giardiniterrein, in de Arsenale en in de stad zelf tonen hun kunstenaars, vaak in lijn met de hoofdtentoonstelling The Milk of Dreams van curator Cecilia Alemani: vrouwen en hen die zich als zodanig identificeren. Veel landen, niet allemaal, kiezen voor een kalme, introspectieve presentatie, waarin de vraagstukken van deze tijd een rol spelen: identiteit, koloniale geschiedenis, het verhaal van hen die weggeschreven zijn uit de geschiedenis. Maar bovenal staat deze biënnale in het teken van de oorlog in Oekraïne.

Op de eerste previewdag van de Biënnale is alles rustig rond het Russische paviljoen, op een beveiliger na. De curatoren van het paviljoen besloten niet mee te doen, vanwege de oorlog die Rusland voert in Oekraïne. Oekraïne zelf is wel vertegenwoordigd in het park, met een kunstwerk bestaande uit trechters. Op het ad hoc ingerichte Piazza Ucraina, naast de entree, is de kunst veel directer. Posters van kunstwerken zijn opgeplakt op houten staketsels. Een man brandt het hout zwart met een gasbrander. In het midden zijn zandzakken hoog opgestapeld tot een metershoog sculptuur. Zo worden op de monumenten in Oekraïne beschermd tegen de bombardementen. De tekeningen en foto’s, soms schilderingen op de posters zijn direct, schrijnend en soms hartverscheurend, zoals het getekende relaas van een jonge vrouw die haar telefoonnummer op de rug van haar kind schrijft. Voor geval ze elkaar kwijt raken. De tekeningen zijn verslagen van een leven in schuilkelders of getuigenissen van geweld tegen en moord op burgers van Oekraïne. Verderop in de stad is ook een Oekraïnse presentatie Without Women. We zien schaapsherders uit de Karpaten melken met de hand, kaasmaken en karnen. Ze werken al eeuwen op dezelfde manier onveranderd, maar toch zijn ze net zo modern als het publiek dat de films bekijkt: ze bellen gewoon mobiel.

Piazza Ucraina

Piazza Ucraina

De landenpaviljoens zijn als vanouds een podium om de aandacht van het wereldpubliek op te eisen. Dat gebeurt in het Deense paviljoen vrij hysterisch: opgezette paardenlijven vormen de basis van dystopische centaurs, die het leven hebben gelaten. Jonatas de Andrade vergaloppeert zich namens Brazilië met een kritische bedoelde installatie die Braziliaanse gezegden over het lichaam opvoert in tekststroken langs de muur. Via levensgrote oren betreed je de installatie. Ze zijn een verwijzing naar een educatief vrouwenlijfmodel dat werd gebruikt in het onderwijs. Maar het bizarre van een dergelijk educatief model weet hij onvoldoende te vertalen naar de beschikbare ruimte.

In de Giardini adverteren twee landen met het feit dat ze voor het eerst een zwarte vrouwelijke kunstenaar tentoonstellen. Sonia Boyce maakte een installatie met bekende zwarte vrouwelijke zangers en zangers van kleur die voor het oog van de camera hun stem laten klinken. Op de wanden mooie grafische tekeningen die hun albumhoezen incorporeren. Maar dit eerbetoon wordt overvleugeld door de eerste vrouwelijke kunstenaar in het paviljoen van de Verenigde Staten: Simone Leigh. Ze toverde de façade om tot een rieten hut met voor de entree het meer dan levensgrote beeld Satelite: een vruchtbaarheidsbeeld met een schotel als hoofd die, zoals te verwachten een grote instagramhit is geworden. In het paviljoen stelt ze grote keramische sculpturen tentoon: zwarte vrouwen als archetype, zoals Brick House, naar voorbeeld van een Amerikaans themarestaurant in de vorm van een zwarte vrouw met rieten rokje. Een video toont eenzelfde figuur, die in vlammen opgaat, kalm gadegeslagen door diverse vrouwen van kleur. Simone Leighs werk is krachtig en mooi, en eigent zich een verwrongen, racistisch vrouwbeeld toe, om het ter discussie te stellen. Ook in de Arsenale kun je niet om haar heen en neemt ze een prominente plek in in de hoofdtentoonstelling The Milk of Dreams.

Paviljoen Verenigde Staten - Simone Leigh

Paviljoen Verenigde Staten - Simone Leigh

Een van mijn favoriete landenpresentaties is die van Frankrijk. Zineb Sedira Dreams have no Titles. Sedira bouwde het paviljoen om tot een filmset vol met haar persoonlijke en historische nostalgie. Geboren in Algerije, verhuisd naar Engeland en Frankrijk, neemt Sedira je mee langs haar fascinatie voor oude films. Stokoude filmblikken liggen opgestapeld, een ouderwetse typemachine haalt een quote van Franz Fanon aan. In de centrale hal is een café nagebouwd, met een dansvloer waarop twee dansers een theatrale tango dansen. Een woonkamer uit de jaren zestig is nagebouwd, kledingrekken met synthetische vrolijke jurken staan klaar. Foto’s van het Algerijnse gezin van de kunstenaar hangen aan de muur. Deze droom van het verleden is een bad in een voorbije tijd, maar toont ook het koloniale Algerije en de aanzet tot zelfstandigheid.

Frans Paviljoen - Zineb Sedira

Frans Paviljoen - Zineb Sedira

Oezbekistan houdt op een spiegelvloer debatten over wie ze zijn, hun identiteit, wat ze anders maakt dan Rusland of Europa en hoe ze zichzelf opnieuw moeten uitvinden in post-Sovjettijden. Het zijn vragen waar je een vorige editie vermoedelijk gemakkelijk aan voorbij gelopen was, maar die in het licht van de recente imperialistische manoeuvres van Rusland een nieuwe lading, zelfs enige urgentie krijgen.

Ook het indrukwekkende werk van Stan Douglas in het Canadese paviljoen wordt door de oorlog (bij)gekleurd. Vier meer dan levensgrote foto’s van straatbeelden vertonen van bovenaf genomen knokpartijtjes met de politie en brandende vuurtjes. Douglas maakt fotomontages waarbij elk detail haarscherp in beeld is gebracht. Achtereenvolgens van de Occupy-beweging in New York, de rellen in Londen vanwege bezuinigingen, een hockeyrel in Vancouver en de Arabische Lente in Tunesië. In het licht van de huidige oorlog tussen Rusland en Oekraïne zijn het sociaal-politieke schijnbewegingen uit alweer een vervlogen tijd. Dachten we ruim tien jaar geleden dat het neoliberalisme had afgedaan na de kredietcrisis en ook het Midden-Oosten toe was aan een revolutie die het voormalige Oostblok na 1989 doormaakte, inmiddels weten we dat alles weer is teruggedraaid, en niet alleen daar, in het Midden-Oosten, maar ook in het Oostblok autoritaire leiders weer volop aan zet zijn en de macht desnoods met bruut geweld naar zich toetrekken. Het is om somber van te worden.

Canadese Paviljoen - Stan Douglas

Gelukkig is daar dan ook het paviljoen van Polen, waar  Malgorzata Mirga-Tas de hoop op andere tijden niet opgeeft. Deze eerste Roma-kunstenaar op de biënnale, nota bene uit het politiek controversiële Polen, betovert het publiek met een reeks grote tapijten. In drie banen leggen de doeken het leven van Roma vast: de bovenste strook legt het mythologisch geromantiseerde verleden vast, in het midden flankeren vrouwen van nu, rondom tekens van de dierenriem. En onderaan vind je de alledaagsheid van het Romabestaan: samen eten, de afwas doen, de familie bijeen. Mirga-Tas baseerde zich qua vorm op de astrologische renaissance fresco’s uit Palazzo Schifanoia, in Ferrara. Alles is uitgevoerd in prachtig kleurrijk textiel, als een ode die tegelijkertijd eerlijk verslag legt van een moeizaam bestaan, maar die ook mythologiseert.  Geen monument zoals gebruikelijk dus, maar gelaagd en veelomvattend. Zo creëert ze een nieuwe iconografie voor een transnationale bevolkingsgroep die in Europa altijd onder druk heeft gestaan. Als om te laten zien dat het leven voorbij de natiestaat veel gelukkiger is.

LEES OOK HET PORTRET VAN MALGORZATA MIRGA-TAS IN METROPOLIS M NUMMER 2-2022 PLATTELAND + BIËNNALE VAN VENETIË GIDS. NU IN DE WINKEL OF BESTEL: [email protected] ALS JE NU EEN JAARABONNEMENT AFSLUIT STUREN WE JE HET GRATIS OP.

Machteld Leij

is kunstcriticus

Recente artikelen