metropolis m

Lindokuhle Sibekwa, Gogo Lucy Zwane in her garden, 2021, uit de serie / from the series Ezilalini (The Country)

Nog maar kort te zien, maar te bijzonder om niet te bespreken, de bitterzoete foto’s van Lindokuhle Sobekwa in Huis Marseille. Annabel Essink over een van haar ontdekkingen deze zomer.

De autoweg naar Johannesburg knipt het landschap meedogenloos in twee. De ene zijde wordt omzoomd door afgevlakte bergen, wuivend gras, de kinabomen met hun silhouetten die eruit zien als pop-up parasols. Aan de andere zijde bouwen mensen van oude spaanplaten en metalen frames een huis.

Net als het ervaren van kunst is reizen een persoonlijke beleving. Het kleurt naar de blik van de passant. Maar sommige observaties zijn universeel. Eenieder die Zuid-Afrika bezoekt omschrijft het schrille contrast tussen de rijke natuur en de verscheurde maatschappij.  

In de zomer van 2022 is in Huis Marseille de groepstentoonstelling The beauty of the world zo heavy te zien. Onder enkele bekende fotografen, onder wie Dana Lixenberg, is ook een nieuwe naam: Lindokuhle Sobekwa. De bitterzoete foto’s van zijn geboorteland Zuid-Afrika doen de titel van de tentoonstelling goed recht. Het is een première: met deze eerste museumpresentatie wordt Sobekwa in Europa geïntroduceerd. Uit de brokstukken van een land boetseert hij melancholische, schitterende beelden. Zijn achtergrondverhaal is uitzonderlijk.   

Sobekwa werd geboren in 1995 in Johannesburg. Hij behoort tot de nieuwe generatie ‘vrijgeborenen’ na de democratische verkiezingen in 1994. Op zijn zeventiende begon hij met fotograferen toen hij deelnam aan het Of Soul and Joy Project, een van de vele educatieprogramma’s die in de townships worden aangeboden. Het vond plaats in Thokoza, de township ten zuidoosten van Johannesburg, waar hij opgroeide. Het straatbeeld werd bepaald door een groeiende drugsepidemie, die nog altijd geen hoogtepunt lijkt te hebben bereikt.  

Iedere dag, in de vroege ochtend, komen jonge mensen samen in het kreupelhout, in de schaduwen, om nyaope te gebruiken, een op heroïne gebaseerde drug. Het bruine poeder is in feite een wisselende cocktail van aidsremmers, medicatie tegen epilepsie en cafeïne. Vermengd met water wordt het ingespoten als een modderig papje, vrijwel altijd met hergebruikte naalden. Het is een greep om de somberte en de uitzichtloosheid van armoede te bestrijden.

Naar een schatting uit 2019 gebruiken 110.000 Zuid-Afrikanen nyaope, een op de elke 500 inwoners. Toch is de epidemie onder Europeanen weinig bekend en besproken. Met zijn eerste fotoserie, Nyaope betiteld, geeft Sobekwa zichtbaarheid aan een verborgen strijd. 

De aangrijpende donkere foto’s, met een zwarttint zo diep als de zee bij nacht, zijn nietsontziend. Een jongenslichaam even gekreukt als de dekens waar het onder ontwaakt. De extase op een gezicht, haast goddelijk, als je niet beter wist. Een spaanplaten hut opgelikt door witte vlammen. De kracht van Sobekwa’s foto’s is hier al te zien: secure kaders en composities waarvan je vermoedt dat ze geënsceneerd zijn, als ze niet zouden getuigen van zoveel momentum.

Lindokuhle Sibekwa, Sheck of Nyope Users is set on fire by an angry group of men that claim they stole their things

Lindokuhle Sibekwa, Death of George Floyd, 2020, uit de serie / from the series Lockdown series

De foto’s hangen aan de wanden van het majestueuze grachtenpand waarin Huis Marseille gevestigd is. De sierlijke ornamenten, de binnenplaats achter de ramen, de onderhouden visgraatvloer: tegen de achtergrond van Nederlandse welvaart komt de betekenis van Sobekwa’s werk schrijnend goed over. De tentoonstellingsruimte zelf is versoberd tot een white cube. Door het bescheiden formaat van de prints, en de geringe afstand ertussen, word je als bezoeker uitgenodigd om dichtbij te komen.

Op de trappen ruikt het aangenaam, naar pas gezaagd hout. Boven bevindt zich een kamer die nog oorspronkelijk gestoffeerd lijkt, in een fluweelrood. Het is er warm er donker. Op de achterste muur wordt de video-installatie I carry her photo with me afgespeeld. De spiegel aan de linkerwand confronteert de bezoeker: als voyeur kijk je mee in het plakboek van Sobekwa, waarin hij naarstig grip probeert te krijgen op de verdwijning van zijn zus. De foto’s – van plaatsen waar zij is geweest, mensen die haar hebben gekend – zijn doormidden geknipt en aan weerszijden van de ringband geplakt, verscheurd als hij is door haar vermissing. Het is een intiem, pijnlijk document. De beelden zijn haast archeologisch, sporen van een mens. Vrolijk gekleurde was, wapperend aan een lijn. Een beslapen bed, een moeder met een gebogen hoofd. Daaronder afgebroken woorden en zinnen, als de notities van een opsporingsdienst. Dit soort verdwijningen zijn een gruwelijk onderdeel van de Zuid-Afrikaanse geschiedenis.  

Lindokuhle Sibekwa, After a protest related to continuous power cuts during lockdown level 5 in Thokoza, 2020

Ook in ander werk gaat Sobekwa op zoek naar sporen van zijn familie. Mthmimkhuli III is een metershoge boom, opgebouwd uit verscheurd papier, handgeschreven tekst, fotokopieën en portretten. Het legt verbanden tussen de clannaam van Sobekwa’s grootouders, vrij vertaald ‘de grote boom’, en de gedwongen migratie die hen opdeelde in zoveel verschillende takken. Uit veel foto’s spreekt de innige band tussen mens en natuur. ‘Als je ’s morgens vroeg op het platteland aankomt, moet je je voorouders bezoeken’, zegt hij.

uit de / from the Lockdown series

Het woord umkhondo, zoals de ruimten samen heten, kan meerdere betekenissen hebben in het Xhosa, de moedertaal van de fotograaf. Het kan verwijzen naar het opsporen van iets, maar het kan ook een teken, een symptoom of een voetafdruk zijn. Terwijl Sobekwa zijn persoonlijke geheugen traceert, legt hij ook de koloniale geschiedenis bloot die hij met zich meetorst. Hij demonstreert de weerslag van het institutionele op het persoonlijke. Toch spreekt er vertrouwen uit zijn foto’s, misschien niet in systemen, maar toch zeker in mensen.

In 2014 werd de serie Nyaope gepubliceerd in verschillende kranten en tijdschriften, wat Sobekwa internationale bekendheid bracht. Op 20-jarige leeftijd ontving hij een beurs om te studeren aan de Market Photo Workshop, waarna zijn werk begon te vliegen. Inmiddels is Sobekwa zelf mentor bij het Of Soul and Joy Project.

De tentoonstelling The beauty of the world so heavy, met werk van Lindokuhle Sobekwa, is nog t/m 4 september 2022 in Huis Marseille te bezoeken. Er zijn ook foto’s te zien van Dana Lixenberg, Sabelo Mlangeni en Dirk Kome.

Annabel Essink

studeerde kunstgeschiedenis, werkt aan haar eerste roman

Recente artikelen