metropolis m

Club Solo Wafae Ahalouch & Javier Téllez

Vandaag kan de Tweede Kamer (zie agenda) besluiten dat er via de begroting van het Mondriaan Fonds in de BIS geld naar een groot aantal kleinere initiatieven gaat, die nu ondanks een positief beoordeelde aanvraag geen subsidie krijgen toegekend omdat het fondsbudget op is (zie actiebrief). Wij spraken met een aantal van deze initiatieven (o.a. Kunsthuis SYB en Expoplu) over het belang van kunst buiten de randstad. Wat doen ze daar in hun regio? En verschilt het veel van wat er in de Randstad gebeurt?

Kunstenaarsinitiatief Club Solo, presentatie-instelling Expoplu en residentie Kunsthuis SYB bevinden zich alle drie buiten de randstad, respectievelijk in Breda, Nijmegen en het Friese Beetsterzwaag. Hoe bepalend is zo’n regionale positie voor het soort programma dat je als kunstinstelling maakt? Youri Appelo, artistiek leider bij Expoplu, Thomas Bakker, mede-initiatiefnemer en kernlid van Club Solo, en Josine Sibum Siderius, directeur van Kunsthuis SYB, vertellen over hun ervaringen.

Marsha Bruinen

 Zouden jullie programma’s er heel anders uitzien wanneer jullie elders, in de Randstad bijvoorbeeld, zouden zitten? Werkt de locatie, in dit geval de specifieke regio’s waar jullie je in bevinden, ook door in jullie programmering?

Thomas Bakker

 ‘Ik denk dat het feit dat we in Breda zitten heel bepalend is voor ons programma. Club Solo programmeert solotentoonstellingen van mid-career kunstenaars, en nodigt daarbij afwisselend curatoren van vier musea uit –S.M.A.K. (Gent), Van Abbemuseum (Eindhoven), M HKA (Antwerpen) en Kunstmuseum Den Haag–om een werk uit hun collectie dat erbij past of ermee contrasteert te presenteren. Zo’n opzet heeft meerwaarde in Breda; in Amsterdam ga je gewoon naar het Stedelijk om interessant museaal werk te zien. Maar in het algemeen denk ik dat je je juist niet te regionaal moet opstellen als kunstinstelling in bijvoorbeeld Breda. Als je te veel vanuit de regionale gedachte gaat programmeren of met regionale middelen of kunstenaars gaat werken, wordt je wereld erg klein. Een regio is juist gebaat bij een programma dat groot en open blijft.’ 

Youri Appelo

 ‘Daar ben ik het mee eens. Het is belangrijk groots en breed op te zetten. In de Randstad is er een groter aanbod wat ervoor zorgt dat instellingen daar een specifieker programma kunnen draaien. Bij Expoplu, houden we het breder omdat er minder andere kunstinstellingen in de directe omgeving zijn. Tegelijkertijd vergeten we niet waar we ons bevinden. Nijmegen is een stad met een sterk emancipatoire geschiedenis; gedeeltelijk treden we in die traditie door elk jaar een aantal zeer politieke en sociaal geëngageerde tentoonstellingen te maken.’ 

‘Het streven om geld regionaal te spreiden is gewoon goed’

Club Solo, Karel Doing & Dieter Roth, foto Peter Cox

Club Solo - Karel Doing & Dieter Roth

Marsha Bruinen

 Josine, Kunsthuis SYB heeft een ander karakter dan Club Solo en Expoplu. Hoe ervaren jullie als residentieprogramma de ligging in Friesland? Vraagt die positie bijvoorbeeld om lokale kunstenaars, of een publieksprogramma dat aansluit bij Beetsterzwaag? 

Josine Sibum Siderius

 ‘Het ligt bij ons inderdaad wat anders dan bij Club Solo of Expoplu. Onze verantwoordelijk gaat in de eerste plaats uit naar de kunstenaar: voor hem of haar is het relatieve isolement in Beetsterzwaag iets wat SYB onderscheidt als een plek voor rust en verdieping. Er zijn niet zoals in de Randstad drie openingen per week om te bezoeken. Wat betreft ons publieksprogramma merken we meer dan in de Randstad gebaat te zijn bij lokale kunstdagen zoals de Open Monumentendag. Ik denk dat als je in de Randstad zou zitten je met zulke dagen eerder zoiets zou hebben van: “laat dat maar even aan ons voorbijgaan, dat is niet voor ons”. Dat kunnen wij ons niet permitteren: SYB wordt juist op die dagen goed bezocht. Het feit dat we geen mensenmassa’s naar Beetsterzwaag krijgen is aan de ene kant jammer, aan de andere kant is het die luwte die een gevoel van vrijheid aan de kunstenaar geeft. Het aantrekken van regionale kunstenaars is vrij moeilijk: veel noordelijke kunstenaars trekken zo snel als ze kunnen naar Amsterdam en Rotterdam. Kunstenaars die reageren op onze open calls komen daarom zelden uit de buurt, maar worden wel altijd gevraagd een verbinding aan te gaan met Beetsterzwaag, het pand van SYB, lokale mensen of een expert uit de buurt.’

‘Wij merken steeds meer dat subsidiënten de regio juist wel fijn vinden als heel heldere onderscheidende factor’

Expoplu Nijmegen - Femke Herregraven, A Doodle A Diagram A Disaster (2019), courtesy de kunstenaar, foto Floris de Vries

Expoplu Nijmegen - Puck Verkade, Breeder, 2017, courtesy de kunstenaar & Durst Britt & Mayhew - tentoonstelling On the Line of the Equator (2019), foto Floris de Vries

Marsha Bruinen

 Hoe zit dat bij jullie, Thomas? Jullie draaien zoals je zei een programma van mid-career kunstenaars, maar voelen jullie niet ook druk om werk van jonge, lokale kunstenaars te presenteren? 

Thomas Bakker

 ‘Het plezier wat ik zelf vroeger heb gehad ten tijde van Lokaal 01 – de voorganger van Club Solo in hetzelfde pand – is in dit plan van grote solotentoonstellingen wel een beetje weg. In die zin zijn we niet zo goed voor jonge, lokale kunstenaars. Toch kunnen kunstacademiestudenten hier wel terecht voor hun eigen praktijk: de ruimte wordt bijvoorbeeld gebruikt voor eindexamententoonstellingen of om werk te fotograferen.’ 

Youri Appelo

 ‘Er zit ook wel een keerzijde aan het alleen maar presenteren van lokale kunstenaars. Ik merk in Arnhem en Nijmegen vaak een herhaling van dezelfde makers die op meerdere plekken gepresenteerd worden. Dan kom je vast te zitten in een gesloten loop en lijkt het ook alsof de wereld zich tot die twee steden beperkt, terwijl een deur naar de rest van de wereld nou juist van belang is. Ook denk ik dat andere mensen naar een regionale stad halen een heel verrijkend element kan zijn voor jonge mensen die er werken. Het is één ding om presentatiemogelijkheden aan te bieden, maar een tweede om “artistiek voedsel” te kunnen serveren dat nog weinig te vinden is in de regio.’

Thomas Bakker

 ‘Studenten komen bij ons wel aan hun trekken maar vooral als bezoeker van solotentoonstellingen of lezingen en presentaties van andere kunstenaars, bijvoorbeeld van deelnemers aan De Ateliers of de Rijksakademie. Het is stom als je voor alles naar de Randstad moet. De “Randstad” is in ons geval trouwens niet per se Amsterdam of Rotterdam: met Antwerpen en Brussel heel dichtbij gelden die steden misschien nog eerder als onze “Randstad”. Dat vind ik ook het leuke van een positie als de onze: je kunt steeds veranderen van perspectief.’

Youri Appelo

 ‘Grappig, ik merk hier ook dat het perspectief begint te verschuiven. Ik hoor mensen vaker zeggen: “De Randstad? Ik ga wel naar Düsseldorf of Keulen”.’ 

Marsha Bruinen

 Breed opzetten lijkt voor jullie allen een belangrijk uitgangspunt. Wordt zo’n benadering ook altijd gewaardeerd door subsidiënten? Of worden jullie nog vaak aangespoord meer lokaal te opereren?

Josine Sibum Siderius

‘Wij wilden bij Kunsthuis SYB aanvankelijk ook breed opzetten, maar merken steeds meer dat subsidiënten de regio juist wel fijn vinden als heel heldere onderscheidende factor. Wij hebben ook wel vaak te horen gekregen: “jullie doen te weinig met de regio”.’

Thomas Bakker

 ‘Zo’n vraag om je explicieter tot de regio te verhouden krijgen wij ook wel eens bij een subsidietoekenning, en vergt een bewuste overweging. Hoe geef je die wens invulling zonder dat je jezelf verliest? Een tijd geleden werden we aangespoord meer samenwerkingen met andere instellingen in Breda aan te gaan. Aanvankelijk leek dat ons geen goed plan, want wij hebben een heel specifiek profiel en die andere instellingen ook. Uiteindelijk is er echter een leuk initiatief ontstaan: een collectief openingsmoment Art Rendez Vous Breda van verschillende instellingen in Breda, vergelijkbaar met Hoogtij in Den Haag en Nocturne in Antwerpen. Dat kwam toch een beetje door een vraag van buitenaf.’

Youri Appelo

 ‘Maar ik denk dat zulke vragen om je te verhouden tot je omgeving niet per se alleen aan regionale instellingen gesteld worden, maar ook aan instellingen die zich in Amsterdam of Rotterdam bevinden. Toch?’ 

Josine Sibum Siderius

 ‘Dat klopt. Hoewel ik zelf wel merk dat zulke vragen in ons geval ook met een soort exotisering gepaard gaan. Dat Beetsterzwaag een dorp is zet wel eens aan tot de gedachte dat “de mensen hier een beetje moeten worden opgevoed”. In dat denken komt de Randstedelijke blik wel een beetje naar voren.’

Marsha Bruinen

 Josine, je ruilde zelf Rotterdam in voor Beetsterzwaag als werkplek. Hoe heeft die verandering jouw eigen blik beïnvloed?

Josine Sibum Siderius

‘Toen ik in Rotterdam werkte bij wat toen nog Witte de With heette en daarvoor bij CBK Rotterdam, was ik heel sterk gericht op de lokale politiek. Vanuit Friesland is mijn blik breder geworden: ik kijk vanaf hier naar het landelijke kunststelsel en de ontwikkelingen daarbinnen en zie daardoor veel meer.’ 

Youri Appelo

 ‘Dat herken ik ook: als je werkzaam bent in de regio moet je bijvoorbeeld nu eenmaal veel reizen om andere instellingen te bezoeken. Je wordt genoodzaakt een beweeglijker netwerk te hebben. Zelf dacht ik in eerste instantie toen ik hierheen verhuisde: “wat moet ik hier?” Maar ik merkte al heel snel hoe prettig het is om in de regio te werken: de lijntjes zijn korter en de instellingen zijn kleiner, waardoor je eerder ergens terecht kan en daar ook een proces van A tot Z kan ervaren. Ik voel ook nog sterker de betrokkenheid en verantwoordelijkheid een goede bijdrage te leveren aan de stad en de culturele community.’

Je wil voorkomen dat er wordt gezegd dat partijen buiten de Randstad alleen geld krijgen omdat ze buiten de Randstad zitten en niet vanwege hun artistieke kwaliteit

Kunsthuis SYB - Halla Einarsdottir, Portal Scroll, 2020

Kunsthuis SYB - Laurant David Garnier, USITATISSIMUMISSITATISU, 2020

Marsha Bruinen

 Om terug te komen op het onderwerp van subsidies: afgelopen juni zijn de BIS-subsidies voor de periode 2021-2024 toegekend. ‘Regionale spreiding’ was daarbij een belangrijk begrip: per stad mocht slechts één presentatie-instelling subsidie krijgen, om er zo voor te zorgen dat het geld zich evenwichtig over het land verspreidde. Instellingen als de Appel in Amsterdam en West in Den Haag liepen als gevolg daarvan ondanks positieve adviezen toch subsidies mis. Hoe denken jullie over zo’n gereguleerde spreiding? 

Josine Sibum Siderius

‘Het is ingewikkeld. Subsidies toekennen enkel op basis van het criterium van regionale spreiding is natuurlijk niet goed. Maar de regionale infrastructuur in Friesland bijvoorbeeld is vrij matig. Dat maakt het lokale netwerk heel kwetsbaar: als een instelling hier subsidies misloopt, heeft dat direct invloed op ons programma. En als er hier een BIS-subsidie toegekend wordt aan een nabije grotere instelling is dat voor ons echt heel gunstig. Wij kunnen ons daar dan ook een beetje aan vastklampen.’ 

Youri Appelo

 ‘Je wil voorkomen dat er wordt gezegd dat partijen buiten de Randstad alleen geld krijgen omdat ze buiten de Randstad zitten en niet vanwege hun artistieke kwaliteit. Bovendien, we zouden niet alleen over de artistieke kwaliteit van een instelling moeten nadenken, maar ook over de impact die het heeft op een stad en de toekomst van de mensen die daar leven. Zelf ben ik opgegroeid in Leeuwarden en zonder enige culturele prikkelingen daar was ik misschien niet geïnspireerd geraakt om me in dit veld te gaan ontwikkelen.’ 

Thomas Bakker

 ‘Natuurlijk moet datgene wat gemaakt wordt kwaliteit hebben, maar het streven om geld regionaal te spreiden is gewoon goed. Het feit dat een instelling op een andere plek zit dan in de Randstad heeft, zoals Youri zegt, zo veel meerwaarde voor publiek en kunstenaars dat ik het goed vind dat er oog voor is. Zo’n instelling neemt niet alleen een fysieke, maar ook een mentale ruimte in een regio in: het geeft kunstenaars die er wonen en werken het vertrouwen dat er een plek in de buurt is die ervoor waakt dat beeldende kunst niet helemaal vertrekt. Op regionaal niveau is er momenteel veel sprake van verschraling wat betreft cultuursubsidies. In Brabant is er bijvoorbeeld nu geen apart gedeputeerde voor cultuur meer, cultuur valt nu onder “vrije tijd”. Met zulke ongelooflijk slechte ontwikkelingen die zich op lokaal niveau voltrekken heb je die nationale alertheid voor regionale instellingen gewoon nodig.’

DIT ARTIKEL IS GEPUBLICEERD IN METROPOLIS M NUMMER 5-2020 WAT IS NEDERLAND. WIL JE ALLE ANDERE ARTIKELEN UIT DIT NUMMER LEZEN, NEEM DAN EEN ABONNEMENT. ALS JE NU EEN JAARABONNEMENT AFSLUIT STUREN WE JE DIT NUMMER GRATIS TOE. MAIL JE NAAM EN ADRES NAAR [email protected]

 

Club Solo, Breda, meer info: clubsolo.nl

Expoplu, Nijmegen, meer info: expoplu.nl

Kunsthuis Syb, Beetsterzwaag, meer info: kunsthuissyb.nl

Marsha Bruinen

is webredacteur bij Metropolis M

Recente artikelen