metropolis m

Danielle Dean, aangekocht werk uit Gemeentelijke Aankopen Stedelijk Museum 2018

‘Ik kan me niet voorstellen dat de cultuursector het gaat redden met deze regeling.’ Rein Wolfs is, als woordvoerder van BKNL, kritisch over de manier waarop de regering de cultuur te hulp schiet en vreest voor de gevolgen op langere termijn. ‘Uiteindelijk moet je wel uitgaan van een miljardenschade.’

Domeniek Ruyters

Misschien wel goed eerst te verhelderen namens wie je hier spreekt. Je bent directeur van het Stedelijk Museum in Amsterdam, maar praat hier met mij als woordvoerder van BKNL, afkorting van Beeldende Kunst Nederland, een platform voor een aantal kunstorganisaties?

Rein Wolfs

‘Ik heb me altijd wel voor cultuurpolitiek geïnteresseerd. In Duitsland ook. Terug in Nederland heb ik er direct kennis van genomen hoe de wereld hier in elkaar steekt, de diverse belangenverenigingen, de verhouding met het Mondriaan Fonds en hoe alles zich sinds de bezuinigingen heeft gesorteerd. Ik denk dat het Stedelijk wat dat betreft een rol kan en moet vervullen. Niet alleen omdat het nog steeds het, denk ik, belangrijkste museum voor moderne en hedendaagse kunst en vormgeving in Nederland is, maar ook omdat het een belangrijke sleutelfunctie heeft in Amsterdam en Nederland. Er is een sterke ketenverantwoordelijkheid, zoals dat heet. De kleinere instellingen, de kunstenaars, de collega-musea, we hebben met iedereen te maken. En dan zitten we aan het Museumplein ook nog eens naast twee van de grootste rijksmusea. We zijn bovendien een museum dat van oudsher samenwerkt met kunstenaars, waren altijd een artist driven organisatie. En dan spelen we ook nog een rol in het zogenaamde miniconvent (een overleg van musea voor moderne en hedendaagse kunst). Het geeft aan hoe het Stedelijk alleen kan bestaan als dat fijnmazige netwerk voor de kunst blijft bestaan. We zijn er allemaal bij gebaat en we zitten er ook allemaal aan vast.’

Domeniek Ruyters

Wat doet BKNL? 

Rein Wolfs

‘Er wordt te gemakkelijk van uitgegaan dat als er driehonderd miljoen euro naar de kunst gaat dat ten goede komt aan de beeldende kunst, maar zo ligt het niet. Dat gaat voor een belangrijk deel naar theater. BKNL werpt zich op als spreekbuis van de beeldende kunstsector. Er zijn in Nederland veel belangenorganisaties als Kunsten ’92, maar die spreken namens de hele culturele sector. Er was nog geen organisatie die sprak namens de hele beeldende sector, en dan bedoel ik alles: kleinere instellingen, grotere instellingen, de ZZP-ers en kunstenaars. Beeldende Kunst Nederland (BKNL) is opgericht in 2013 als antwoord op de grote bezuinigingsoperatie en spreekt namens en met Kunsten’92, de Museumvereniging, De Zaak Nu, Kunstenbond, Nederlandse Galerie Associatie, Beroepsvereniging Beeldend Kunstenaars, OBK (Overleg Beeldende Kunstacademies) en Platform BK. Het platform is nu vooral aangesproken toen duidelijk werd wat het steunpakket van de regering betekent voor individuele makers. Nog niet zoveel, of eigenlijk bijna niets, zo lijkt. Het lijkt er op dat het 300 miljoen-pakket vooral iets betekent voor de rijksgesubsidieerde BIS instellingen, en daarnaast heel misschien ook, en dat wordt dan nog wat moeilijk geformuleerd: voor instellingen die een cruciaal en vitaal belang hebben voor bepaalde regio’s en bovendien niet meer over reserves beschikken. Er wordt niks gezegd over de makers noch over de structuren die dicht op de makers staan, zoals gemeentelijke musea, presentatie-instellingen en de galeries.’

Domeniek Ruyters

Ik heb steeds de indruk dat de regering niet voldoende beseft wat de effecten van de lockdown zijn op de cultuursector. 

Rein Wolfs

‘Dat de regering aanvankelijk niet zag wat de maatregelen voor de cultuursector en dan met name ook de museale en beeldende sector betekenen, lijkt me duidelijk. Sommige sectoren hebben wellicht direct een krachtige lobby gehad, en daardoor veel aandacht naar zich toegetrokken, zoals bepaalde ministeries een sterkere stem hebben in het geheel, maar de regering heeft weinig inzicht getoond. Ze heeft onvoldoende onderkend dat musea in een andere positie zitten dan de podiumkunsten en dat cultuur iets anders is dan sierteelt. Er is ook onvoldoende onderkend dat er tussen de beeldende kunstinstellingen onderling verschillen zijn. Een museum dat honderd bezoekers per dag trekt, heeft een ander probleem dan het museum dat duizend bezoekers trekt. Zoals een museum dat veel van het toerisme afhankelijk is, en daarom waarschijnlijk ook nog lang kampt met de gevolgen, het weer lastiger heeft dan een museum dat vooral lokaal opereert. En een museum dat met een wankele gemeentelijke subsidie functioneert en tegelijkertijd enorm afhankelijk is van de inkomsten uit toerisme, zoals het Stedelijk, lijkt een dubbel probleem te hebben. Er zijn heel veel lastige dingen te vinden in de plannen. Een kunstenaar blijkt bijvoorbeeld doorgaans niet direct in aanmerking te komen voor de ZZP-aanvulling. En wij, als Stedelijk, leven nu deels van de noodwet, maar dat is maar een heel klein gedeelte als het gaat over de compensatie van de inkomstenderving. Er wordt van ons verwacht dat we interen op de eigen reserves, maar, los van het feit dat de meeste instellingen geen spaarpot hebben na de vorige bezuinigingsronde, is er is geen accountant die met een jaarrekening akkoord gaat als er geen wettelijk voorgeschreven reserve is.’

Dat de regering aanvankelijk niet zag wat de maatregelen voor de cultuursector en dan met name ook de museale en beeldende sector betekenen, lijkt me duidelijk

Rein Wolfs geeft tour op Instagram

Ook het Van Abbemuseum is momenteel alleen digitaal toegankelijk, via google street view

Domeniek Ruyters

In haar brief spreekt de minister haar steun uit aan de BIS, en schuift het overige culturele veld door naar lokale overheden. Waarmee ze ook verantwoordelijkheden afschuift. Het verzwakt de tegenstem, die versplintert. Hoe gaat BKNL daarmee om?

Rein Wolfs

‘Er is actie twee kanten op nodig. Er moet druk gelegd worden op de regering, waarbij de minister gevraagd wordt hoe zij de gemeenten erbij wil en kan betrekken. BKNL dringt er vooral op aan dat er een specifiek steunpakket komt voor de kleinere spelers en de makers, wat wellicht deels via het Mondriaan Fonds kan lopen, als het huidige cultuurfonds van het Rijk, dat eigenlijk die gelden moet verdelen. Ik heb er veel vertrouwen in dat Mondriaan Fonds-directeur Eelco van der Lingen daar oog voor heeft. Maar dat kan natuurlijk alleen als de koek niet op is zodra het rijksgesubsidieerde BIS-veld zijn deel heeft gehad. Je merkt nu hoezeer het een probleem is dat in de landelijke politiek het perspectief op de basisinfrastructuur verengd is tot de BIS-regeling en dat is onjuist. De basisinfrastructuur van de kunsten in Nederland moet je veel ruimer zien. Zij omvat musea met verschillende soorten subsidiegevers, maar ook alles daaromheen, het hele fijnmazige stelsel aan instellingen dat we hebben, ook galeries, ook al die makers.’

Je merkt nu hoezeer het een probleem is dat in de landelijke politiek het perspectief op de basisinfrastructuur verengd is tot de BIS-regeling en dat is onjuist. De basisinfrastructuur van de kunsten in Nederland moet je veel ruimer zien

Domeniek Ruyters

Je bent zelf in Amsterdam al in gesprek gegaan met de burgemeester en de wethouder. Is er ruimte voor ondersteuning?

Rein Wolfs

‘Ruimte is een moeilijk begrip. Amsterdam is enorm van toerisme afhankelijk, met als gevolg dat in alle sectoren nu harde klappen vallen. Er is een zeker politiek besef en een zekere politieke wil. De gemeente is al vanaf het vroege begin van de crisis alles goed aan het monitoren. Ik merk dat er hart is voor cultuur, men beseft wat nodig is. Maar er is nog geen beslissing genomen om iets te doen. Er werd een klein loket bij het Amsterdam Fonds voor de Kunst voor actuele projecten geopend, maar dat moest al na een week sluiten omdat het geld op was. Het lastigst is vermoed ik het feit dat de zo belangrijke cultuurmaatschappelijke roep om meer diversiteit en inclusiviteit, die ook als voorwaarde was geformuleerd in het kunstenplan, en die in Amsterdam en elders in Nederland met enthousiasme is opgepakt, mogelijk niet in gelijke mate meer beantwoord kan worden als er geen geld is. Dat is beleid wat veel geld kost en dat is er niet meer, als het niet wordt ondersteund.’

Domeniek Ruyters

Het is wel interessant dat je dat zegt, omdat je op dit moment ook veel hoort over de vraag hoe de crisis aan te wenden voor veranderingen ten goede. Jij wijst op een misschien meer waarschijnlijk tegenovergesteld effect, dat er vanuit overlevingsnood door veel instellingen en overheden voor meer rendabele trajecten gekozen wordt.

Rein Wolfs

‘We zijn allemaal gevraagd cultureel ondernemer te worden, en dat wordt niet makkelijk komende tijd. Er komt een enorme druk te staan op al die fondsen en particulieren, los van het feit dat er velen mogelijk zelf ook in problemen komen. Als subsidies een probleem worden en de inkomsten uit particuliere bron verminderen en ook nog eens de toeristenstroom wegvallen, dan weet ik niet hoe het museum al zijn doelstellingen moet nakomen. Dan gaat het erom in leven te blijven en niet om het leveren van een zinvolle bijdrage aan het cultuurmaatschappelijke debat, hoe enorm belangrijk dat ook is.’

Domeniek Ruyters

Heb je het idee dat de regering dat ondernemerschap voldoende op waarde schat? Veel regelingen zijn gericht op het behoud van organisaties die daartoe subsidiegelden mogen aanwenden, maar de subsidies zijn heel erg uitgekleed.

Rein Wolfs

‘Nee, dat ziet de regering totaal niet. De politiek ziet niet hoezeer de sector gewerkt heeft aan ondernemerschap, noch hoezeer alle musea een enorme groei in publiek hebben gerealiseerd, in fondsenwerving; ze gaan bij hun activiteiten veel meer dan voorheen uit van de marktsituatie. De kunstwereld is wat dat betreft best een successtory. Ook de galeriewereld beweegt enorm, zonder dat ik nu wil zeggen dat die geen problemen kent. Maar wie koopt er nu tijdens de crisis nog kunst? Bij het Stedelijk zijn we blij dat we dit jaar nog gemeentelijke kunstaankopen kunnen doen, met geoormerkt budget, dat willen we graag in de scene stoppen. Tegelijkertijd is het wel belangrijk te beseffen dat dit succes samenhangt met de organisatie van activiteiten en tentoonstellingen waar nu geen geld voor is, en waarvan je je kunt afvragen hoe snel dat geld er wel weer is. Zonder spraakmakende tentoonstellingen wordt het moeilijk om publieksinkomsten te genereren. Wij zijn hierbij bovendien sterk afhankelijk van toeristen en je kunt je afvragen hoe lang het gaat duren voordat die weer gaan komen.’

Domeniek Ruyters

Spelen bij de kleinere instellingen nu andere problemen? Bij de presentatie-instellingen zijn eigen inkomsten toch minder groot, en is er relatief meer subsidie om nu op terug te vallen?

Rein Wolfs

‘Hoe groter je bent, hoe groot de absolute afhankelijkheid van publieksinkomsten is. Er zijn ook instellingen die met de huidige situatie met de deur op slot niet veel mislopen.’

Domeniek Ruyters

Andere sectoren repten direct over miljardenverliezen, ondanks het steunpakket. Ik heb bij de kunst nog geen bedrag horen noemen. Is er een inschatting gemaakt hoeveel geld er voor cultuur nodig is?

Rein Wolfs

‘Het hangt ervan af wanneer de maatregelen verlicht worden. Er zijn scenario’s waarbij 1 juli als openingsdatum geldt, maar er zijn ook modellen waarin dat 1 september is. Als alles nog langer dicht moet blijven zullen de problemen verder toenemen en komen steeds meer instellingen in bestaansnood. Die modellen, en hun implicaties op gemeentelijk en provinciaalniveau, zijn nog niet precies doorgerekend, maar uiteindelijk moet je wel uitgaan van een miljardenschade.’

Mijn appèl aan de sector is: probeer gemeenschappelijk te denken

Het Centraal Museum in Utrecht met op de deur een briefje waarom het museum momenteel gesloten is

Domeniek Ruyters

Is er overleg over een gecoördineerde exitstrategie zodra de lockdown geleidelijk versoepeld wordt?

Rein Wolfs

‘De Museumvereniging heeft gewerkt aan een protocol hoe de 1.5 meter samenleving voor musea kan werken. Dat plan ligt ter beoordeling bij het RIVM. Verder werken alle musea aan eigen protocollen, Wij ook. In de eerste plaats in huis, hoe bijvoorbeeld veilig de art handling af te handelen of tentoonstellingen in te richten, maar ook voor het geval het museum opengaat. Het ene museum heeft meer ruimte dan het andere. Het Stedelijk zit wat dat betreft goed. Ook fijn is dat we waarschijnlijk in de zomer openen, en er dus een vrije uitloop naar buiten is. Maar niet elk museum kent die luxe. Jij komt uit Utrecht, in Centraal Museum zijn de ruimtelijke verhoudingen lastiger.’

Domeniek Ruyters

Wat zou de cultuursector moeten doen om hier goed of zelfs beter uit te komen?

Rein Wolfs

‘Mijn appèl aan de sector is: probeer gemeenschappelijk te denken. Ik denk dat de sector van de periode Zijlstra wel geleerd heeft dat ze zich moet organiseren, over de eigen belangen heen moet stappen en opkomen voor elkaar. Ik was hier niet destijds, maar heb gehoord dat het destijds niet zo goed liep, dat er geen krachtige lobby was, vanuit de beeldende kunst. De podiumkunsten zijn er toen veel beter uitgekomen. Dat moet dit keer beter gaan. Het heeft ook nu weer even geduurd voor de beeldende en de culturele sector zich goed georganiseerd heeft, maar het is ook een grote culturele sector, waarin zo’n drie, vierhonderdduizend mensen werken, een zeer fijnmazig netwerk ook met heel verschillende belanghebbenden. Wij, als beeldende sector, moeten vooral ook denken aan de makers, de kunstenaars, zonder wie ook de erfgoedinstellingen niet zouden kunnen bestaan. Daarbij moeten we kritisch blijven op de politiek, hoezeer we ook dankbaar zijn dat ze ons in hun subsidies bedenken. We moeten we ze er bovendien op blijven wijzen wat we aan impact aan de maatschappij én ook aan de economie bijdragen.’

Meer info BKNL

VOLG METROPOLIS M OP INSTAGRAM: METROPOLISM_MAG

Domeniek Ruyters

is hoofdredacteur van Metropolis M

Recente artikelen