Inmiddels sluiten de studio’s bij bosjes, nu het digitaal zo makkelijk is geworden om model te staan in een betoverende omgeving. Voor de serie Background (2012) fotografeerde Sarkissian een aantal van de laatst geopende studio’s. In de eerste ruimte van de tentoonstelling staan deze foto’s opgesteld, levensgroot geprint op verfromfaaid plastic. Ze zijn vastgespijkerd aan ondiepe boxen met een schel licht erachter, als kijkdozen. Behalve de helblauw geschilderde muur aan de kopse kant is de ruimte wit. Door de lamellen voor de hoge ramen valt een diffuus licht. Op geen enkele foto is een mens te zien. De afwezigheid van modellen geeft de beelden iets vervreemdends, haast griezelig soms.

Op geen enkele foto is een mens te zien. De afwezigheid van modellen geeft de beelden iets vervreemdends, haast griezelig soms

De bewoners van wat in het Westen Midden-Oosten heet, hoeven zich niet meer op deze manier te laten fotograferen. Voor hen is de wereld van geld verkwisten niet langer een ver land. Jaren aan buitenlands ingrijpen hebben de oorspronkelijke cultuur omgewroet. Het vervagen van lokale gemeenschappen en hun rituelen, trauma’s en verhalen vormt een rode draad in het werk van Sarkissian.

Op weg naar de tweede ruimte wisselt het licht in voor duisternis. Op betonnen sokkels staan zeven vogelachtige schedels tentoongesteld, nauwelijks van echt te onderscheiden. Op een groot scherm is hun vogelvlucht te zien dwars over de ruw Syrische woestijn, daarnaast een landkaart. Final Flight (2018-2019) is gewijd aan de uitgestorven heremietibis. De Egyptenaren beeldden de vogel af in hun hiërogliefen als symbool voor wijsheid. De moslims geloofden dat het dier een gids was op weg naar Mekka. In Syrië is de ibis jarenlang bedreigd door illegale jacht en hoogspanningsmasten die ongelukkig geplaatst zijn vlak langs hun trekroute. In 2002 dook als bij wonder toch een kolonie op in de woestijn bij Palmyra, maar met het uitbreken van de Syrische burgeroorlog is het dier uitgestorven verklaard. In het werk van Sarkissian zou het verdwijnen van de ibis als metafoor beschouwd kunnen worden voor het kortwieken en vervliegen van oorspronkelijk Midden-Oosterse beschavingen.

Pas geleden trok Sarkissian zelf als overgeblevene door het verlaten land van zijn voorouders, Anatolië of voormalig Armenië. Het uitgebeende steenlandschap vertoont geen spoor van de oorspronkelijke bewoners. Als Sarkissian even later, tijdens Kerstmis, zijn ouders bezoekt in Damascus, laat hij de opnames zien van zijn zwerftocht. De reactie van zijn vader legt hij vast. In de installatie Sweet and Sour (2022) komen de films samen. In een kale tentoonstellingsruimte staat een houten bankje strak tegen de muur. Het biedt uitzicht op een geprojecteerd drieluik. Het bezorgde gezicht van Sarkisians vader zweeft levensgroot op de donkere rechterwand, als een toeziende god voor wie ingrijpen te laat is. Het geluid van zijn ademhaling klinkt raspend, stokkend. Op de middelste wand is een stilstaand beeld van Sarkissian op zijn rug te zien, uitkijkend over een onbegroeide rotspartij. Links de trillende opname van de reis.

Dat wat had kunnen zijn

Uit het werk van Sarkissian spreekt geen berusting, maar een stil verwijten. Er is zoveel dat had kunnen zijn als het niet bedekt was, gesmoord of verdreven. Zo bestaat het project In Between (2006) uit foto’s van Armeense steden en industrieën bedekt met een dik pak sneeuw. Het zijn surrealistische beelden die haast in negatief geschoten lijken. De foto’s hangen sec aan de muren in een ruimte speciaal aan de serie gewijd. Er spreekt zoveel sereniteit uit de beelden dat het onheilspellend wordt, een stilte na de storm. Door de sneeuw zijn de vormen van de post-Sovjet armoede nauwelijks te ontwaren. De fantoomlandschappen bieden de bewoners de kans om zich vast te houden aan een zelfverkozen schim uit het verleden.

Ook in andere fotoseries houdt Sarkissian zich bezig met onderbrokenheid. Voor een van zijn vroegste projecten Unfinished (2006) fotografeert hij onaffe gebouwen. In het Midden-Oosten gaat van origine veel aandacht uit naar monumentaal erfgoed, maar door geldgebrek en politieke spanningen is er minder ruimte voor onderhoud. Op een bepaalde manier zijn de beelden even ruw en onafgemaakt als de gebouwen die ze tonen.

Voor een van zijn vroegste projecten Unfinished (2006) fotografeert hij onaffe gebouwen. De beelden zijn even ruw en onafgemaakt als de gebouwen die ze tonen

In een van de laatste tentoonstellingsruimten is de vergelijkbare serie Transparencies (2012) te zien, waarvoor Sarkissian een twaalftal woningbouwprojecten fotografeerde aan de rand van de Jordaanse hoofdstad Amman. De aanbouw is halverwege gestaakt. Ook Sarkissian laat zijn foto’s onontwikkeld: het zijn beelden van negatieven, die  als röntgenfoto’s in lichtbakken worden getoond, als om het onzichtbare zichtbaar maken. De gebouwen staan op de drempel van hun bestaan. Ze wachten op de mensen die er leven in zullen blazen.

Het komt niet vaak voor dat Sarkissian mensen fotografeert. De bezoekers die door de tentoonstellingsruimten dwarrelen op een zondagmorgen voelen aanwezig en groot in contrast met de verstilde beelden waar zij naar kijken. Toch zijn mensen alom vertegenwoordigd in zijn foto’s en installaties. Vaak vormen ze het impliciete onderwerp.

Drie jaar lang deed Sarkissian onderzoek naar personen die plots vermist raakten in tijden van onrust of conflict. Hij maakte foto’s van de plekken waar hun geliefden hen het laatst zagen. Last Scene (2018-2021) omvat lege huiskamers van over de hele wereld die hetzelfde verhaal van gemis uitdragen. De foto’s hangen vlak naast elkaar aan dezelfde wand in een salonachtige opstelling. Van een afstandje, met half dichtgeknepen ogen, vormen ze haast één beeld.

Drie jaar lang deed Sarkissian onderzoek naar personen die plots vermist raakten in tijden van onrust of conflict. Hij maakte foto’s van de plekken waar hun geliefden hen het laatst zagen

Ook Execution Squares (2008) wordt gekenmerkt door de afwezigen. Als jonge tiener zag Sarkissian eens drie lichamen hangen boven het centrale plein van Damascus toen hij op weg was naar school. Om deze diepe indruk te overschaduwen heeft hij een aantal publieke ruimtes vastgelegd in Syrië op het moment van zonsopkomst, wanneer de veroordeelden opgehangen worden. De zonovergoten pleinen zijn voor de gemiddelde westerling een teken van schoonheid. Voor de lokale bewoners zijn het de façaden van trauma.

Met zijn werk vertelt Sarkissian de verzwegen verhalen niet, hij vertelt over het zwijgen. Minutieus zijn de thema’s door zijn gehele oeuvre verweven. In de ruimten van deze tentoonstelling is de stilte invoelbaar, soms haast stoffelijk gemaakt. De kracht van de installaties ligt in wat zij niet benoemen. Visueel gezien is de tentoonstelling uitgebeend, ongepolijst. Er zijn geen muurteksten om ons als bezoeker te helpen. De rekken voor de brochures zijn al leeg. We worden naar ‘de andere kant van de stilte’ vervoerd, zoals de titel van de tentoonstelling verraadt, naar een plek waar de zwaarte van het stilzwijgen misschien nog altijd niet luid genoeg is.