metropolis m

Agnieszka Polska, The New Sun, 2017

Ambities te over in het mooie nieuwe kunstcentrum Radius in Delft. Het eerste jaar staat in het teken van Climate of Concern. Een tentoonstellingsreeks die alarmerend is, maar ook oplossingen wil zoeken voor de problemen waar de mensheid voor staat.

Voorafgaand aan mijn bezoek aan Radius in Delft had ik me eerlijk gezegd wel verheugd op de watertoren, van onder tot boven. Die bleek echter verrassenderwijs niet het nieuwe kunstcentrum in Delft te zijn, maar zijn buurman. Het voormalige waterbassin, waar Radius is ingetrokken, ligt eigenaardig genoeg niet onder de toren maar tien meter verderop onder een doorsnee huis, waar je via de entree afdaalt in het onderaardse complex.

De nieuwe expositiezaal telt enkele concentrische cirkels van roestig beton, die via grote openingen toegang bieden tot elkaar. Het lijkt ontworpen om je als bezoeker zo snel mogelijk te desoriënteren, en de voorspelbaarheid van de plattegrond die je in een cirkelvormig gebouw verwacht zo snel mogelijk teniet te doen. Ik althans raak al na een paar stappen mijn richtingsgevoel kwijt en zie bezoekers na mij elk een andere route kiezen.

Het is een gewaagde onderneming, een tentoonstellingsruimte beginnen in een voormalig reservoir van een watertoren. Een wonderlijke plek, zo’n gesloten betonnen bak, curieus meer dan logisch. Als je weet dat de tentoonstellingsvleugel van het Stedelijk in Amsterdam de badkuip wordt genoemd, kun je het Delftse centrum ook de overtreffende trap ervan noemen: de real deal, geen fake, geen bijnaam, maar hardcore een échte badkuip. Als het er door de openstaande deur zou binnenregenen loopt het bassin in een mum van tijd vol.

Sam Smith, Lithic Choreographies, 2018

Als je weet dat de tentoonstellingsvleugel van het Stedelijk in Amsterdam de badkuip wordt genoemd, kun je het Delftse centrum ook de overtreffende trap ervan noemen: de real deal, geen fake, geen bijnaam, maar hardcore een échte badkuip

Miriam Sentler, Fossil Fuel Mnemosyne, 2022

Het programma doet in ambitie niet onder voor ‘s lands grootste tempel voor hedendaagse kunst. Radius straalt institutioneel denken uit: strakke vormgeving, wapperende vlag op de toren, strakke entree en strak programma. Ondanks de onderwereldse locatie wil het geen underground zijn, maar direct doorstoten naar hogere regionen, de eredivisie van de presentatie-instellingen, zeg niveau Cultuurnota, type Melly, De Appel, BAK. Het programma staat in het teken van kunst en ecologie, volgens directeur Nikolaas Johannes Lekkerkerk omdat ‘het klimaat een permanente plek van aandacht verdient’, zoals hij eerder aan ons vertelde.

Ik val binnen in wat hoofdstuk twee blijkt te zijn van Climate of Concern, een vierdelig jaarprogramma genoemd naar een documentaire van Shell, gewijd aan ‘de catastrofale gevolgen van de klimaatverandering, zoals toenemende droogte, extreem weer, overstromingen, mislukte oogsten, verdwijnende eilanden en migratie’. Urgent, belangrijk, goed dat het er is, denk je dan, zeker in een kunstwereld waarin het overgrote deel van zijn kunstproductie liever wegkijkt dan de gevolgen van de eigen leefwijze onder ogen te komen. Maar na een recorddroge zomer in Europa en recordnatte in Pakistan, waarin ‘de catastrofale gevolgen van de klimaatverandering, zoals toenemende droogte, extreem weer, overstromingen, mislukte oogsten, verdwijnende eilanden en migratie’ dagelijks nieuws waren, vraag je je onwillekeurig af wat zo’n tentoonstelling hier nog aan nieuwe inzichten wil toevoegen. Worden we niet al iets te veel overspoeld met gelijkluidende alarmsignalen?

Twijfel over het aankomen van de klimaatboodschap blijkt leidend geweest te zijn bij de samenstelling van Climate of Concern. Meerdere werken dienen de bezoeker ervan te doordringen dat er iets ernstigs aan de hand is, zaken moeten veranderen, het anders grondig fout zal gaan met de wereld. Dit hoofdstuk van de vierdelige reeks richt zich vooral op de blinde exploitatie van de aarde, waar niet alleen het directe milieu aan geslachtofferd wordt, maar die ook veel arme mensen in hun bestaan raakt. Onderliggende boodschap is het pleidooi voor een grondige heroriëntatie, waarin het korte termijn gewin, dat zo kenmerkend is voor de samenleving waarin we leven, plaats moet maken voor andere tijdschalen, de tegenwoordig in de kunstwereld veel bediscussieerde deep time.

Amalie Jakobsen, Orbital Harvest, 2022

Radius straalt institutioneel denken uit: strakke vormgeving, wapperende vlag op de toren, strakke entree en strak programma

Julian Charrière, Future of Fossils, 2015

Het verhaal wordt in Radius verteld door een groep internationale kunstenaars, van wie Agnieszka Polska de eyecather is, met haar animatie van een affectief grootogige, kletsgrage zon, die zich bezorgd toont over het lot van de mensheid die maar niet wil luisteren. Oliver Ressler portretteert de waanzin ten top, in een met tekstsheets alarmerend gestelde video over de manier waarop de fossiele industrie probeert zijn voortbestaan te rekken door het aanleggen van energie slurpende en bovendien onveilige systemen voor de opslag van kooldioxide. Regina de Miguel maakt indruk met de documentaire Catábasis, die laat zien hoe mijnbouw in Zuid-Amerika niet alleen landschappen maar ook gemeenschappen verwoest.

De tentoonstelling biedt niet alleen zorgwekkende video’s. Er zijn ook opvallend bevallige (wand)sculpturen van Amalie Jakobsen, Bianca Bondi en Julian Charrière, en een ouderwets gedetailleerd wandkleed van Miriam Sentler. Het is in deze werken dat zich het belang van de deep time laat gelden. Meest expliciet wel in de kitscherige gekristalliseerde kunst van Bondi, die mij pijn aan de ogen doet, maar waarin de wansmaak blijkt omarmd om ons verderfelijke bestaan als fossiel te representeren. Bij wijze van commentaar op hoe samenlevingen uit de toekomst ons gravend in de aarde gaan tegenkomen.

Bianca Bondi, Bloom, 2017-doorlopend

Climate of Concern biedt activisme zonder activistisch te ogen. Het is geen groot nieuws, wat de kunstenaars vertellen, maar ze brengen de zorgelijke situatie waarin de wereld zich bevindt in beeld aan de hand van enkele pakkende casussen uit gebieden waar ik nog niet zo heel veel van wist. Toch raak ik in deze kennismaking met Radius nog niet helemaal overtuigd van de keuze van Lekkerkerk om het programma zo nadrukkelijk te richten op ecologische vragen. Profilering is heilig in een cultuur van overaanbod, en in Delft met zijn Technische Universiteit trekt een dergelijk klimaatkritisch programma wellicht wat betadenkers van de TU over de drempel. Maar, met alle waardering voor de ambitie en bewondering voor de manier waarop die hier is geformuleerd, vraag je je wel af of het speelveld van Radius met zijn beperking tot ecologie niet iets te smal en dwingend geformuleerd is om te blijven boeien. 

Ecologie kent vele kanten, ik ben benieuwd hoe dit verhaal in Radius wordt vervolgd, maar stel me ook de vraag die je wat betreft het klimaat ook aan de wereld stelt: wat moet er gebeuren voordat er daadwerkelijk iets gaat veranderen, dat de boodschap kortom gehoord wordt en de kunstbezoeker geen ramptoerist is.

Climate of Concern, Radius, Delft, t/m 10.9.2022

Domeniek Ruyters

is hoofdredacteur van Metropolis M

Recente artikelen