metropolis m

Radicale Sociale Animale Talen, de eerste tentoonstelling sinds de aanstelling van Xander Karskens als artistiek directeur van het Cobra Museum, opende afgelopen weekend. De tentoonstelling stipt op thematische wijze raakvlakken tussen de Cobra beweging en hedendaagse kunstenaars aan. Metropolis M sprak met Xander Karskens over de tentoonstelling en de nieuwe koers van het Cobra Museum.

                                                                    

Radicale Sociale Animale Talen identificeert drie thematische lijnen binnen de Cobra beweging waarvan echo’s te vinden zijn in het werk van hedendaagse kunstenaars. De open tentoonstellingsruimte is losjes ingedeeld in drie gebieden; ‘Vrijheid en engagement’, ‘Schrift en beeld’ en ‘Materie’. Canoniek werk van Appel en Corneille hangt naast werk van Raphaela Vogel, Maria Barnas, Erik van Lieshout, Navid Nuur, Jonas Ohlsson en Richard Niessen. Non-hiërarchisch hangen de werken dwars door elkaar aan de grafisch speelse wanden, ontworpen door designstudio PolyLester (Gabriel Lester en Martine Vledder).

Voor: Navid Nuur, achter: Asger Jorn

Hoewel het merendeel van de werken, ik schat zo’n zeventig procent, van Cobra kunstenaars afkomstig is, zindert een hedendaagse stem door de tentoonstellingsruimte. Veelal ook letterlijk. In het deel ‘Materie’ hangt werk van Raphaela Vogel. Mogst mi du ned, mog i di (2014) is een sculpturale video-installatie waarin ze de technologische blik door middel van een drone onderzoekt. De agressieve muziek die de camera begeleidt zou niet misstaan in een intro van een computergame. Verderop in het onderdeel ‘Schrift en beeld’ schommelt een pratend pluizig zwart bolletje van Maria Barnas. Ook het werk van Erik van Lieshout houdt zich niet stil. Integendeel, in een kleine filmruimte in het midden van de expositie zien we Van Lieshout zoals we hem kennen. Gewapend met sarcasme, humor en koppigheid trotseert hij de Duitse bureaucratie in The Island (2016). Hebben de hedendaagse kunstenaars soms wat extra geluid nodig om de canonieke Cobra werken te overstemmen?

Zoë Dankert: Radicale Sociale Animale Talen is de eerste tentoonstelling sinds uw aanstelling als artistiek directeur, een half jaar geleden. Geeft de tentoonstelling een duidelijk beeld van het nieuwe artistieke beleid dat we de komende jaren van het Cobra Museum kunnen verwachten?

Xander Karskens: Jazeker. Dat is in elk geval mijn hoop en ik zou deze tentoonstelling als een eerste aanzet willen omschrijven. Voor mij als nieuwe directeur is zo’n tentoonstelling natuurlijk ook een gelegenheid om iets te zeggen over de relatie tussen het museum en de collectie. Onze collectie is erg belangrijk. Een van mijn taken is om ervoor te zorgen dat deze wordt aangevuld en wordt getoond. We hebben op het moment een grote groep nieuwe langdurige bruiklenen van verschillende instellingen. Op de achtergrond van deze tentoonstelling spelen allerlei museale overwegingen een rol, zoals het bevorderen van collectiemobiliteit, wat ik in mijn vorige baan in Haarlem (conservator hedendaagse kunst bij De Hallen red.) ook heb gedaan. Ervoor zorgen dat we alle Cobra werken in Nederland (en daarbuiten) die in museale collecties zitten – en die vrij weinig worden vertoond – langdurig in bruikleen krijgen, is een van onze speerpunten. Daar is in deze tentoonstelling een begin mee gemaakt.

Links Asger Jorn, achterin Raphaela Vogel, rechts Karel Appel

ZD: Het viel mij op dat in het persbericht het woord ‘transhistorisch’ valt. Een term die we ook kennen van De Hallen, dat zichzelf profileert als een transhistorisch museum, wat zich onder andere uit in een intensieve samenwerking met het Frans Hals Museum en het M Museum in Leuven waaruit diverse symposia, lezingen en tentoonstellingen zijn voortgekomen. Kunnen we eenzelfde houding gaan verwachten van het Cobra Museum?

XK: Je zou kunnen spreken van een bredere tendens in het museale veld. We hebben het woord ‘transhistorisch’ genoemd in het persbericht, maar het blijft een beetje een stijf, archaïsch begrip. Het moet inclusiever worden. Dat is iets waar we nog over nadenken en waar het team en ik het komende jaar stappen in zullen zetten. We hebben in het najaar een conferentie gehad over kunstenaarsingrepen in museale collecties, dat had ook een transhistorische inslag.

Het wordt soms gemunt alsof ‘transhistorie’ een nieuw fenomeen is. Dat is niet per se waar, hoewel je door het te munten en de term te gebruiken wel raakt aan wat er nu gebeurt in het museale veld. In die zin maken wij denk ik eerder deel uit van het globale discours over kunst en de huidige diversiteits- en inclusiviteitsagenda’s.

De term heeft waanzinnige beperkingen en misschien zelfs zodanig dat we hem niet eens meer zouden moeten gebruiken. Tegelijkertijd creëert het een opening. De term helpt om duidelijk te maken waar het mij hier om gaat; om Cobra en de resonantie en mogelijke relevantie van zo’n naoorlogse beweging voor het heden. Dat is een belangrijk programmatisch uitgangspunt dat de komende jaren als het goed is steeds zichtbaarder zal gaan worden.

Jonas Ohllsson en Henry Heerup

ZD: In de tentoonstelling is werk te zien van Raphaela Vogel, Erik van Lieshout, Maria Barnas, Navid Nuur, Jonas Ohlsson en Richard Niessen. Waar is de keuze voor deze kunstenaars op gebaseerd?

XK: In hun verschillende artistieke praktijken hebben we hele specifieke karaktereigenschappen geïdentificeerd die relevant zijn voor de verbinding tussen Cobra en nu. Dat is per kunstenaar verschillend. Wat belangrijk is, is dat we in deze tentoonstelling proberen niet hele letterlijke beeldrijmen te maken. We hebben nadrukkelijk gezocht naar een vertaling van bepaalde ideeën. Dat is altijd ingewikkeld, omdat je dan snel in een ahistorische fuik loopt. Je kan immers geen ideeën uit een andere tijd halen om die in het heden te hergebruiken. Je kan wel speuren naar resonanties en echo’s. Hopelijk roept de opstelling bij de kijker iets op en gaat hij nadenken over ideeën en thema’s die zowel bij de Cobra kunstenaars als hedendaagse kunstenaars belangrijk zijn.

Om een voorbeeld van zulke echo’s te geven; Raphaela Vogel en Navid Nuur zijn beiden heel erg bezig met een materiele logica en gebruiken een bepaalde psychologische duisternis om op een hele affectieve manier bij de kijker binnen te dringen. Een van de kernelementen van Cobra was het verzet tegen het rationalisme dat na de Tweede Wereldoorlog hoogtij vierde. Zij hebben het antirationele in willen brengen door op spontaniteit te focussen en intuïtie; de bron van creativiteit weer te willen laten bruisen. Voor hen was het materiaal daar een van de sleutels toe. In deze tijd zijn we ook weer erg aan het nadenken over de rol van materiaal. Deze interesse en wat materiaal kan en vermag is een duidelijke echo.

Erik van Lieshout

ZD: Het Cobra Museum zal monografische tentoonstellingen van Cobra kunstenaars blijven maken. Er is echter in deze tentoonstelling veel hedendaags werk te zien. Zullen er ook tentoonstellingen zijn met enkel hedendaagse kunstenaars of worden de tentoonstellingen altijd vanuit en met de collectie gecreëerd?

XK: Het streven is om altijd een vorm van een collectiepresentatie te presenteren. Die vorm zal echter telkens veranderen. Kunstenaarsuitnodigingen zorgen ervoor dat er op een frisse manier met de collectie wordt omgegaan en dat er nieuwe perspectieven worden gecreëerd. Om een voorbeeld te geven; we zijn nu bezig met een tentoonstelling over het vrije werk van een beroemd architect waarvoor een hedendaagse kunstenaar een scenografie zal maken. Op deze manier is de kunstenaar al in een vroeg stadium bij het project betrokken, ook op curatorieel en redactioneel vlak.

Gestoeld op de gemeenschappelijkheid van Cobra willen wij dat het museum opener wordt naar zowel de bezoeker als de kunstenaar. Radicale Sociale Animale Talen is een eerste aanzet, waarin een aantal lijnen worden uitgegooid en waarvan ik vooral hoop dat de vitaliteit en de energie van die beweging, waarvan we misschien hadden gedacht dat daar een dik pak stof overheen ligt, over komt en dat duidelijk wordt dat we blijvend kunnen leren van Cobra.

Radicale Sociale Animale Talen, Cobra Museum, 27.05 t/m 24.09.2017

Alle foto’s: © Peter Tijhuis / Cobra Museum

Zoë Dankert

schrijft

Recente artikelen