metropolis m

Installatie Fragments from a Shallow Lake, 2022, foto Robin Wagenaar

De klimaatcrisis verdringt soms de aandacht voor de milieuvervuiling in de eigen omgeving, terwijl die evengoed zorgen baart en velen raakt. In P-OST Nijmegen werd er een avond over gesproken door kunstenaars en wetenschappers in het kader van Jasper Coppes’ Fragments from Shallow Lake

In het kader van de tentoonstelling Fragments From Shallow Lake bij P-OST in Nijmegen werd door een aantal deskundigen gesproken over milieuvervuiling. Aanleiding vormde de film Shallow Lake die Jasper Coppes bezig is te ontwikkelen in samenwerking met VRIZA, en waarvan enkele fragmenten te zien zijn in een kleine presentatie. De film gaat over de ontwikkeling van nieuwe natuur in zwaar vervuilde gebieden. In dit geval in het Maas-Waal gebied. Coppes stelt met zijn film vragen bij de ophogingen die hier hebben plaatsgevonden met behulp van zwaar vervuilde bagger uit de rivierbeddingen en waar een nieuw natuurgebied op is gegroeid. Hij gaat in gesprek met lokale bewoners, activisten en natuurwetenschappers die zich zorgen maken en probeert een beeld te geven van wat deze vervuiling met de natuur en zijn bewoners doet. Hij doet dat ook vanuit het perspectief van het dier.

In de kille ruimte van de vroegere paraplufabriek staan ter introductie van het project tonnen met water uit het vervuilde gebied. Bij binnenkomst stuit je bijna direct op een waterzuiveringsinstallatie waarin vervuild water gefilterd wordt tot brandschoon water. Er wordt mij later uitgelegd dat dit water getapt kan worden. De bezoeker kan de keuze maken om het water te drinken of terug te schenken aan de natuur, aan de vervuilde meren of de Waal om zo te helpen met het zuiveren van het water. ‘Elke druppel telt’, volgens Coppes. Het idee klinkt als een mooi gebaar, maar ik vraag me af of het geen druppel op de gloeiende plaat is.

Ik ben bij P–OST vanwege ECHO, een avond waarop Wouter Engelbart van Platform Dis, ontwerper Billie van Katwijk en milieuwetenschappen Daniil Scheifes komen spreken over milieuvervuiling, elk vanuit een ander perspectief. Het is de bedoeling om de vragen die Coppes in zijn werk oproept rond het bijstellen van onze ideeën over natuur, mileu en vervuiling vanuit verschillend oogpunt op scherp te stellen.

Installatie Fragments from a Shallow Lake, 2022, foto Robin Wagenaar

Installatie Fragments from a Shallow Lake, 2022, foto Robin Wagenaar

Installatie Fragments from a Shallow Lake, 2022, foto Robin Wagenaar

De milieuwetenschapper Daniil Scheifes bijt het spits af en begint een principiële discussie over de gebruikte terminologie, want wat is vervuiling? Wat noemen we zo en wat niet meer? Waar kortom ligt de grens? En waar is het  woord gepermitteerd en waar niet? Scheifes noemt de stikstofcrisis als voorbeeld om het grijze gebied tussen wel en niet vervuild nader te bepalen. Nutriënten (zoals stikstof en fosfor) zijn noodzakelijk voor de plantengroei, maar wanneer overdadig aanwezig bedreigen ze het plantenleven. Ze verdringen soorten die groeien in voedselarme gronden. Ze stimuleren groei in natuurgebieden, die er een soort van cultuurland door worden.  

Wouter Engelbart van Platform Dis gaat verder in op het achterliggende proces. Hij heeft het over ons ‘zelf’ en benadrukt het idee binnen zijn platform dat de ‘zelf’ een fluïde samenstelling is dat verkend wordt door via anderen naar onszelf te kijken. De reflectie op ons eigen handelen is essentieel om ons te kunnen herpositioneren in een veranderende biosfeer.

Hij meent dat beeldende kunst bij uitstel geschikt is om die veranderende biosferen en leefwerelden te bevragen omdat er geen direct sociaaleconomisch belang is. En door haar vermogen om de aandacht van publiek op visuele wijze te trekken. Engelbarts verhaal is aanlokkelijk, mede vanwege de voorbeelden die hij geeft uit zijn collectie sociowetenschappelijke boeken over zeewieren en fungi. Volgens Engelbart is het belangrijk om de kwestie van vervuiling te benaderen vanuit verschillend oogpunt en in een dialoog tussen kunstenaars en wetenschappers. Juist omdat de lijnen in de natuur niet scherp te trekken zijn, is zij te manipuleren: het is maar wat je natuur noemt. Of, kun je ook zeggen: er is meer natuur in de natuur dan we mogelijk denken.

De ontwerper Billie van Katwijk had een even verfrissend perspectief. Van Katwijk ontrafelt schoonheid van materialen uit natuurlijke kringlopen en transformeert die in nieuwe ontwerpen. Bij Echo vestigt ze de aandacht op de koeienmaag. Een koeienmaag wordt als dierafval gezien, maar er valt veel mee te doen. Van koeienmagen wordt bijvoorbeeld leer gemaakt. Ze vindt dat we kritischer moeten zijn in wat we als afval zien. Lang niet alles wat we nu weggooien hoeft weg. Zoals de koeienmaag die tot hilariteit van het publiek verandert in een portemonnee.

De discussie vormt een welkome verdieping op de kwesties die in de tentoonstelling en film fragmentarisch zijn opgeworpen. Coppes en de sprekers leiden de blik op het milieu weg van de grote klimaatconferentie die recentelijk plaatsvond en waar in multinationaal verband over verwante problematiek werd gesproken, naar de directe omgeving van het publiek: het vervuilde rivierengebied. Dat valt te waarderen want het verhoogt de directe betrokkenheid die nodig is om daadwerkelijk iets aan het eigen milieu te veranderen. Dat milieu is een zaak van ons allemaal, zoals Coppes ook wil aantonen met zijn film, die nog in ontwikkeling is.

Of de inspraak op deze avond de ontwikkelingen op milieuvlak daadwerkelijk gaan beïnvloeden valt nog te bezien. Op deze avond in december viel de respons vanuit het publiek helaas wat tegen.

Jasper Coppes, Fragments from a Shallow Lake, P-OST Nijmegen, t/m 11.12.2022

Vera van Nuenen

is onderzoeker en criticus van Art, Culture & Fashion

Recente artikelen