Bestemming: De onbestemde stad Teamwork in de Paviljoens
Al wordt Almere vaak afgedaan als een burgerlijke nachtmerrie, het blijft een stad van mogelijkheden. De potentie van deze stad zonder geschiedenis wordt benadrukt in de tentoonstelling Teamwork in De Paviljoens in Almere.
Het museum nodigde drie kunstenaarsgroepen uit om een ontwerpvisie te geven op het braakliggende gebied Almere Poort. Deze visies dienen als reflectie op de concrete bouwplannen voor dit gebied die al klaarliggen voor selectie door de gemeente.
In de eerste grote ruimte van het museum worden de verschillende bouwplannen tentoongesteld die reeds zijn ontwikkeld. [zie afb. 1 en 2] Zij tonen een tamelijk utopische visie op het nog te ontwikkelen kustgebied. Van futuristisch flaneren op de postmoderne boulevard tot genieten met het hele gezin op wat een herschepping lijkt te zijn van de Pier van Scheveningen – hopelijk ditmaal zonder de indringende geur van de patatgeneratie. De voorstellen vertegenwoordigen een kijk op hoe het stadsdeel zou moeten zijn, zonder inzicht te geven hoe dat werkelijkheid zou kunnen worden.
In twee andere zalen (paviljoens) worden de ontwerpvisies getoond die niet zozeer ingaan op hoe het gebied eruit gaat zien, maar het mogelijke ontstaansproces en de fase vooraf aan het creëren van een stadsconcept centraal stellen.
De eerste groep, Artgineering [zie afb. 3 en 4], plaatst de bezoeker bij binnentreden van de tentoonstelling letterlijk in het zand, aan het begin van een gebied zonder bestemming. De zandsculptuur geeft tevens de functie aan die Almere Poort heeft en kán hebben: het strand.
De installatie wordt toegelicht in een grote luchtfoto van Almere Poort, waarvan het middelste deel steeds vervangen wordt. Op het vervangbare deel wordt een abstracte suggestie gedaan van gebouwen die in het gebied geplaatst kunnen worden. Het lijkt te willen zeggen dat de onderdelen weliswaar uit vaste constructies bestaan, maar altijd veranderd kunnen worden. Het is werk in uitvoering, een begin dat nooit ophoudt te bestaan.
Bureau Venhuizen [zie afb. 5], verantwoordelijk voor de tweede ontwerpvisie, suggereert de zelf ontworpen methode van parquetteren als mogelijke ontstaansgeschiedenis van Almere Poort. Het proces van parquettering entameert een conflict tussen typen bewoners van een gebied om zo de (toekomstige) geschiedenis van de regio vorm te geven. Het resultaat is omvangrijke parketvloer in visgraatmotief met daarop talloze miniatuurhuisjes die met elkaar in conflict staan of niet.
De ontwerpvisie van de laatste groep, Ketter & Co [zie afb. 6 en 7], is meer een beschouwing op het concept van de stad dan een inzicht in het nieuwe gebied. Het beslaat een installatie bestaande uit drie delen: twee analyses van de stad Almere in woord en beeld, en een langwerpige ontwerptafel waar de bezoeker zijn/haar eigen ideeën kan loslaten op Almere en – in veel mindere mate – het gebied Almere Poort
De drie ontwerpvisies in Teamwork zijn over het algemeen visueel weinig verbluffend, vooral omdat de verschillende standpunten zich hoofdzakelijk tonen op een conceptueel vlak. Hierin ligt evenwel de kracht van Teamwork.
De bezoekers van de tentoonstelling – de doelgroep bestaat hoofdzakelijk uit inwoners van Almere – worden aangespoord om na te denken over de ontwikkeling van de stad, hun stad. Niet alleen maken zij, op drie manieren, kennis met de beginselen die een rol spelen in de ontstaansgeschiedenis van een stadsdeel, maar de inwoner van Almere, alsmede de toevallige voorbijganger, wordt ook gevraagd actief mee te denken over hun eigen rol in de huidige stad en haar toekomst als poort naar het poldergebied. De ontwerpvisies vormen het uitgangspunt voor dit gedachteproces: wat voor Almere krijg je wanneer deze visies hun rol opeisen?
Tevens wordt het museum geïntroduceerd als een podium in het project van stadsontwikkeling met de kunstenaar als belangrijke speler. In Teamwork wordt een ambitieuze poging gedaan om de artistieke visie te koppelen aan reeds ontwikkelde bouwplannen, in de hoop dat zij elkaar kunnen bevragen, aanvullen en verscherpen.
Al mag de bezoeker van De Paviljoens dan getuige zijn van de interessante wisselwerking tussen stad en museum enerzijds en kunstenaars en projectontwikkelaars anderzijds, het feit blijft dat de drie concrete voorstellen van de marktpartijen al voltooid zijn. De ontwerpvisies in Teamwork zouden daarop een interessante aanvulling kunnen zijn, maar de waarde ervan blijft helaas impliciet. De tentoonstelling is daardoor een goed bedoelde exercitie, maar uiteindelijk weinig effectief: ontwerpvisies die concepten blijven, een nooit uitgevoerd artistiek ‘no man’s land’.
Het had zo mooi kunnen zijn.
Hendrik Folkerts
curator Moderna Museet, Stockholm
