metropolis m

Alexandra Navratil, ‘Iep, Es, Els, Kers (naden)’, siliconen, schors, glas, gepoedercoat staal, courtesy van A Tale of A Tub, foto: LNDW Studio

Alexandra Navratil activeert in Being as a Tree de boom als lens, om een alternatief te bieden aan hoe de wetenschap met de uitstervende varenplant Encephalortos woodii omgaat. Emma Wiersma ging langs om te ontdekken of ze in de ogen van de boom kon kruipen.

‘Ik hou niet van het woord onderzoek, omdat het verwijst naar een praktijk gewijd aan het verlaten van oppervlakken om kostbaarheden uit de diepte te halen, en ze toe te voegen aan de circulatie van kennis’, schrijft Chus Martínez in de zaaltekst bij de door haar gecureerde tentoonstelling Being as a Tree van Alexandra Navratil bij A Tale of A Tub in Rotterdam. 

Dat je ook aan het oppervlak nieuwe dieptes in kan duiken, laat Navratil zien met het eerste werk waar je als bezoeker op stuit bij binnenkomst. Zeven siliconen schorsafdrukken variërend van wit tot groezelig bruin liggen op aaneengeschakelde glasplaten in het midden van de ruimte. De afdrukken doen denken aan huiden of ruggenwervels. De textuur van de stammen is tot in detail zichtbaar en stukjes van de schors blijven plakken aan de binnenkant. Een futuristisch ogend paars verkeersbord met daarop een digitale print van een boom, torent boven de boomhuiden uit. Iep, Es, Els, Kers (teken) en Iep, Es, Els, Kers (naden) heten de werken. Navratil spande voor die laatste een siliconen oppervlak rond de stam van de Iep, Es, Els en Kers. 

Zeven siliconen schorsafdrukken liggen op aaneengeschakelde glasplaten in het midden van de ruimte. De afdrukken doen denken aan huiden of ruggenwervels

[figure Navratil_07]

[figure Navratil_01]

Alexandra Navratil, 'Iep, Es, Els, Kers (naden)', 2022, siliconen, schors, glas, gepoedercoat staal, courtesy van A Tale of A Tub, foto: LNDW Studio

Voor de tentoonstelling maakte Navratil een nieuwe serie werken waarmee ze de menselijke omgang met de natuur bevraagt, door een niet-menselijke waarneming te activeren. Haar casestudy is de Encephalortos woodii. In 1899 bracht botanicus John Medley Wood deze inmiddels uitgestorven palmvaren naar Londen. Er staan vandaag de dag zo’n vijfhonderd individuele mannelijke Encephalortos woodii planten in botanische tuinen en privécollecties, afstammend van het wilde origineel, waar ze een eenzaam bestaan leiden. Er is geen vrouwelijk exemplaar van bekend; de boom zal zich dus niet meer kunnen voortplanten: volgens Navratil is er daarmee een cruciale fout in de wetenschap gemaakt. In haar werk activeert ze de palmvarens, maakt ze tot een lens waardoorheen we de vijfhonderd resterende exemplaren als één geheel kunnen zien, om even weg te komen van het eeuwige antropocentrisme. Door het perspectief van mens naar natuur te verschuiven, zou ze volgens A Tale of a Tub een kritische noot plaatsen bij onze wetenschappelijke blik op de boom.

Op de tweede verdieping tonen pastelgroene stalen rekken een tiental posters waarop zonnige, analoge foto’s van varens en schors staan. Stickers op de achtergrond vertellen uit welke tuinen de getoonde palmvarens afkomstig zijn. De posters komen me klinisch voor, de foto’s die erop staan statisch. Op de achtergrond klinken piepjes van een scanner of ziekenhuis; ik kan het geluid moeilijk rijmen met deze vrolijke foto’s, waarvan sommige niet zouden misstaan in een reisbrochure. Niets wijst op de kritieke toestand van de bomen. De posters lijken te klein om de eenzame toekomst van de reusachtige varens, waarvan slechts een fractie op de foto’s staat, aan te kaarten.

Alexandra Navratil, 'E. WOOdi', analoge fotografische kleurenafdrukken, gepoedercoat staal, courtesy van A Tale of A Tub, foto: LNDW Studio

Dat de wetenschap eendimensionaal kan zijn, dat er schadelijke beslissingen zijn en worden gemaakt, en dat haar geveinsde monopolie op kennis over, en omgang met, de natuur bekritiseerd moet worden is duidelijk. Ik vraag me alleen af waar de alternatieve blik is, waarom ik niet dieper de boom in kan, waar haar grootsheid is.

De posters lijken te klein om de eenzame toekomst van de reusachtige varens, waarvan slechts een fractie op de foto’s staat, aan te kaarten

[figure Navratil_04]

Alexandra Navratil, 'Het fladderende wezen', 2022, video, kleur, geluid 5:30 min, geluid door Natalia Dominguez Rangel, courtesy van A Tale of A Tub, foto: LNDW Studio

Als ik verder loop, kom ik bij de bron van het gepiep: videowerk Het Fladderende Wezen in een nauw kamertje. Op hoog tempo volgen beelden van krioelende insecten elkaar op: een lucifer priemt in de ader van een arm, een hand houdt onhandig een stilzittende duif vast, een pincet pulkt aan zaden, een timer telt op en af. De ruimte vult zich met nerveus bonken en zoemen. Beelden die normaal gesproken geassocieerd worden met rust — een opengaande bloemknop, een bij — worden nu haastig ingehaald door het volgende beeld van een pulkende hand, van ogen die iets scannen, een pupil op een vlindervleugel; steeds gepaard met dat onheilspellende machinale geluid. Zelfs de natuur lijkt onze gehaaste manier van leven te hebben overgenomen. Dan hoor ik het. Onder al die verschillende geluiden klinkt een constant, ritmische, diepe hartslag. Met dat bonzen van het hart associeer ik de rups met een machine, de varens met camera’s, en de pupil op de vlindervleugel met een lens. De duidelijkste activatie van de natuur als lens heeft plaatsgevonden in dit videowerk.

Navratil bevraagt met deze werken onze eenzijdige blik op niet alleen de natuur, maar ons gehele bestaan. Being as a Tree biedt geen directe confrontaties. De kunstenaar koos ervoor onze gangbare blik steeds een stukje verder door te trekken; totdat een omslagpunt, een alternatief zich laat zien. Wanneer ik vanaf de tweede verdieping omlaag kijk zie ik de siliconen schorsafdrukken liggen, als afgepelde dierenhuiden. Heel even lukt het me te kijken door de ogen van een hoge boom. 

Being as a Tree van Alexandra Navratil is gecureerd door Chus Martínez en is te zien tot en met 06.11.22 in A Tale of A Tub, Rotterdam

Emma Wiersma

is schrijver en kunstenaar

Recente artikelen