metropolis m

Marijke van Warmerdam

In deze klimaatweek wordt er weer van alles geprobeerd om de wereld van zijn lineaire verslaving af te helpen en meer circulair te laten zijn. Het lijkt vooralsnog een hopeloze onderneming, die dat misschien ook wel is. Tegelijkertijd hebben de circulaire denkers (en kijkers) de tijd mee.

Lineair denkenden mogen dan wel beweren dat hun denken de wereld zijn materiële welvaart tot het niveau heeft gebracht waar die nu is, maar daar stellen de circulairen tegenover dat de exploitatie waarmee dat gepaard gaat veel leed met zich brengt en op termijn tot zelfmoord leidt. De natuur laat zien dat de lineaire behoefte aan scoren een vorm van korte termijn denken is, dat alleen de circulairen tijd van leven krijgen, zelfs de eeuwigheid aan hun zijde vinden. In plaats van hoger, verder en sneller kun je als mensheid beter eindigen waar je bent begonnen. De natuur doet het ons voor; het gaat om balans, evenwicht, behoud.

Ook in de kunst woedt de ideologische strijd tussen tijdsmodellen volop. Er zijn de lineairen, die je vooral veel terugvindt in de literatuur en de bioscoop met vertellingen die een begin hebben en een eind, en er zijn de circulairen, die je vooral aantreft in tentoonstellingszalen. Zij kijken niet lineair maar circulair en keren in hun werk voortdurend terug naar waar ze begonnen zijn. Veel beeldend kunstenaars hebben een broertje dood aan de tijd: mode, trends, ze ergeren zich er groen en geel aan en lappen alles wat naar het nieuwste van het nieuwste riekt volledig aan hun laars. Liever houden ze de blik gericht op de eeuwigheid, waar de waan van de dag geen grip op heeft, en het leven de ruimte neemt om diep te reiken.

Veel beeldend kunstenaars hebben een broertje dood aan de tijd: mode, trends, ze ergeren zich er groen en geel aan en lappen alles wat naar het nieuwste van het nieuwste riekt volledig aan hun laars

Die houding wordt in de kunstwereld niet altijd even goed begrepen. In instellingen, commissies en de media botst het circulaire kijken voortdurend met de lineaire wereld die vooruit wil, een nieuwe toekomst tegemoet. Zij wensen ontwikkeling, een beweging van A naar B, veel groei (publiek!) en noem het hele scala aan bijpassende kwalificaties maar op. Kunstenaars die daar weigeren gehoor aan te geven worden regelmatig gediskwalificeerd omdat de lineaire beschouwers in hun werk gebrek aan ontwikkeling zien en de circulaire beweging binnen hun werk niet voldoende onderkennen en op waarde te schatten. Het gebrek aan vooruitgang wordt verward met stilstand – een taboe in de kunst.

Op zich is het een interessante discussie, die uiteraard veel dieper reikt dan ik hier schetsmatig aanreik, maar ik begin er alleen maar over om aandacht te vragen voor Marijke van Warmerdam, die momenteel exposeert in Landhuis Amelisweerd. Marijke van Warmerdam is een expert in circulair kijken. Haar werk, kun je zeggen, vormt zelfs de hogeschool van het circulaire kijken – ieder die er iets over wil leren raad ik aan met Van Warmerdam te beginnen. 

Van Warmerdam kijkt haar hele kunstleven al circulair. In de jaren negentig brak ze internationaal door met loops, op 16 mm film, die met ratelende projectoren in de tentoonstellingszalen werden gepresenteerd en scènes elke minuut of wat herhaalden. In Landhuis Oud Amelisweerd is nu te zien hoe zij op die weg door is gegaan, het circulaire kijken zelfs naar een hoger niveau tilt door het onderdeel te maken van een complex en gelaagd stadsportret van – hoe kan het anders als het gaat over circulaire tijd – de eeuwige stad, Rome.

De natuur laat zien dat de lineaire behoefte aan scoren een vorm van korte termijn denken is, dat alleen de circulairen tijd van leven krijgen, zelfs de eeuwigheid aan hun zijde vinden

Marijke van Warmerdam

Marijke van Warmerdam

Marijke van Warmerdam

Marijke van Warmerdam

Marijke van Warmerdam

Marijke van Warmerdam

Zestien films presenteert Van Warmerdam in een tentoonstellingscircuit dat je rond voert over de eerste verdieping van het landhuis – veelbetekenend tegen de klok in. Het is niet alleen die rondgang tegen de tijd in die je doet duizelen met films die (per definitie) de andere kant opgaan, Van Warmerdam zoekt ook nog eens voortdurend het duizelingwekkend perspectief met camera’s die bewegen dan wel mensen die hun rondjes draaien. Dat begint al direct, met een blik op een van de vele rotondes die je in deze tentoonstelling tegenkomt, het plein voor het monument van Victor Emanuel II, bezien vanuit vogelperspectief van een stadsmeeuw die zelf ook prominent in beeld verschijnt.

Het is het startschot voor een golf aan rondgangen, langs fonteinen, koepels, hardlopers, tunnels, voor- en achterop motoren, het water dat de stad in- en de stad uitgeleid wordt en rondgepompt – voortdurend is er de circulatie door de stad, van mensen, dieren en dingen. Van Warmerdam bouwt binnen die circulaire patronen aan een even gevoelig als gelaagde analyse van de stad waar ze zo van is gaan houden.

De barok is een onderlaag in haar vertelling, of te wel de duizelingwekkende ervaring van de tijd, tegen elk vast en lineair perspectief in, waarbij beweging de hoofdmoot vormt. Het typeert Van Warnerdams behoefte aan een beweging die niet zozeer herhaling impliceert (ook al is die er wel) maar vooral voortgang en stuwing.

Mijn favoriete film is die van motoren die krioelen door een beregende stad, door tunnels en straten, in hoge snelheid, dan weer op de rem. Ze zijn even onpeilbaar als een cirkelende zwerm muggen in de avondzon, die als was het een vooraankondiging van de motorbende een film eerder de protagonist in een film is. De motorrijders zijn, net als de muggen, duidelijk niet op weg van A naar B, maar rijden rondjes door Rome, puur voor hun plezier.

Marijke van Warmerdam

Marijke van Warmerdam

Van Warmerdam is bij mijn weten geen milieuactivist, maar de impliciete boodschap van haar werk gaat er wel over. Then, Now, and Then promoot een manier van kijken die langzaam maar zeker aan belang wint in de westerse wereld, nu die zich geconfronteerd ziet met de eindigheid van het meer gangbare lineaire perspectief. Van Warmerdam laat zien dat nu de eindigheid van dat denken in zicht komt, het circulaire een serieus te nemen alternatief vormt, en dat dat geen stilstand impliceert maar stuwing en een dynamiek die in potentie eeuwig voort kan gaan.

Marijke van Warmerdam, Then, Now, and Then, Landhuis Oud Amelisweerd, Bunnink t/m 13.11.2022 (op uitnodiging van Centraal Museum) Meer info HIER

Domeniek Ruyters

is hoofdredacteur van Metropolis M

Recente artikelen