metropolis m

Met recht kan men zich afvragen of de locatie van de expositie, een barok bos, zich voor een uitgangspunt als hedendaagse kunst en sociale kritiek leent. Dergelijke twijfel is echter snel ontzenuwd, wanneer men beseft dat het barokke bos weliswaar ontworpen is voor onder andere de presentatie van sculptuur, maar dat de hedendaagse sculptuur weinig of niets meer te maken heeft met de oorspronkelijke doelstellingen van het bos. De presentatie van hedendaagse sculptuur in een barok park gaat niet meer over het bezegelen van macht van eigenaar of opdrachtgever, of over het bestendigen van de wereld als theatraal maar streng geordend geheel door middel van fêtes galantes. Waarover gaat het dan wel?

In tegenstelling tot de museale white cube, die kunstwerken voorziet van een optimaal neutrale context, resulteert het plaatsen van hedendaagse sculptuur op een locatie als De Oude Warande vrijwel in alle gevallen in displacement; hoe esthetisch de positionering van een werk ook lijkt, het hoort er in feite niet en daarom is een bepaalde mate van wrijving of conflict, ondanks indicaties van harmonie, nooit ver zoek, wat nog eens versterkt wordt door het doolhofkarakter van het bos. En juist daarin ligt de kracht besloten van de kwaliteit van de locatie als tentoonstellingsruimte; door het schijnbaar naadloos opgaan van kunst in de context én door de feitelijke displacement en de Verfremdung die daarbij optreedt, biedt het bos de toeschouwer ruimte voor waarneming van kunstwerken die op het eerste gezicht niets of weinig van doen lijken te hebben met hun context noch met de hedendaagse maatschappij en dagelijkse leefwereld, voor daaropvolgende verwarring en vervreemding en voor uiteindelijke betekenisgeving en intermenselijke verbondenheid.

Want terwijl musea nog immer manen tot stilte, terwijl de ruis en vluchtigheid van de stedelijke ruimte daadwerkelijke dialoog doorgaans in de weg staat, zeker die tussen anonieme passanten, moedigen de rust en laagdrempeligheid van de parkomgeving gezamenlijke reflectie en daadwerkelijk gesprek alleen maar aan. Het in een dergelijke context aan de orde stellen van de maatschappelijke wortels van kunst zorgt daarom op de keper beschouwd voor een meerwaarde.

Die noodzaak is er wat mij betreft niet. Veel eerder ben ik van mening dat ieder kunstwerk, zelfs een monochroom schilderij, geworteld is in de maatschappij en in een duidelijke relatie staat tot de wereld en tijd waarin het tot stand gekomen is. De zeer algemene thematiek die besloten ligt in de ondertitel Rapture & Pain is vooral getriggerd door recente politieke stellingnames, die impliceren dat kunst er niet of weinig toe doet. Lustwarande ’15 wil onder andere benadrukken dat een dergelijke stellingname volstrekt onjuist is, al zal kunst de wereld zelden onmiddellijk beïnvloeden, laat staan veranderen.

Geen enkele kunstenaar heeft het park de rug toegekeerd. Het blijft een feit dat kunstenaars de parklocatie onmiddellijk en zonder uitzondering omarmen en het enorme potentieel erkennen van de locatie als podium voor hedendaagse kunst. Pas als je als tentoonstellingsmaker streeft naar een uiteenzetting van kunst over expliciet actuele maatschappelijke kwesties – wat ik persoonlijk niet wilde doen – vind ik inderdaad dat je beter de sociale dynamiek van de straat kunt opzoeken. Maar het is ook maar de vraag of een dergelijke meer activistische benadering tegenwoordig nog wel impact heeft, in een maatschappij waar de hapklare consumptie de default lijkt te zijn geworden voor cultuur.

Ook al lijkt een grote, bindende lijn te ontbreken, passen de diverse oeuvres zonder uitzondering binnen het boven geschetste thematische kader en laten ze zich moeiteloos indelen op een continuüm van reflecties over de voortgang van mens en maatschappij, dat strekt van gegronde twijfel tot inspirerend optimisme, variërend tussen expressies van teloorgang en progressie, en alles wat daar ambigu tussenin laveert, in een beeldtaal die zich, figuratief of abstract, niet eenduidig laat interpreteren.

De onmiddellijk herkenbare signatuur van de werken van Atelier van Lieshout, met hun schurende balans op de grens van utopie en dystopie, lijkt in niets op het veel esthetischer werk van Tom Burr, dat reflecteert op minimalisme, sociale ruimte, design en identiteit, en is ook heel onderscheidend van de conceptuele en sociale installaties van de nog tamelijk jonge Kevin van Braak. Toch verenigen de oeuvres van deze kunstenaars zich op het niveau van de sociale kritiek, waarbij uiteenlopende vragen gesteld of standpunten worden ingenomen, variërend van hoop en lef, pragmatisme, tot twijfel en melancholie. Esthetischer ogen Roger Hiorns (transformerende, vergankelijke sculptuur, Hypermaterialisme), Wilhelm Mundt (schoonheid van verval/duurzaamheid), Maria Roosen (harmonisering van vormen en sexen) en Tim Breukers en Eva Rothschild (verrukking over pure compositie en heronderzoek naar de betekenisgeving van vorm). Hun werken verbinden zich op dubbelzinnige en metaforische wijze met de complexiteit van de huidige tijd, waarbij de wijzer niet per se doorslaat naar hoop of twijfel. Zelfs het oeuvre van de oudste deelnemend kunstenaar, William Tucker, die de grens tussen figuratie en abstractie tart, is verweven met elementaire menselijke emoties als liefde, verlangen en pijn.

Je ziet het ook terug in de expanded sculpture van de naar architectuur lonkende installaties van Feipel & Bechameil en de performances en sculpturen van Juliana Cerqueira Leite. De vorm van de kritiek laveert daarbij tussen melancholie (Feipel & Bechameil) en emancipatie versus individuele intimiteit (Leite). Bij de conceptuele sculpturen van Daniel Roth wordt het terrein van de feitelijke sociale ruimte verlegd naar een fictieve sociale ruimte, die voortdurend transformeert en daarom veel eerder vragen oproept over de hedendaagse maatschappij dan standpunten inneemt.

En terwijl Rondinone doorgaans een tamelijk introvert, emotioneel en fragiel perspectief op de sociale wereld verbeeldt, toont deze kunstenaar zich met zijn nieuwe werk voor Lustwarande ‘15 als een vertegenwoordiger van wat neo-primitivisme genoemd zou kunnen worden: een sculpturale vormentaal die ontleend lijkt aan de tijd dat sculptuur ontstond. Het werk van Rondinone roept een spiritualiteit op van de eerste orde en kan deze voor Lustwarande ‘15 zo iconische sculptuur geïnterpreteerd worden als een hoopvolle expressies van wat de toekomst ons brengen kan.

Dat er de laatste vijf jaar niet echt vernieuwingen in de hedendaagse sculptuur te onderscheiden zijn is op zichzelf niet zorgelijk. De vernieuwing is er natuurlijk wel maar toont zich alleen nog niet zo duidelijk. Je zou kunnen stellen dat vernieuwing in de hedendaagse sculptuur zich momenteel op uitersten voltrekt: enerzijds het gebruik van de meeste geavanceerde technologieën als 3D-printing en –scanning, anderzijds een terugkeer naar of herverkenning van de meest oorspronkelijke sculptuur, die ik boven (aarzelend) neo-primitivisme gedoopt heb. Beide tendensen komen in Lustwarande ’15 aan bod.