metropolis m

Niels Schrader, grafisch vormgever, Mind Design, spreekt de zaal toe in ‘Het Schip’ van de Rijksakademie. Foto: Roy Taylor
Niels Schrader, grafisch vormgever, Mind Design, spreekt de zaal toe in 'Het Schip' van de Rijksakademie. Foto: Roy Taylor

Met het oog op de bezuinigingen van komend jaar gecombineerd met de veranderende behoeftes en wensen van de hedendaagse lezer organiseerde het cahier Open afgelopen woensdag een conferentie met als naam en onderwerp Nieuwe manieren van publiceren over kunst en cultuur. Onder leiding van moderator Jorinde Seijdel, de hoofdredacteur van Open, kwamen grafisch ontwerpers, theoretici, onderzoekers, ondernemers én de directeur van het Mondriaan Fonds, Birgit Donker, aan het woord over de toekomst van kunstpublicaties.

De nadruk lag op de voortschrijdende digitalisering van het uitgeven, naast de mogelijkheden van samenwerking en de onvermijdelijke vraag naar nieuwe verdienmodellen. Enkele uitgevers, redacteuren en freelancers namen het gelijksoortige publiek mee door een veranderend medialandschap, waarbij tot aan het eind van de dag niet helemaal helder werd of je als uitgever van kunstpublicaties die digitalisering nu als vriend of vijand moet beschouwen. De redenen van dit ongewisse lagen in het brede programma waar geen eenduidige lijn in zat. Het ging vele kanten op waardoor uiteindelijk een paradoxale situatie werd geschetst: aan de ene kant werden papieren publicaties failliet verklaard, maar tegelijk werden nieuwe vormen van omgang met fysieke uitgaves als groeimarkt gepresenteerd.

Florian Cramer (directeur PZI van de Willem de Kooning Academie) zette de toon met de opmerking dat uitgevers die nog in papier denken een hopeloos achterhoede gevecht voeren. De digitalisering is niet aanstaande, zij is al daar, en massaal. Er is geen student die nog oude media gebruikt, ze zijn al lang over op de nieuwe. Birgit Donker (directeur Mondriaan Fonds en ex-NRC) voegde zich bij hem door alle hoofdredacteuren in de zaal uit te nodigen eens bij elkaar aan tafel te gaan zitten om, nu het Mondriaan Fonds afhaakt als structurele sponsor van kunstbladen, te fuseren en op te gaan in een groot breed digitaal platform, waar ieder die zich voor kunst en cultuur interesseert wat van zijn of haar gading zou kunnen vinden. Bij het MF is nog wel een potje innovatie om een dergelijke samenwerking ondersteunen. Tegelijkertijd snapte ze ook wel dat dit makkelijker gezegd dan gedaan is, gezien al die bladen met verschillende karakters en verschillende achterbannen met onderscheiden interesses.

Annet Dekker, Joost Kircz, Delphine Bedel, (benen van) Yannick Bouillis en Niels Schrader

Vele soorten onderzoeken en publicaties kwamen aan bod en allerlei platforms van verschillende gading en kwaliteit kwamen langs. Op het gebied van distributie werden onder andere print-on-demand en de kanalen om deze en andere alternatieven te bewerkstelligen uiteengezet. Het publiek bleek minder geïnteresseerd in de inhoudelijke modellen die tijdens de ochtend werden aangedragen en schakelde bij het vragen stellen meteen door naar de verdienmodellen, waar eigenlijk pas in de middag over gesproken zou gaan worden. Alles leuk en aardig, maar als er straks nauwelijks meer subsidie is, wat dan? Van een stel vrijwel failliete uitgeefboedels maak je niet zomaar een hip en rendabel digitaal platform.

Concrete voorbeelden van verdienmodellen waren dan ook een welkome bijdrage tijdens het middag programma. Hoewel de gepresenteerde modellen nog in ontwikkeling – en daardoor onzeker – zijn, gaven ze wel een eenduidig beeld: er valt zeker met digitale uitgaven te verdienen, maar dan toch vooral door lucratieve nevenactiviteiten. Een winkeltje dus. Daarnaast laten de film – en muziekindustrie zien dat het abonnementsmodel, of spotifymodel, een manier zou kunnen zijn. Naast de financiering door advertenties, zoals bij deze site van Metropolis M. Joost Kircz (KRA Publishing Records) liet zien hoe een slimme uitgever van de toekomst met expertise en steeds minder geld kan functioneren en daarbij het grootste deel van het werk en de bijkomende kosten aan de maker laat. Zeker interessant om mee te nemen in overwegingen, maar een plausibele oplossing voor de huidige financiële perikelen en de beoogde (inhoudelijke) verliezen bood deze optie (nog) niet.

Op het gebied van grafisch ontwerp werden er verschillende manieren van informatieoverdracht en nieuw leesgedrag geëtaleerd. In hoge mate abstract, maar zeker niet oninteressant was het concept van Dimitri Nieuwenhuizen (LUST) waarin communicatie en informatie als autonome objecten bestaan, los van hun drager. Niels Schrader’s (Mind Design en KABK) papieren vertaling van hypertekst en gefragmenteerd lezen voegde hier een extra dimensie aan toe. Zijn vertaalslag indiceerde een lichtpuntje voor de papieren media, in het onzekere digitale toekomstbeeld.

Ook Annet Dekker, die onder andere de geschiedenis van digitale kunst onderzoekt, beweerde dat al die tablets met hun gesloten programmatuur een kort leven beschoren zouden zijn. Zij verwacht dat het boek over niet al te lange tijd een comeback zal maken. Op academies is deze tendens al zichtbaar. Nooit eerder werden er zoveel boekjes gemaakt, old school, met een bijna fetisjistische hang naar oude typografie en druktechniek. Publicaties worden hierdoor collectorsitems, met het aura van kunstwerken. Waar tekst op internet gratis gevonden kan worden, geeft design een publicatie het nodige cachet dat de lezer tot aanschaf beweegt. Delphine Bedel toonde een aantal van dit soort publicaties van haar eigen uitgeverij Monospace Press.

Na een dag vol presentaties die vele kanten op gingen heerste er toch een soort teleurstelling: tastbare oplossingen waren niet langsgekomen. Hoewel grafisch ontwerpers goed over hun werk vertelden, konden zij niet zorgen voor een gewenste strohalm voor de toekomst van de uitgeverij. Over het geheel brachten de gepresenteerde perspectieven dan ook geen concrete overlevingsstrategieën. De conclusie luidde dan ook dat de uitgeverij in een tussenfase zit, waarin de digitale wereld nog onvoldoende economische realiteit bezit, en lezers en geld de oude uitgeefvormen voorbij lijken te zijn. In de ontstane hiatus zou veel waardevols kunnen verdwijnen.

Het door Jorinde Seijdel voorgestelde vervolg op de bijeenkomst en eventuele opbouwende workshops – een idee van Joost Kircz – waren dan ook een welkome afsluiting. Het is dan wel gewenst dat er eenduidige presentaties en opbouwende discussies volgen, waarbij de vragen die afgelopen woensdag zijn ontstaan en blijven liggen daadwerkelijk expliciet en met diepgang worden behandeld: dat het uitgevers decorum is veranderd is duidelijk; maar hoe hier mee om te gaan blijft de vraag.

Conferentie: Nieuwe manieren van publiceren over kunst en cultuur
Woensdag 12 september
Rijksakademie, Amsterdam
Samenstelling programma en organisatie: Jorinde Seijdel en Annelie Musters
www.skor.nl

Sprekers:

  • Jorinde Seijdel, hoofdredacteur Open, Cahier over kunst en het publieke domein
  • Florian Cramer, onderzoeker en theoreticus, lector Communication in a Digital Age, Willem de Kooning Academie, Rotterdam
  • Birgit Donker, directeur Mondriaan Fonds
  • Dimitri Nieuwenhuizen, multidisciplinair grafisch ontwerper LUST
  • Geert Lovink, mediatheoricus en internetcriticus, directeur Instituut voor Netwerkcultuur, Hogeschool van Amsterdam
  • Joost Kircz, KRA Publishing Research, lector E-Publishing, Hogeschool van Amsterdam
  • Niels Schrader, grafisch vormgever, Mind Design
  • Yannick Bouillis, directeur Offprint Projects
  • Delphine Bedel, fotograaf, curator, uitgever en directeur Monospace Press en Amsterdam Art/Book Fair
  • Annet Dekker, tentoonstellingsmaker en onderzoeker op het gebied van nieuwe media en kunst

Vincent van Velsen

is redacteur Metropolis M en conservator Stedelijk Museum Amsterdam

Recente artikelen