metropolis m

Hicham Khalidi in gesprek met Vandana Shiva, fotograaf Romy Finke

Er is afgelopen half jaar hard gewerkt aan een nieuw beleidsplan, dat letterlijk as we speak in Maastricht de deur uitgaat in het kader van een subsidieaanvraag. Ik praat met Hicham Khalidi, directeur van de Jan van Eyck Academie, over zijn plannen voor de komende jaren, die verband houden met de doelen van het IPCC. 

New Directions #2 intro – Komende maanden (in de aanloop naar een nieuwe BIS) gaan we in het blad en online in gesprek met een aantal directeuren, van wie sommigen pas net zijn aangetreden. In aflevering #1 spraken we met Monika Szewczyk, die sinds ruim een jaar de leiding heeft over De Appel. Vandaag een gesprek met Hicham Khalidi die de Jan van Eyck Academie wil omvormen volgens de doelstellingen van het IPCC.

Domeniek Ruyters

Na acht jaar in het buitenland te hebben gewerkt als curator van onder andere de Biënnale van Marrakesh, STUK in Leuven en het Parijse Lafayette Anticipations ben je sinds een jaar terug als directeur van de Jan van Eyck Academie. Wat heb je als curator naar Maastricht meegenomen?

Hicham Khalidi

Voor mij draait het curatorschap om een persoonlijk proces: wat kan ik in samenwerking met de kunstenaar doen. Ik heb in dat kader met heel veel kunstenaars kunnen samenwerken, ook veel alumni van de Jan van Eyck trouwens, zoals Brenda Tempelaar en Oscar Santillán met wie ik bijzondere projecten heb gerealiseerd. Maar hier gaat het om heel andere dingen, om management, niet meer om mij. Dit instituut staat er al 72 jaar. Dat schept een heel andere verantwoordelijkheid.

Domeniek Ruyters

 Als je naar de academie kijkt wat vind je de sterke punten?

Hicham Khalidi

Een sterk punt is de hechte gemeenschap van honderd mensen. Er zijn veel relaties met de stad, de universiteit en de hogeschool. Die openheid van de academie begint al met de openheid in het gebouw: het samenspel van entree – café-restaurant – bibliotheek. Het is hier altijd druk met studenten die elkaar ontmoeten en projecten bespreken. Er komt echt het nodige tot stand. Tegelijkertijd blijft de kern de residency. We bieden de deelnemer die na een selectieproces vanuit de wereld hier komt een huis en een studio. We bieden faciliteiten eromheen. Dat is een octopus van allerlei facetten. Al die interacties hier vind ik heel fijn.

Domeniek Ruyters

 Wat vind je minder goed?

Hicham Khalidi

Het nadeel van een dynamisch systeem is zijn dynamiek (lacht). Er is hier zoveel aan de gang, zoveel activiteiten, dat het bijna niet is bij te benen. Als je elke woensdag een programma doet, en we hebben twee of drie adviseurs per week en die geven allemaal een lezing, dan heb je twee volle avonden. Met een gast erbij heb je er drie. Dat is veel te veel. De deelnemers voelen sociale druk erbij aanwezig te zijn. Maar dat is niet verplicht. Dus is de vraag: hoe houden we het werkbaar voor ze? Toen ik hier een jaar geleden binnenkwam vond ik ook het internationale profiel een zwak punt. Er zitten weliswaar kunstenaars van overal ter wereld, maar de begeleiders kwamen bijna allemaal uit Nederland. Ook de internationale vertakkingen waren bescheiden. Er was bijvoorbeeld weinig contact met andere residency-programma’s zoals het Whitney Independent Study Program.

Domeniek Ruyters

 Je hebt afgelopen maanden ten behoeve van de BIS en andere subsidies gewerkt aan een nieuw meerjarenplan. Waar wil je naartoe met de Jan van Eyck Academie?

Hicham Khalidi

Iedere directeur wordt om een nieuwe visie gevraagd. Ik bedacht dat de enige visie die ik kan ontplooien gerelateerd moet zijn aan de grotere visie van de UN. Het rapport van het IPCC* over de opwarming van de aarde met 1,5 °C, stelt dat we in 2030 onze CO2 uitstoot met de helft moeten hebben verminderd. Hoe kunnen we daaraan bijdragen? En hoe verhouden we ons tot de gevolgen van de klimaatverandering? Ik heb veel gesprekken gevoerd, uiteindelijk, na al dat gepraat en het wikken en wegen van de voors en tegens, is besloten er voor te gaan en de klimaaturgentie centraal te stellen. We hebben er tweeëneenhalve beleidsperiode voor: tien jaar. Dan heb je meteen een leidraad. Het betekent dat we meer moeten samenwerken, meer ook lokaal moeten oplossen. Dan verandert ook onmiddellijk het idee van internationalisatie. Als we ecologisch willen gaan werken moeten we ook daar wat aan doen, moeten we wellicht vooral Europees gaan werken, met mensen die met de trein kunnen komen. Dan verandert het plaatje weer.

Domeniek Ruyters

 Je moet simpelweg zorgen dat er minder gevlogen wordt?

Hicham Khalidi

Voilà, je zegt het. Dat betekent bijvoorbeeld dat we meer samenwerken op institutioneel niveau in het uitnodigen van gasten. De lezing van Vandana Shiva [invloedrijke Indiase wetenschapper, andersglobalist en milieu-activist, dr] organiseerden we met enkele partners, waardoor ze maar een keer vanuit India naar hier hoefde te komen.

Domeniek Ruyters

 Heeft het ook effect op de selectie van de deelnemers?

Hicham Khalidi

Dat is het moeilijkste. Toen ik hier binnenkwam heb ik short-term residencies ingevoerd. Ik heb een deelnemersplek in vieren opgedeeld waardoor ik elke keer zelf mensen kan selecteren, die ieder drie maanden kunnen blijven. Zo kunnen bepaalde onderwerpen geagendeerd worden en mensen kunnen uitgenodigd worden om hier een tijd te werken die dat anders niet zouden doen. Klimaaturgentie is iets dat we op tafel leggen maar dat wil niet zeggen dat we alleen mensen selecteren die met klimaat bezig zijn. We moeten blijven wat we zijn: een plek waar kunstenaars, vormgevers, curatoren en schrijvers de tijd, ruimte en expertise krijgen om aan hun eigen projecten te werken. Daarbij: tachtig procent van de kunstenaars denkt al na over wat er gaande is in de wereld. Hier spelen we dus ook op in: daarom is er bijvoorbeeld ook een Food Lab gekomen – veel kunstenaars die zich aanmelden ‘doen’ iets met voedsel. Veel kunstenaars en vormgevers verhouden zich tot de actualiteit, hoe wij leven vandaag en wat de consequenties zijn van klimaaturgentie en hoe daarmee om te gaan. Dat gaat niet alleen over boskap, maar ook en zeker over het sociale aspect: de sociale ongelijkheid, polarisatie in politiek, noem maar op, alles is met elkaar gelinkt.

Domeniek Ruyters

 Je gaat ook het gebouw klimaatneutraal maken?

Hicham Khalidi

Ja alles: programma, organisatie, gebouw.

Domeniek Ruyters

 Hoe krijg je dit gebouw klimaatefficiënt?

Hicham Khalidi

Toen ik hier binnen kwam zei ik tegen de gemeente: wat maakt de Jan van Eyck nu tot de Jan van Eyck? We kunnen ook naar een bedrijventerrein. De gemeente was daar niet blij mee, ze zijn trots op dit gebouw, het is een stadmonument. Tegelijkertijd ontstond er debat over tot wat je de Jan van Eyck Academie kunt reduceren. Is dat het gebouw, de geschiedenis, het monument of stadsmonument. Maar goed, we blijven, het gebouw is van ons. Het is alleen helaas niet goed te isoleren. Je moet dan op een andere manier gaan denken, bijvoorbeeld door eens de verwarming uit te draaien en een dikke trui dragen op vrijdag. Alumnus Ruben Castro doet nu onderzoek naar manieren om klimaatvriendelijker te opereren.

Ellie Kyungran Heo, “Plantarians”, Jan van Eyck Academie, winter 2019/20, foto Romy Finke

Domeniek Ruyters

 Wat verandert er nog meer ten opzichte van voorheen?

Hicham Khalidi

We schaffen het tentoonstellingsbeleid, zoals het was geïntroduceerd door Lex [Ter Braak, de vorige directeur, dr], af. Met zes tentoonstellingen per jaar word je ook een tentoonstellingsmachine, dat wil ik niet. Het moet opener, minder een verplichting zijn om tentoon te stellen. Er zijn geen openingen meer, de ruimte wordt ook bestemd voor tussentijdse presentaties van projecten van de deelnemers, een ‘work in progress’ presentatie dus. We moeten een balans vinden in de dingen die we doen.

Domeniek Ruyters

 Heb je als directeur de handen vrij? Dit is toch een residency, kunstenaars willen zich hier in rust kunnen ontwikkelen, en zij bepalen in belangrijke mate wat er gebeurt. Je hebt hier minder mogelijkheden dan als curator om naar buiten te treden?

Hicham Khalidi

Je hebt echt wel een stem, maar via de grote lijnen. Het moet niet zo zijn dat jij auteur wordt. Het gaat hier om het instituut, de mensen die er werken, je moet voorzichtig zijn. Maar er is bijvoorbeeld de selectie van de deelnemers waar je invloed op hebt, de communicatie, het publieke programma. Dit jaar hebben we een focus op water en het derde pool gebied [de smeltende gletchers van de Himalaya, dr], als een testcase voor het klimaatprogramma, en dit in samenwerking met de Chandigarh Biennale waar ik curator ben. Maar je kunt het niet echt cureren, daarvoor speelt er te veel. Al is niet cureren en iedereen zijn gang laten gaan ook cureren.

Domeniek Ruyters

 De instituten in Nederland opereren allemaal min of meer volgens het model van de Ateliers, als een echte residency en zijn erg gericht op het individuele kunstenaarschap. Past dat nog wel bij deze tijd waarin een meer collectief kunstenaarschap wordt bepleit, minder productgericht ook? Is het model niet toe aan herziening?

Hicham Khalidi

Ja dat denk ik ook, en we zijn daarover ook in gesprek met elkaar in het postacademie-brede overleg, waar alle vijf Nederlandse postacademies aan meedoen Als je straks niet meer mag reizen als consequentie van het klimaat dan zul je het toch anders moeten invullen. In Japan is er in februari van het afgelopen jaar nog een mooie conferentie geweest, Creative Encounters: Reimagining Residencies, met onder anderen Taru Elving. Internationaal bestaan er heel veel residencies, van één huiskamer tot Cité des Arts in Parijs met driehonderd studio’s. Allemaal doen ze het op bepaalde manier. Binnen tien jaar gaat er veel veranderen, In HIAP Helsinki wordt er al nagedacht over reizen. Moeten wij denk ik ook gaan doen. Dat zal een effect hebben op hoe kunst gemaakt wordt en wat kunst is. Dat is ook de reden waarom we er breed op inzetten: de tijden veranderen, klimaatverandering en alles wat ermee samenhangt heeft (ook) een grote impact op de kunstwereld en hoe de kunstenaar werkt en daarmee ook op de kunst die wordt geproduceerd. Op de Jan van Eyck zijn we er al een tijdje mee bezig. We willen het op de agenda zetten middels publiek programma, maar ook door erop in te spelen met bijvoorbeeld het New Materials Lab waarin gezocht wordt naar meer ecologische en gezondere alternatieven voor kunstenaarsmaterialen.

Domeniek Ruyters

 Waarin onderscheidt de Jan van Eyck zich momenteel van de andere postacademies in Nederland?

Hicham Khalidi

De studio is overal hetzelfde maar de uitwerking verschilt. We hebben werkplaatsen en deelinstituten, met een brugfunctie naar de buitenwereld. We zijn ook nog heel interdisciplinair, met disciplines zoals dans en mode. Sinds afgelopen jaar zijn er twee plaatsen bestemd voor mode-ontwerpers. Dat bestond nog niet in Nederland. We hebben er ook een seciale tutor voor aangetrokken. De deelinstituten initiëren eigen programma’s en leggen de verbinding met buiten: educatieve instellingen, gemeentes, bedrijven, verenigingen. Deelnemers kunnen zich aanmelden of gevraagd worden om te participeren. Bijvoorbeeld Nina Glockner, een kunstenaar die veel met performance werkt, kreeg van het deelinstituut Kunst & Maatschappij de opdracht voor de afdeling Ruimte van de gemeente Maastricht de beslisprocedures door te lichten. Ze maakte een spel, dat is aangekocht. Het deelinstituut Natuuronderzoek faciliteert deelnemers in hun onderzoek naar natuurgerelateerde vragen en zet ook zelf programma’s en Labs op, zoals het New Materials Lab en het Food lab. Zo kiezen ieder jaar twee mensen die met voedsel te werken. Het New Materials Lab is een samenwerking met Central St Martins in Londen.

Domeniek Ruyters

 Heb je al een beeld van de academie die je hier wil achterlaten?

Hicham Khalidi

Vind ik moeilijk. Ik zou het fijn vinden als mensen nog meer samenwerken, op grond van de inhoud. Nu heb je overal eilandjes, als een archipel. Mensen moeten nog meer praten over wat ze doen. Met een goede dynamiek aan programma’s kan daar een stap gemaakt worden, op basis van energie en motivatie.

  

LEES HET INTERVIEW MET EMILY PETHICK VAN DE RIJKSAKADEMIE. NU IN METROPOLIS M NR 1-2020 SENSORY. ALS JE NU EEN JAARABONNEMENT AFSLUIT STUREN WE JE DIT NUMMER GRATIS OP. MAIL JE NAAM EN ADRES NAAR [email protected]

VOLG METROPOLIS M OP INSTAGRAM: metropolism_mag

* Hier het rapport van de IPCC

Jan van Eyck Academie Open Studios, Maastricht  5.3 t/m 7.3.2020 Meer info HIER

Domeniek Ruyters

is hoofdredacteur van Metropolis M

Recente artikelen