metropolis m

WALTER books. Foto: Alaa Abu Asad

Van solo-activiteit naar collectieve uitwisseling: het lezen van vaak nog onbekende en uitgewiste verhalen krijgt bij WALTER books activistisch potentieel. In gesprek met Krista Jantowski en Léon Filter licht Gerda van de Glind zes boeken uit over kunstenaars als Pippa Bacca, Lee Lozano en Ana Mendieta, die zich verzetten tegen patriarchaal geweld van alle niveaus. 
 

WALTER books is een boekwinkel waar je graag gevonden wordt. Eentje met veel licht, houten boekenkasten, planten, een hond (die ook WALTER heet) en bezielde mensen die je op een prettige manier met boeken bestoken. WALTER bestaat sinds 2016 en wordt momenteel gerund door Krista Jantowski en Léon Filter, een duo dat altijd op zoek is naar nieuwe manieren om de solo-activiteit van lezen collectiever te maken. Zo kan je er niet alleen boeken kopen, maar ook terecht om (collectief) te lezen en gesprekken te voeren. Meerdere bibliotheken zijn erin ondergebracht, zoals The Pacifist : een nomadisch kunstproject waarin radicale ideeën worden verzameld en uitgewisseld. Verder wordt er hard gewerkt aan een bibliotheek vol kunstenaarsboeken en kan je er in de toekomst ook een speciale selectie van boeken gemaakt en gepubliceerd door WALTER zelf lenen. Kortom: genoeg te vinden hier.

De kracht van WALTER zit er wat mij betreft in hoe zij je als lezer op sporen brengen waar je misschien zelf niet direct op zou komen. Of in hoe ze een pad dat je dacht te kennen weten te verdiepen een onverwachte afslag weten te geven. Dit doen zij door verschillende genres met elkaar te verweven waardoor een thema vanuit meerdere invalshoeken wordt belicht. 

[blockquote]’We zijn altijd op zoek nieuwe manieren om collectief te lezen, kennis op te bouwen, uit te wisselen en actief te worden’

WALTER books. Foto: Wija de Boer

Jantowski: “WALTER is geen white cube of winkel waar je een boek koopt en weggaat. We zien de sociale werkwijze van een boekwinkel en bibliotheek als een waardevolle methode, waarin we verzamelingen verhalen, stemmen en lagen toevoegen. We zijn altijd op zoek nieuwe manieren om collectief te lezen, kennis op te bouwen, uit te wisselen en actief te worden.” Ik geloof dat dit een belangrijk goed is en liet me dan ook graag door Jantowski en Filter meenemen in hun selectie over een helaas immer actueel onderwerp: patriarchale systemen van onderdrukking en de verhalen die zij onzichtbaar maken.

Een allereerste verhaal dat we volgens Jantowski niet mogen missen is The White Dress, een klein wit boekje dat onderdeel is van een drieluik boeken van Nathalie Léger, waarin zij eigen memoirs fuseert met biografieën van vrouwen waar ze in haar werk als curator en onderzoeker mee in aanraking kwam. De vrouwen hebben verschillende achtergronden, leven in verschillende tijden en hebben verschillende beroepen: wat hen onderling verbindt is dat ze worstelden met de sociale rol die ze werd opgelegd, en dat ze veelal onzichtbaar zijn gemaakt. De verhalen van de vrouwen worden gecombineerd met Légers eigen ervaringen en bredere reflecties: ‘op vrouwen, kunst, en de risico’s voor vrouwen binnen de kunst’. Na een eerste deel over de Italiaanse gravin Virginia Oldoini di Castiglione en een tweede over de Amerikaanse actrice en regisseur Barbara Loden publiceerde ze in 2018 dit recentelijk in het Engels vertaalde deel over performance kunstenaar Pippa Bacca, die in 2008 van Milaan naar Jeruzalem liftte om aandacht te vragen voor wereldvrede. Zij reisde in een trouwjurk, als symbool voor een huwelijk en vertrouwen tussen verschillende landen, maar werd onderweg verkracht en vermoord. Jantowski: “Er zit veel geweld in hoe de wereld gestructureerd is, bijvoorbeeld in patriarchale en raciale lijnen. Pippa Bacca was een vrouw in een maagdelijk witte bruidsjurk. Het onaantastbare schoonheidsideaal. Maar alleen al in die jurk zit zoveel geweld. Zo las ik laatst dat er tijdens de lockdown veel meer huiselijk geweld wordt gepleegd. Voor veel mensen is een huwelijk geen veilige plek. De wereld evenmin. Légers werk drukt een wens voor gerechtvaardigheid zowel werelds als persoonlijk uit.” 

Nathalie Léger's 'The White Dress'. Foto: Alaa Abu Asad

Légers wens komt onverbiddelijk terug in Sonia Kazovsky’s theaterstuk Power Play – Fighting For Dead and Non-Existent Spirits. De publicatie met heldergele kaft is moeilijk te missen tussen alle boeken bij WALTER. In Power Play staat kunstenaar Lee Lozano centraal. Lozano was een Amerikaanse schilder die in het begin van de jaren 60 figuratieve schilderijen maakte waarin seksisme in de maatschappij centraal stonden. Door het decennium heen werden haar schilderijen steeds abstracter, om uiteindelijk te verschuiven naar conceptuele kunstwerken waarin taal en dialogen centraal staan. Tot ze in 1971 de kunstwereld uitstapt met het werk ‘Drop out Piece’ en in 1982 overlijdt aan kanker. 

Het verhaal van Lozano wordt door Kazovsky verbonden met kunstenaar Ana Mendieta: een kunstenaar die tevens op tragische manier om het leven is gekomen. “De grootste tragiek, maar misschien het meest pijnlijke en zichtbare aan dit tragische verhaal is dat de dader kunstenaar Carl André nog altijd in alle musea hangt en nooit veroordeeld is”, zegt Jantowski. Ana Mendieta overleed door een val uit een raam, waarvan getuigen melden dat het klonk alsof zij door André uit het raam werd geduwd. “Hij werd uiteindelijk vrijgesproken en in dit proces gebruikte hij haar kunst op een bepaalde manier tegen haar. Ze was volgens hem hysterisch. Ze gebruikte immers bloed in haar werk en bovendien was ze jaloers op zijn succes. Maar zij had net de Prix de Rome gewonnen en kreeg veel aandacht terwijl zijn ster aan het doven was.” Kazovsky verweeft in Power Play verschillende verhalen van Lozano, Mendieta en André tot een gelaagd beeld, waarin ze het vrouwelijk lichaam in een vlammend licht zet. Alle actes uit het stuk zijn op te voeren door één vrouwelijke performer en een koor. Een stuk dat iedereen in de kunstwereld zou moeten zien – of zelf uitvoeren – voor een stevige discussie. 

Kazovsky en Jantowski spraken elkaar veel sinds hét NRC artikel over Juliaan Andeweg. “We hebben het gehad over het structurele wegkijken van de instituties in de kunstwereld en hoe dit lijkt ingebed te zijn in het ideaal van kunst maken in Nederland, waar nog steeds dat idee van het autonome kunstenaarsgenie voorop staat. Het zou goed zijn om te zien we er allemaal profiteert van deze machtsstructuren. Een groot onderdeel van structureel geweld is namelijk dat er wordt weggekeken. Er zijn zoveel mensen die met voorbedachte rade onzichtbaar zijn gemaakt. Kazovsky benadert deze structuren in Power Play op een artistieke manier, in de vorm van een theaterstuk dat meerdere realiteiten vermengt door tijd en personages te vervlechten en op zo’n manier ook zoekt naar een vorm van rechtvaardigheid. Zij is voor mij een waardevolle stem.”

'Kazovsky verweeft in het theaterstuk Power Play verschillende verhalen van Lozano, Mendieta en André tot een gelaagd beeld: een stuk dat iedereen in de kunstwereld zou moeten zien - of zelf uitvoeren - voor een stevige discussie over patriachaal geweld'

Sonia Kazovsky's 'Power Play'. Foto: Alaa Abu Asad

De schappen bij WALTER books. Foto: Alaa Abu Asad

Ana Mendieta staat ook in het boek van kunsthistoricus Genevieve Hyacinthe centraal. Radical Virtuosity – Ana Mendieta and the Black Atlantic plaatst Mendieta’s werk in de context van de plek waar haar wortels liggen: de Black Atlantic. Zo belicht Hyacinthe bijvoorbeeld diverse kunstwerken door theoretische verdieping te geven over onderwerpen als rituelen en identiteitspolitiek. In het boek zijn ook veel kleurenfoto’s opgenomen van haar werk, dat helaas vaak overschaduwd is door haar tragische dood.

Jantowski vertelt dat in de rechtszaak over haar dood haar eigen werk tegen haar werd gebruikt: “Het werk van Ana Mendieta werd door sommigen neergezet als een vorm van hysterie. Ze maakte feministische kunst waarin zij haar eigen lichaam en bloed gebruikte. Daarbij keek ze gendergerelateerd geweld recht in de ogen. Op jonge leeftijd verliet ze Cuba maar via haar werk was ze zoekende naar verbindingen die resoneren met Afro-Cubaanse kennis, logica en tradities. Uiteindelijk maakte zij verbinding met haar achtergrond door invloeden uit de culturen van haar moederland in haar werk te verweven. In dit boek wordt dit allemaal uiteengezet.” 

Dit boek vormt een mooie verdieping op de eerder genoemde boeken en volgens Filter is dit dan ook precies hoe ze bij WALTER graag werken, door de winkel onder te verdelen in verschillende secties en genres, die tegelijkertijd genoeg kruisverbanden bevatten waardoor je vaak niet één boek uit één genre vindt, maar een heel web van boeken dat samen een groter verhaal vertelt. “Natuurlijk zijn de kunstpraktijk van Ana Mendieta en Pippa Bacca totaal verschillend. Maar er zijn verbinden te maken tussen de boeken door te kijken hoe beide vrouwen zich verhouden tot patriarchaal geweld.”

Unbidden Tongues past met haar titel in dit rijtje van boeken over kunstenaars en kunstpraktijken die onzichtbaar zijn gemaakt, of als ongenode tongen worden bestempeld. De serie is gemaakt door kunstenaar Isabelle Sully in samenwerking met Publication Studio in Rotterdam en gaat over niet gepubliceerde of relatief onbekende werken die het burgerlijk leven bevragen. “De eerste editie gaat over Ruth Wolf-Rehfeldt.” vertelt Filter. “Een Duitse kunstenaar die tussen 1970 en 1990 bij de administratie van de DDR werkte. In het geheim maakte ze typografische werken, die in de publicatie te zien zijn.” De werken bestaan uit letters, teksten en poezië die in verschillende geometrische vormen, spiralen, golven en andere  patronen zijn geplaatst, met titels als ‘Be aware, not to be aware.’ De werken zijn eenvoudig, hypnotiserend en als je ze bekijkt is het moeilijk om niet die kunstenaar voor te stellen, die zo in het geniep achter haar bureau nieuw werk maakte. Wolf-Rehfeldt stopte echter na de val van de DDR met het maken van deze werken omdat er volgens haar geen aanleiding meer voor was. “Unbidden Tongues gaat over kunstenaars die in hun tijd geen publiek vonden voor hun werk, waardoor het ongezien bleef. Door samen te werken met Publication Studio in Rotterdam en andere bibliotheken en groepen, kunnen we bij WALTER steeds meer lagen aan onze collectie blijven toevoegen.”

Feministische horror vormt op het eerste gezicht een opvallend genre in deze selectie boeken. Toch komen thema’s als onzichtbaar gemaakte mensen en feminisme volgens Jantowski allemaal voort uit een soort horror

Feministische horror vormt op het eerste gezicht een opvallend genre in deze selectie boeken. Toch komen thema’s als onzichtbaar gemaakte mensen en feminisme volgens Jantowski allemaal voort uit een soort horror.  Zelf is ze daarom enthousiast over het boek Her Body & Other Parties van Carmen Maria Machado. In dit boek staan o.a. verhalen over een vrouw die nadenkt over haar seksuele ontmoetingen terwijl een plaag de mensheid langzaam wegspoelt, of over een verkoper in een winkelcentrum die een gruwelijke ontdekking doet in de naden van de baljurken. Jantowski: “Dit boek gaat niet over zaken die we in het algemeen in de categorie horror scharen, maar het werkt wel goed en blijft dichtbij actuele hedendaagse feministische thema’s. Het is geweldig! Haar volgende boek – The Dream House – is overigens ook een van mijn favoriete titels die we hier hebben. Wat Machado zo sterk maakt is dat zij fictie of fantasie kan maken van alledaagse structuren die zó ingebed zijn in vrouwelijke ervaringen van het dagelijks leven dat we ze niet eens meer waarnemen hoeveel geweld erin verweven zit.”

Carmen Maria Machado's 'Her Body & Other Parties' and 'In the Dream House'. Foto: Alaa Abu Asad

Naast hedendaagse literatuur zijn er ook klassiekers in de schappen van WALTER te vinden. Een van deze boeken die haar kracht nooit heeft verloren is de recentelijk nieuw uitgegeven bundel essays Sister Outsider van Audré Lorde. De feministische en activistische schrijver en universitair docent streed voor de gelijke behandeling van mensen, waarbij ze in het bijzonder voor zwarte lesbische vrouwen op de bres sprong. In haar essay ‘Poëzie is geen luxe’ toont ze aan dat poëzie zélf een bres kan zijn, die eerst in woorden gestalte krijgt, en daarna een vuist kan maken. Volgens Filter is haar essay in deze tijd weer extra relevant geworden. ”Wat blijft er over nu alles door de lockdown wegvalt? Je kunt thuis lezen, praten en literair werk produceren. Al deze dingen die Lorde in haar essay noemt zijn geen luxe. Ze benoemt ze als essentieel om te kunnen ademen en leven. Als we namelijk niet op deze manier actief blijven, verliezen we veel meer in het leven dan een stuk luxe of vermaak.” De bundel is onderdeel van WALTER’s Bibliotheek en tevens onderdeel van de luistergroep: zo kun je naar de essays luisteren terwijl je een wandeling maakt. Filter: “We maken bijvoorbeeld audiofragmenten door teksten voor te lezen die we vervolgens op de een of andere manier contextualiseren. Het idee is om mensen op nieuwe manieren onderdeel te maken van een dialoog en hen uiteindelijk ook te activeren.”

In haar essay ‘Poëzie is geen luxe’ toont Audre Lorde aan dat poëzie zélf een bres kan zijn, die eerst in woorden gestalte krijgt, en daarna een vuist kan maken

Het moge duidelijk zijn dat dit duo grondig te werk gaat. De selectie van bovenstaande boeken beslaat verschillende genres die onder de oppervlakte allemaal met elkaar verbonden zijn. Verhalen over krachtige mensen als Pippa Bacca, Ana Mendieta en al die anderen wiens namen we (nog) niet kennen.  Opdat hun levens en ideeën helder zichtbaar worden en in beweging brengen. 

Gerda van de Glind

is schrijver en projectcoördinator

Recente artikelen