metropolis m

Ives Maes, Hall des Machines (Exposition International de Bruxelles, 1897) vs. Rise of the Machines (The Terminator, 1984)

Een stadswandeling door Antwerpen van de Vlaamse Kaai richting dierentuin geeft een goede impressie van de kunstenaars waarmee de Vlaamse galeriehouders het nieuwe galerieseizoen inluidden. Opvallend: zij nemen een kritische houding aan.

[h1]Crisiskunst bij Stella Lohaus

Sven ’t Jolle, Schoon schip / tabula rasa, 2009

Ergens moet Sven ’t Jolle zich van genoegen in zijn handen hebben gewreven toen de financiële markt instortte. Het door hem al jaren kritisch bevraagde kapitalistische systeem belandt eindelijk op de schopstoel. De tekeningen aan de muur die van 1997-2005 dateren verraden dat zijn wantrouwen en voorspellingen inmiddels zijn ingehaald door de werkelijkheid.

Sponsorship Ahoy! is de schreeuwende titel van de tentoonstelling van ’t Jolle, die op humoristische wijze verwijst naar tentoonstellingen waarvan de namen van sponsoren de kunstenaar en inhoud hebben verdreven. Altijd betrokken bij maatschappelijke gebeurtenissen haalt ’t Jolle uit naar de banken, hypotheekverstrekkers, topmanagers en het kapitalistische systeem an sich. Een zinkend gouden VOC-schip dat rust op een houten vlot is het centrale werk in de tentoonstelling. De symboliek is dan ook niet zo ingewikkeld: een referentie aan de Gouden Eeuw, het begin van het kapitalisme, het arme vlot dat nu ook de lasten van het gouden schip op haar schouders draagt en letterlijk – op zn Vlaams – (‘n) schoon schip maken.

Hoewel ’t Jolle de actuele problematiek op een heldere manier in een breder tijdsperspectief plaatst, kun je je bij deze eenvoudige en wat voor de hand liggende beeldtaal afvragen of zijn commentaar daadwerkelijk nieuwe inzichten verschaft over het denken over de crisis. Toch merk ik dat ik strijdbaarder de galerie uitloop, dan dat ik er in ben gegaan.

Sven ’t Jolle, detail van ‘Het kapitalisme in vraag stellen’, 2002

Post-apocalyptische taferelen

Ives Maes, Hall des Machines (Exposition International de Bruxelles, 1897) vs. Rise of the Machines (The Terminator, 1984)

Ook Galerie Koraalberg toont zich maatschappelijk geëngageerd met de tentoonstelling For Humankind van Ives Maes. In het persbericht lees ik dat Maes in deze tentoonstelling het ‘post-atoom tijdperk’ toont, ‘het post-invasie tijdperk, het post-United Nations tijdperk van uiteengevallen staten en de klimaatveranderingen van een toekomstige wereld die we reeds bewonen’. De werken in de tentoonstelling herbergen de onrust van vluchtelingenkampen en humanitaire acties in een nauwelijks te redden wereld, een thema dat vaker terugkomt in het werk van Maes. Op een blauw tentdoek is het logo van de Reunited Nations geschilderd. Een verontrustend beeld, daar het grootste gedeelte van de landmassa lijkt te ontbreken. Een andere fotoreeks toont locaties van voorbije wereldtentoonstellingen die overgenomen worden door aliens en militaire robots, een groot contrast met de optimistische vooruitgangsgedachte achter de wereldtentoonstellingen.

Ives Maes, Antartica Tent, 200 x 300 cm, 2009
Ives Maes, Reunited Nations Flag, 400 x 600 cm

Laten we hopen dat Maes niet dezelfde voorspellende gave bezit als Sven ‘t Jolle, want Maes’ toekomst ziet er niet bepaald rooskleurig uit. Gelukkig lijken de werken eerder te fungeren als kritisch onderzoek naar de huidige stand van zaken in een complexe wereld, een ‘what if’-scenario met een hoog fictief gehalte. Een doemscenario voor het falen van een menselijke wereld. Toch slaap ik er die nacht niet beter door.

‘Ian White says you’re a nihilist’

Owen Land, stills uit ‘Dialogues Or A Waist Is A Terrible Thing To Mind’, 2007-‘09

In Office Baroque blijft de Amerikaanse Owen Land ver weg van alle maatschappelijke betrokkenheid en toekomstscenario’s. Hij toont ons de seks, drugs en rock ’n roll die tekenend was voor zijn hedonistische levensstijl in de jaren tachtig. In de jaren zestig en zeventig was Land – vroeger beter bekend onder zijn geboortenaam George Landow – een gevierde en invloedrijke experimentele filmmaker met werken als Remedial Reading Comprehension (1970) en Wide Angle Saxon (1975), maar vandaag de dag is Owen Land een beetje vergeten. Dialogues, Or A Waist Is A Terrible Thing To Mind (2007-‘09) is dan ook zijn eerste afgeronde film in vijfentwintig jaar.

Dialogues bestaat uit 36 korte films. Hierin vinden dialogen plaats – afhankelijk van het moment – tussen het personage van Land, God en schaars geklede of ontklede vrouwen, in verschillende ruimtes, en op verschillende locaties en tijden, soms fictief, soms autobiografisch. Popsongs uit de jaren tachtig van ondermeer Peter Gabriel, Alice Cooper en Stevie Nicks vormen de soundtrack van de dialogen, en nemen dikwijls de rol van de dialoog over. Een schaars geklede vrouw met getoupeerd kapsel zeept al dansend een rode auto in op Patti Smiths Because the Night en het personage van Owen Land versiert een gewillige vrouw bij een bushalte met Bus Stop van The Hollies op de achtergrond. Het personage van Land zelf wordt overigens door twee verschillende acteurs gespeeld en hij neemt hierin vaak een observerende rol aan die zijn tegenspeler indirect tot nieuwe inzichten brengt. In andere scènes wisselt Land dan ook de banaliteit af met humoristische, theologische overpeinzingen en reflecties op zijn eigen kunstenaarschap. In de dialoog Criticising the critics bespreekt hij de critici die over zijn films hebben geschreven; volgens Paul Arthur is hij een iconoclast en volgens Ian White een nihilist. Beide constateringen worden noch in of door de film ontkracht.

Naarmate ik langer kijk wordt het werk minder oppervlakkig. De dialogen zijn geconstrueerd naar Platonisch model, waarbij de ene keer de dialoog wordt vervangen door de muziek en de andere keer dialoog en muziek samenwerken. En in de film zijn talloze mythologische, filosofische en (kunst-)historische referenties verwerkt. Als regisseur betitelt Land de film dan ook als ‘R rated: restricted to audiences with a knowledge of art history’. Het is een wat langere zit dan bij het gemiddelde videokunstwerk, sterker nog: er lijkt geen einde aan te komen (120 min.), maar mede door de gevatte dialogen, ironische reflecties, de gelaagdheid en enorme omvang van het werk blijf je gefascineerd kijken.

Stella Lohaus gallery
Sven ’t Jolle, ‘Sponsorship Ahoy!’ is te zien tot 7 november 2009.

Koraalberg
Ives Maes, ‘For Humankind’ is te zien tot 17 oktober 2009.

Office Baroque
Owen Land, ‘Dialogues’ is te zien tot 31 oktober 2009.

Jolien Verlaek

Recente artikelen