metropolis m

Elspeth Diederix, Still Life in Milk (2002)

Ricky Fitts had het in American Beauty al door: achter een buitelend plastic zakje in de wind, gaat een hele wereld schuil. Het is het mooiste dat hij ooit op video heeft vastgelegd.

Elspeth Diederix, Cloud (2003)

De esthetiek van het plastic zakje is ook fotografe Elspeth Diederix (Nairobi, 1971) niet ontgaan. In 2003 maakte zij de foto cloud. Bij haar geen eenzaam dartelend zakje dat tegen een muur omhoog geblazen wordt, maar juist het tegenovergestelde: een grote wolk zakjes zweeft stil boven open zee.

De schoonheid van het alledaagse tonen, daar gaat het Diederix om. Voorwerpen die zo vertrouwd zijn dat je ze niet meer bewust ziet, krijgen in haar foto’s een nieuwe betekenis. Op de overzichtstentoonstelling van haar werk, die momenteel te zien is in Museum Jan Cunen, hangt bijvoorbeeld de foto table / bottle (2003). Zoals de titel het al zegt, slechts een tafel en een fles. De met een bloemenkleed gedekte tafel staat echter eenzaam op een zandpad, de zwarte fles staat doelbewust aan de rand, precies in het midden van de foto. De voorwerpen komen we misschien dagelijks tegen, maar in deze opstelling nooit. Datzelfde geldt ook voor een gesmolten waterijsje op een steen of een roze gespoten motorfiets in de woestijn.

Vaak wordt vermeld dat Diederix’ werk surrealistisch aandoet. In sommige opzichten doet het denken aan de uitstapjes die de Hongaarse fotograaf Brassaï begin jaren dertig maakte voor het surrealistische tijdschrift Minotaure. In plaats van het ruige leven in de Parijse straten, fotografeerde hij bijvoorbeeld een aardappel met uitlopers hangend aan dunne draadjes (magique-circonstancielle, 1931). In de serie Sculptures Involontaires (1933) fotografeerde hij alledaagse voorwerpen van heel dichtbij; een opgerold buskaartje, een verfrommeld bonnetje uit een jaszak, een broodje, een stukje zeep, een klodder tandpasta.

Elspeth Diederix, Still Life in Milk (2002)

Net als bij Brassaï spelen bij Diederix ‘toevallige’ ontmoetingen met alledaagse objecten de hoofdrol. Zo zie je in haar foto’s plastic zakjes, platgetrapte flesjes en rottend fruit. Door deze zorgvuldig te ensceneren, te belichten en uit te kaderen dwingt Diederix deze objecten in een sculpturale vorm. Waar Brassaï er echter voor kiest om steeds één toevallig ontdekt voorwerp door de vervreemdende manier van fotograferen tot onvrijwillig sculptuur te maken, kijkt Diederix altijd naar combinaties. De voorwerpen staan in haar foto’s nooit op zichzelf, maar altijd in relatie tot elkaar. Dat is bijvoorbeeld goed te zien op de foto still life milk (2002) waarin de vormrijm tussen bijvoorbeeld een rolletje tape en een kopje koffie niet toevallig zijn.

Het sterke aan deze foto is de schijnbare tegenstrijdigheid ervan: wat aanvankelijk een compleet willekeurige compositie lijkt, blijkt een minutieus gearrangeerd stilleven, met een plas melk als bindende factor. Diederix’ werk kenmerkt zich dan ook door deze zorgvuldigheid waarmee ze haar onderwerpen arrangeert en fotografeert. Eerst bedenkt ze een concept, vervolgens gaat ze daar net zo lang mee aan de slag totdat ze de in haar ogen “juiste” foto heeft gemaakt. Dit proces kan dagen tot weken in beslag nemen. Op de tentoonstelling wordt haar werkwijze uitgebreid uit de doeken gedaan. Er liggen schetsboekjes met voorstudies en in één zaal is fotobehang te zien met honderden foto’s behind the scenes. Je ziet Diederix hannesen met visdraad, mobiles en andere constructies om voorwerpen voor de foto te laten zweven. Zo wordt duidelijk dat de wolk met zakjes aan vier draadjes bevestigd is, die bij intensiever kijken ook gewoon op de foto zelf te zien zijn. Als je goed kijkt zie je zelfs nog een takje als een kleine indringer het beeld binnensluipen.

Elspeth Diederix, zaaloverzicht Museum Jan Cunen, Oss

Diederix maakt geen gebruik van digitale manipulatie, maar toont ‘ouderwetse’ referenten: afspiegelingen van de werkelijkheid zoals deze zich voor de camera hebben afgespeeld. Die draadjes mag je gewoon zien. In eerste instantie haalt dat iets van de magie uit de beelden, alsof je de truc van een goochelaar doorziet. In tweede instantie doet het je beseffen hoe normaal het gebruik van Photoshop is geworden. Als een foto iets onwerkelijks toont, ga je er automatisch vanuit dat het bewerkt is. Zo lijken foto’s als cloud en butter cups (2007) bij oppervlakkig kijken met de computer gemaakt, maar zijn dat niet. In het geval van butter cups, een waterval van boterbloempjes, heeft ze elk bloempje met de hand aan een visdraadje geregen.

Elspeth Diederix, Dandelion (2007)

Het afzweren van digitale manipulatie is voor Diederix geen gimmick. In de documentaireserie Hollands Zicht (2003), te zien op de tentoonstelling, vertelt ze dat ze de foto’s niet zo zou kunnen krijgen met de computer. Daarnaast is ze bang dat haar beelden te glad zouden worden. Met de hoeveelheid gereedschappen dat een programma als Photoshop biedt, schuilt er inderdaad een gevaar in het toepassen van teveel effecten. Simpelweg omdat het kan.

Paradoxaal genoeg lijkt het echter of Diederix soms zo graag de onvoorziene, surrealistische schoonheid van het alledaagse wil tonen dat de ensceneringen bedacht kunnen overkomen. In banana still life (2003) – een banaan met daarop zwart plastic miniatuurspeelgoed – en tl (2007) – een brandende tl-balk in het gras – slaat het esthetiseren door en blijft er voor de kijker weinig ruimte over voor verrassingen. Dat is jammer, want Diederix’ onvrijwillige sculpturen zijn het sterkst wanneer ze haar verwondering met je deelt, ongemerkt en niet geforceerd.

Elke van Eeden

Recente artikelen