metropolis m

Elspeth Diederix, ‘Miracle Garden’

Wakker geworden in een land dat rechtser is dan ze voor mogelijk had gehouden, reflecteert Laurie Cluitmans op haar bezoek aan de bloementuinen van kunstenaars Elspeth Diederix en Maria Pask. De schoonheid ervan stemt hoopvol. Zorg, gemeenschap en saamhorigheid kunnen afgedwongen worden.

Het was 15 januari. Pás 15 januari en vooral nog stééds januari. Het was zo’n grijze dag die eigenlijk geen verdere toelichting behoeft. Op zoek naar verlichting begaf ik me op weg naar The Miracle Garden in het Erasmuspark in Amsterdam West. ‘There will be no miracles here’ schiet het door mijn hoofd. Dat vertelde het neonwerk van Nathan Coley mij ooit eens, in een ander park, in een stad die ik wel vaker bezocht – toen er nog met regelmaat, zomaar, en met een nu ongekend gemak – van het ene naar het andere land gereisd kon worden.

Elspeth Diederix, 'Miracle Garden': links Ammi Majus, rechts: Lychnis Coronaria

Elspeth Diederix is niet onder de indruk van januari. Onaangedaan door de grijze wolkenlucht leidt ze me rond door haar Miracle Garden, die inmiddels door menig vrijwilliger, bewoner en bezoeker van het park is geadopteerd als diens eigen wonder. De rondleiding die Elspeth me geeft, doet denken aan Stefan Zweigs verhaal The Invisible Collection over de bijzondere collectie tekeningen van een verzamelaar die plots blind is geworden. Doordat de inflatie in Duitsland steeds nieuwe hoogtepunten bereikt, ziet zijn vrouw geen andere uitweg dan de tekeningen stuk voor stuk te verkopen. Om haar man geen verdriet te doen, vervangt ze de tekeningen door passend papier in de juiste maten. Hij zal doorgaan met het vertellen over zijn collectie aan wie het horen wil: de prachtigste verhalen over “zijn” Rembrandts en Dürers. Zijn toehoorders luisteren beschaamd vanwege het bedrog, maar hun verbeelding wordt krachtig aangesproken door het gloedvolle beeld dat hij schetst. Elspeth wekt op een vergelijkbare manier mijn fantasie tot leven. Enthousiast wijst ze op de vreemde roze vormen van het ‘Gebroken hartje’, de lichtgele Narcissus ‘Hawera’, haar nieuwe lievelingsnarcis, en daar de Iris hollandica ‘Red Ember’ die in donker roodbruin met gele vlekken bloeit. Maar het enige dat ik (nu nog) zie is wat bruine aarde, wat stronkjes, en hier en daar een beginnend knopje dat ik onmogelijk thuis kan brengen. 

Niet veel verderop vindt een ander onzichtbaar verhaal plaats. In de Kinkerbuurt zorgt Maria Pask al enkele jaren voor twee tuinen van senioren. Een van deze mannen ontmoette ze in de Christchurch City Centre op de Groenburgwal. De kerk die op dat moment LGBTQI+ affirmative was en waar Pask voor de binnentuin zorgde. Met de snijbloemen van deze tuinen creëert ze de prachtigste boeketten die ze onder andere uitdeelt aan de queer-gemeenschap verbonden aan de kerk. Voor beide kunstenaars zijn de tuinen en de zorg voor de bloemen en planten een essentieel onderdeel van het kunstenaarschap geworden. Een proces dat hun werk wortelt in een grotere gemeenschap en waarbij de schoonheid hoopvol stemt.

Voor beide kunstenaars zijn de tuinen en de zorg voor de bloemen en planten een essentieel onderdeel van het kunstenaarschap geworden

Maria Pask, Lord lift me up, Ellen de Bruijne Projects, foto Jeroen de Smalen

Maria Pask, 'Listen and serve, command and dominate' en 'Dear Hetty'

Terug naar 15 januari. Toevalligerwijs is dat ook de sterfdag van denker en marxiste Rosa Luxemburg. Vanuit de gevangenis schreef ze brieven aan haar vrienden, waarin ze de lente en de natuur vierde. Op 19 mei 1917 schrijft ze aan Sophie Liebknecht:

Louise Kautsky visited me today. As a parting gift she gave me some forget-me-nots and some pansies. They’ve all settled themselves in so nicely; I can hardly believe my eyes, for this is the first time in my life I ever did any planting out. By Whitsuntide I shall have such a lot of flowers under my window!

Hardly a day passes without my making acquaintance with a bird I have never seen before. By the way, you remember that morning in the Botanical Gardens with Karl when we were listening to the nightingale. We saw a huge tree whose leaves were not yet showing, but it was covered with small white flowers; we were all puzzled what it could be, for obviously it was not a fruit tree, and the flowers were quite unfamiliar. I know now! It was a white poplar, and what we thought were flowers were not flowers at all but young leaves. The fully grown leaf of the white poplar is white only on the under surface, whilst the upper surface is dark green; but the young leaves are still covered on both sides with white down, and they shine in the sunlight like flowers. [1]

Haar persoonlijke brieven droegen een vrolijke, vaak optimistische toon die in schril contrast staat met het einde van haar leven. Op 15 januari 1919 werd ze door een rechtse knokploeg opgepakt, gemarteld en vermoord.

Twee maanden later word ik wakker in een land dat rechtser is geworden dan ik voor mogelijk had gehouden. De zorg, gemeenschap en saamhorigheid die uit het werk van Diederix en Pask spreken, krijgen een nieuwe urgentie. Ik moet denken aan de documentaire De Vrouwen van Venserpolder. De binnentuin van Woonblok 10 in Venserpolder, Amsterdam-Zuidoost, is lange tijd gesloten geweest vanwege criminaliteit. Op initiatief van Ama Koranteng-Kumi van Bloei&Groei leggen de bewoonsters hier in 2018 een moestuin aan. De bewoonsters hebben het niet gemakkelijk en kampen met mentale problemen, schuldsanering of familie in de gevangenis, maar in de moestuin planten ze zaden, geven ze de kouseband liefdevol een peptalk en brengt de oogst van tomaten, rucola en snijbonen een intens geluk. De dames verzorgen niet alleen het eigen stukje grond, maar ook dat van de ander als zij om wat voor reden dan ook even niet kan komen. Er ontstaat langzaam een nieuwe gemeenschap. Meli, een Surinaamse grootmoeder, vat het werk in de tuin treffend samen als ze aan het einde van de documentaire zegt: “Dames, dank voor de eenheid”. 

Job Koelewijn, 'Be Realistic'

Ik vervang Coleys neon met een ander anachronisme dat ik op een muurschildering van Job Koelewijn tegenkwam en tussen de lockdowns en de treurnis in nog net kon bezoeken: “Be realistic. Plan for a miracle.”. Diederix, Pask en de vrouwen van Venserpolder dwingen die wonderen af. Lente op komst of niet. 

Laurie Cluitmans werkt aan twee tentoonstellingen over de hedendaagse betekenis van de tuin in tijden van klimaatcrisis die komend najaar te zien zijn in het Centraal Museum in Utrecht en Nest Den Haag. Wij vroegen haar in een serie columns in bredere zin bij het onderwerp kunst, de tuin en tuinieren stil te staan.

[1] Rosa LuxemburgWronke, May 19, 1917. https://www.marxists.org/archive/luxemburg/1917/05/19.htm

Laurie Cluitmans

is kunstcriticus en conservator hedendaagse kunst bij het Centraal Museum

Recente artikelen