metropolis m

Carmen Roca Igual, zaaloverzicht ‘TAN LINES FROM A SPIRITUAL RETWEET’ bij 1646, foto: Jhoeko

Buiten op een berg in de verte staren wordt al snel saai, zo blijkt wanneer Carmen Roca Igual er samen met haar moeder op uit trekt. Al snel turen ze niet meer in de verte, maar naar hun telefoonschermen. Spiritualiteit en sociale media smeden een ambigu verband in de eerste solotentoonstelling van de kunstenaar; sluiten beide elkaar simpelweg uit, of trekken ze elkaar op bepaalde manieren ook juist aan?

Steeds meer jongeren in Nederland brengen hun dagen gamend door en komen hun slaapkamers niet meer uit, zo bleek uit een stuk dat de Volkskrant recentelijk publiceerde.[1] Volgens deskundigen zal dit fenomeen met de toenemende digitalisering van communicatie exponentieel toenemen. Jongeren trekken zich terug uit het dagelijks leven, waarvan zij de druk niet meer aankunnen, en stappen als het ware over naar een andere, digitale realiteit. Hier tegenover staan misschien wel de jongeren die middels TikTok-filmpjes juist constant contact zoeken met hun volgers en de buitenwereld, poserend in hun nieuwe outfits en gebruikmakend van gunstige filters voor de perfecte Insta shot. De uiteenlopende invloed van digitale media op het leven valt in ieder geval allang niet meer te ontkennen en staat ook in de tentoonstelling van Carmen Roca Igual bij 1646 centraal.

Carmen Roca Igual, 'digitaal schilderij', te zien in 'TAN LINES FROM A SPIRITUAL RETWEET' bij 1646, foto: Jhoeko

De video’s die kunstenaar Roca Igual momenteel in de Haagse kunstruimte laat zien lijken op korte speelfilms, gecombineerd met talloze nieuwe media elementen, zoals uitbundig opgemaakte vrouwen die poseren in kleurrijke sexy outfits, filters, en talloze emoticons. De sprankelende beelden die elkaar rap afwisselen trekken meteen de aandacht door hun herkenbaarheid. Maar ook brengen ze ontreddering teweeg. De gesprekken die erin gevoerd worden en de plekken waar de scènes zich afspelen vormen vaak een contrast met wat je zou verwachten bij de sociale media-beeldtaal die gebruikt wordt. Zo wordt er een kerk bezocht, zien we een zaaltje waar op ouderwets Spaanse muziek wordt gedanst en doen dames de was op een traditionele buitenplek. Alle video’s zijn in Spanje opgenomen en tonen veelal plekken met een zekere historische betekenis, die nu gecombineerd worden met teksten en uitbundige outfits die je eerder op Instagram tegenkomt. Waar de betekenis van een viral dansje op TikTok eenduidig is, snijdt Roca Iguals gelaagde werk diepere vraagstukken aan. De kunstenaar reageert ermee op de huidige tijdgeest en hoe die in hoge mate bepaald en beïnvloed wordt door digitale ontwikkelingen. Iets wat allang niet meer alleen voor jongeren geldt, hoewel zij over het algemeen eerder vertrouwd raken met nieuwe apps of digitale mogelijkheden.

Waar de betekenis van een viral dansje op TikTok eenduidig is, snijdt Roca Iguals gelaagde werk diepere vraagstukken aan

Carmen Roca Igual, zaaloverzicht 'TAN LINES FROM A SPIRITUAL RETWEET' bij 1646, foto: Jhoeko

Carmen Roca Igual, zaaloverzicht 'TAN LINES FROM A SPIRITUAL RETWEET' bij 1646, foto: Jhoeko

Roca Igual studeerde pas twee jaar geleden af aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (KABK) in Den Haag, met een video die gaat over een aantal vrouwen die door de quarantaine aangewezen zijn op hun huis. Ze worden geteisterd door innerlijke problematiek, waarbij hun telefoons en apps ingezet werden als steunpilaren. Voor deze eerste solotentoonstelling heeft ze de hele ruimte van 1646 getransformeerd. De muren van de voorste ruimte zijn felrood geschilderd; de kleur die tegelijkertijd liefde en een alarmistisch gevoel van alertheid oproept.

Hier is de video Clean Talk te zien waarin de vrienden en moeder van de kunstenaar zijn gevraagd een script uit te voeren, maar hierbij ook vrij zijn gelaten wat te improviseren. Zo praten zij op een bepaald moment ook even direct tegen de regisseur, wat het fictieve karakter van de situatie onderstreept. We zien een aantal vrouwen de was doen in een soort waterbassin, terwijl zij met elkaar kletsen. Niet altijd is er sprake van een duidelijke conversatie. Verschillende onderwerpen worden afgewisseld; de teksten lijken soms geknipt en geplakt te zijn. Belangrijk is hoe ze bespreken hier graag te blijven komen, ook al hebben zij ook thuis een wasmachine. Op deze plek kunnen zij intimiteiten delen, roddelen en met elkaar praten over bijvoorbeeld mode, seksuele verlangens en de overgang. In al haar video’s spelen vrouwen steeds de hoofdrol en met Clean Talk wordt duidelijk dat vrouwen graag een plek hebben waar gedeeld kan worden zonder de ballast van mannen of kinderen of wie dan ook. De was doen heeft hierdoor een functie, het creëert een plek van vrijheid, waardoor zij deze handeling willen blijven verrichten in plaats van er afstand van te doen. De handelingen die zij uitvoeren zou ik eerder associëren met het verleden, maar misschien bestaan dit soort collectieve wasplekken in Spanje (waar de film zich afspeelt) nog steeds. Hoewel zij personages spelen en teksten uitspreken die niet van hen zelf zijn ademt het werk een sterk gevoel van intimiteit en onderlinge verwantschap. De dubbelzinnige titel ervan benadrukt dat het gesprek tijdens het schoonmaken helend werkt.

Carmen Roca Igual, frans balkon met video erachter, te zien in 'TAN LINES FROM A SPIRITUAL RETWEET' bij 1646, foto: Jhoeko

Verderop in de ruimte zijn drie zogenaamde ‘digitale schilderijen’ te zien. Op de eerste zijn twee vrouwelijke figuren bezig lakens aan een waslijn te hangen. Ernaast, hoog in de ruimte, zijn twee figuren weergegeven die zich achter een raam lijken te bevinden. Eronder hangen plantenbakken en naast de doorgang naar de volgende ruimte is een huisnummer geplaatst. De beelden zijn met de computer tot stand gekomen, maar lijken wel geschilderd te zijn. Hierdoor zijn ze ook niet meteen helemaal te plaatsen – een typische eigenschap van het werk van Roca Igual.

Constant wordt gespeeld met de grenzen en overgangen tussen binnen en buiten: Roca Iguel heeft letterlijk een buitenplaats nagebootst in een binnenruimte

Carmen Roca Igual, zaaloverzicht 'TAN LINES FROM A SPIRITUAL RETWEET' bij 1646, foto: Jhoeko

Carmen Roca Igual, zaaloverzicht 'TAN LINES FROM A SPIRITUAL RETWEET' bij 1646, foto: Jhoeko

In de tweede ruimte is een patio nagebootst met plastic terrastafeltjes en stoelen waar je even kunt zitten. Eromheen zijn stills uit de tweede video Apatia y Devoción te zien, maar ook is er een frans balkon nagebootst waarachter een video wordt afgespeeld. Hier speelt de moeder van de kunstenaar een dame die zich ergert aan het (fictieve) geluid dat vanaf de patio haar woning binnenkomt. Constant wordt gespeeld met de grenzen en overgangen tussen binnen en buiten. Roca Iguel heeft letterlijk een buitenplaats nagebootst in een binnenruimte en een façade tussen de twee ruimtes gecreëerd. Door deze te combineren met haar video’s die refereren aan de contrasten en scheidslijnen tussen het echte en het digitale leven, symboliseert zij hoe deze tegenpolen in elkaar overvloeien. In hoeverre komt dat wat we van onszelf online tonen overeen met wie wij van binnen ‘echt’ zijn? Meestal is dat wat we naar buiten brengen in zekere zin vaak een meer geënsceneerde en gemanipuleerde echo van de realiteit. Aan de andere kant kan bijvoorbeeld de internet-zoekgeschiedenis van een persoon, inclusief alle in het verleden gestelde praktische en persoonlijke vragen, veelzeggend zijn. 

In de video Apatia y Devoción speelt de kunstenaar zelf samen met haar moeder de hoofdrol. In steeds afwisselende en vaak kleurrijke outfits bezoeken zij verschillende plekken. Wederom is de conversatie niet altijd even duidelijk te volgen en komen allerlei verschillende onderwerpen en metaforen langs. Wel is duidelijk dat zij op zoek zijn naar antwoorden, en met name naar spiritualiteit. Die zoektocht kent vele kanten en blijkt vrij lastig. Buiten op een berg in de verte staren blijkt bijvoorbeeld al snel saai te worden, waardoor weer naar de telefoon gegrepen wordt. In een kerk zijn ze langer bezig met het scannen van een QR code die informatie moet bieden, dan met dat wat er te zien is. Rond de kerk zijn een aantal meiden in zuurstokroze outfits selfies aan het nemen. En steeds opnieuw worden schijnbaar onschuldige en simpele vragen afgewisseld met vragen van meer filosofische aard, die betrekking hebben op grote levenskwesties. Af en toe wordt over het beeld een tekst geplaatst, verwijzend naar typische social media posts.

De overdaad en combinaties van traditionele en hedendaagse clichés die voorbij komen werkt koortsachtig vervreemdend, maar de herkenbaarheid ervan zorgt gek genoeg tegelijk voor houvast. Onze telefoons en apps maken het leven vaak vermakelijk, grappig, handig en leuk. Maar ze bieden nauwelijks antwoord op de grote vragen in het leven; eerder roepen ze er juist nog meer op. Roca Iguel slaagt erin om het materiaal waarmee zij werkt op een speelse en luchtige manier in te zetten. Enerzijds illustreert zij hiermee de absurditeit van digitale content; anderzijds toont zij aan dat social media net zo goed platforms kunnen zijn om serieuze kwesties op aan te snijden.

Carmen Roca Iguals tentoonstelling TAN LINES FROM A SPIRITUAL RETWEET is nog t/m 23 oktober te zien bij 1646.

[1] https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/apathische-kinderen-wanhopige-ouders-mijn-zoon-komt-al-zes-jaar-zijn-slaapkamer-niet-meer-uit~b2e8c170/

Eline van der Haak

is fotograaf, filmmaker en onderzoeker

Recente artikelen