metropolis m

Guilty Landscapes is een opmerkelijke serie werken van Dries Verhoeven, die na vertoningen in Nederland vanaf dit weekend te zien is in België. Juliette Huygen vraagt de kunstenaar waarom dit werk er zo goed in slaagt de westerse toeschouwer uit zijn gepriviligieerde kijkpositie te lokken en in contact te brengen met een persoon aan de andere kant van de wereld in een compleet andere positie.

Stel je voor, je stapt een witte zaal in. Het is donker, maar aan de andere kant van de ruimte zie je een jongen zitten. Oneindig groot zit hij half verveeld en halfnaakt zijn sigaretje te roken. Zijn houding en uiterlijk zijn androgyn en lonkend trekt hij je naar binnen met zijn ogen waar nog wat vlagen mascara op zijn blijven rusten. Te midden van glitter en verval staat de stripperpaal nog net overeind, gehuld in restjes gouden guirlande. Het is een sterk contrast met de white cube waar je zelf in staat, maar wat zegt dat over de jongen die tegenover je zit? Bepaalt onze omgeving wie we zijn? Voorzichtig neem je een paar stappen, hij doet dat ook. Met je armen over elkaar ga je staan kijken naar dit zoveelste geëngageerde kunstwerk. Tenminste, dat denk je, tot blijkt dat hij zich bewust is van jouw houding en zelfs daarop reageert. Het schaamrood bekruipt je kaken, je schuifelt wat ongemakkelijk, maar toch blijf je staan.  

Je krijgt tien minuten de tijd om de ontmoeting aan te gaan.

Ik spreek met Dries Verhoeven over zijn installatie/performance serie Guilty Landscapes, waarvan ikzelf net Episode IV heb kunnen ervaren bij MU in het kader van de tentoonstelling For Play, Shaping Sexuality in Eindhoven. In deze episode van de reeks interactieve video-installaties ontmoet de kijker een sekswerker uit Pattaya. De vorige drie werken introduceerden een fabrieksmedewerkster uit China, een jongen in Haïti, Port au Prince op een e-vuilnisbelt en een man tussen de steenslag in Syrië.’

Juliette Huygen: Om te beginnen, kun je vertellen hoe dit werk is ontstaan?

Dries Verhoeven: ‘Dit werk ontstond vanuit de behoefte om ons kijken naar de zogenaamd huiveringwekkende nieuwsbeelden ter discussie te stellen. Om een tijd te markeren waarin we dagelijks worden geconfronteerd met dat soort beelden op onze telefoons, onze ipads en onze computers. Wat doen die beelden met onze blik op plekken ergens ver weg?  In hoeverre geeft dat ons een gevoel dat we beslissingsbevoegd zijn, dat we de macht in handen hebben om die huiver te verdrijven? Zorgt het er niet ook voor dat we de protagonisten van dat soort beelden vaak onbewust objectiveren tot slachtoffers?

Episode IV komt voort uit een ontmoeting die ik had met een jongen op het strand in Sri Lanka die mij orale seks aanbood. Ik probeerde hem vervolgens van het prostitutie pad af te trekken, waarop hij zei: waarom in godsnaam? “You are patronizing, you western man, I have no problem.” Op dat moment realiseerde ik me dat ik eigenlijk mijn eigen gewetensprobleem wilde oplossen. Dat het probleem zich alleen in mijn hoofd afspeelde en niet in zijn situatie.’

Het werk heeft een duidelijke sociale en intieme component. In hoeverre ben jij de facilitator van de menselijke verbinding en wat wil je ter discussie stellen met dit werk?

‘De vraag die ik met mijn werk wil stellen is hoe we ons verhouden tot de mensen die daar wonen. Die verhouding wordt pas concreet op het moment dat je die mensen daadwerkelijk ontmoet. Mijn werk faciliteert die ontmoeting. Wat betekent het als de mensen van het 8 uur journaal terugkijken, zich bewust lijken van onze blik? In hoeverre kijken wij in de confrontatie met dat soort beelden via de imperialistische blik van een westerse kijker die denkt invloed te kunnen hebben op het leven in de wereld. Kan het kijken het leed verzachten? Ik zie het werk als een spiegel voor de kijker, dat jij via het leven van deze jongen kijkt naar hoe je normaliter een dergelijke situatie percipieert. Voor even wordt het statusverschil tussen het zogenaamde slachtoffer en zijn getuige opgeheven.’  

Het werk bevindt zich in een white cube en houdt het midden tussen een installatie en een screening. Je hebt een tijdsbepaling aan dit werk gekoppeld, toeschouwers krijgen een tijdsslot van tien minuten om de ontmoeting aan te gaan. Is dat voor jou een manier om mensen extra te triggeren om langer bij deze vraagstukken stil te staan?

‘Het feit dat je in een museale omgeving een werk tegenkomt dat terugkijkt is de kern van het werk. Omdat het niet gebruikelijk is dat het kunstwerk zich bewust lijkt van zijn aanschouwer, duurt het soms een aantal minuten voordat iemand zich realiseert dat het beeld terugkijkt. Vergelijkbaar met tv kijken is het lopen door een museum ongevaarlijk, ons kijken is zonder gevolgen. Nu lijkt die buitenwereld een weg te hebben gevonden om het museum zelf te binnen te dringen, te infecteren.’

Binnen de MU expositie gewijd aan seksualiteit verwacht je spel en plezier, een verbeelding van de trend om opener te zijn over seksualiteit, maar je verwacht tegelijkertijd ook dat je een schaamtegevoel gaat onderzoeken of ervaren. Op die manier zou het kunnen zijn dat je met je werk in deze setting a priori een soort afstand creëert.

‘Die afstand vind ik geweldig en gebruik ik als middel. Als die afstand optimaal is, is het juist waardevol als het lukt hem te doorbreken. Er ligt misschien wel een analogie tussen de afstand die je hier ervaart en de afstand die je thuis ervaart als je de tv aanzet. Aanvankelijk lijkt het werk een luik naar de buitenwereld open te zetten, een eenzijdige verbinding met de wereld. De ontregeling is het grootst wanneer er uiteindelijk even geen grens meer bestaat tussen werk en kijker.

Het werk staat nu in een omgeving die met een heel positieve bijna utopistische blik op seks kijkt, dat blijkt hier te werken als een prachtige afleidingsmanoeuvre. Bezoekers betreden de zaal met een positieve mindset, ze komen binnen met een glimlach. Wat er zich afspeelt in de Aziatische sekseconomie is natuurlijk een stuk complexer dan een donzige dildo.  Seksualiteit is ook gewoon een handelswaar. Het werk maakt jou voor even onderdeel van die economie. Dat is misschien een ongemakkelijke ervaring, maar komt wel dichtbij hoe de verhoudingen nu eenmaal liggen in de wereld.’

In alle episodes speel je met de rol van de kijker, maar in dit geval lijk je te spelen met een heel specifiek soort kijker. Het werk roept de voyeur op in de toeschouwer en lijkt de male gaze te bevragen juist omdat je hier in een seksuele setting staat.

‘Het bestaan van deze jongen in Pattaya is op een heel fysieke manier afhankelijk van westerse toeristen, inderdaad veelal mannen. De fabrieksarbeidster in mijn eerste episode heeft eigenlijk een soort abstractie. Zij heeft onze jurkjes in haar hand, maar ontmoet eigenlijk nooit de mensen waarvoor ze uiteindelijk werkt. Deze jongen wil in principe zijn vak uitoefenen en heeft geen probleem voor jou naakt te dansen. Hij benadert jou als klant zoals hij dat in het daadwerkelijke leven ook doet.’

In hoeverre speel je met de schaal van het werk en de ontmoeting? Creëer je bewust een bepaalde hiërarchie door het projectiescherm zodanig te vergroten dat de toeschouwer in contact wordt gebracht met een bijna overrompelend groot personage?

‘Goed dat je het benoemt. Ik vind het problematisch op het moment dat de persoon kleiner is, omdat ik daarmee iets doe wat de status quo bevestigt die ik juist wil bevragen en doorbreken. Anderzijds heeft die hiërarchie in zekere zin ook te maken met jouw positie in de ruimte, door je te verplaatsen kun je de persoon op het scherm groter of kleiner maken. Als jij afstand houdt zullen jullie binnen de ontmoeting nooit op gelijke voet staan.’

De personen aan de andere kant van de ontmoeting zien er enerzijds hetzelfde uit als de mensen op het nieuws, maar ze dragen ook een lichtvoetigheid met zich mee die dat gangbare beeld tegenspreekt. In verschillende episodes zit een element van muziek en dans, in hoeverre zoek jij dat fysieke element op om die positiviteit er aan te geven?

‘Door de keuzes die de media dagelijks maken in de verbeelding van deze mensen, objectiveren we ze, geven we ze minder humor, maken we ze minder intelligent, minder autonoom. Ik denk dat mijn karakters redelijk zorgeloos zijn. Ik heb hen niet de vraag gesteld om de problematiek die in het beeld zit, te bevestigen met hun aanwezigheid. Over het algemeen stellen ze zich niet op als slachtoffers, ze doen eigenlijk het tegenovergestelde en kleuren het gangbare beeld tegen.

Ze dagen jou uit om hun aanwezigheid los te koppelen van wat het landschap jou vertelt, om waardevrij naar ze te kijken. Het werk heet Guilty Landscapes dus het is eerder het landschap dat schuldig is aan jouw mogelijke gekleurde blik.’

Wat zit er verder in de planning? Is dit de laatste Guilty Landscape?

‘Ze blijven voorlopig met zijn vieren en gaan nu toeren. Ik zou in de toekomst graag nog episodes toevoegen, er blijven immers problematische beelden mijn Smartphone binnen stromen.’

Gezien bij MU, Eindhoven, tijdens de Dutch Design Week

De eerstvolgende vertoning van Episode IV is in Kortrijk tijdens het NEXT Arts Festival van 19.11 t/m 3.12.2016 

 

 

Juliette Huygen

is een denkermaker met interesse in materialiteit en maken/cræft

Recente artikelen