Kunst als giftand Discussieavond in CBKU
Het Centrum voor Beeldende Kunst Utrecht stond 11 november in het teken van de rol van de kunstenaar in het publieke debat. De avond werd geleid door kunsthistoricus Brigitte van der Sande en Kirsten van den Hul, zelfbenoemd – ik krijg het nauwelijks opgeschreven – creactivist en change agent. Samen voelen zij kunstenaars Filip Berte, Ronald Ophuis, Malkit Shoshan en Mirjana Smolic aan de tand over het effect en de toegevoegde waarde van de blik van kunstenaars op maatschappelijke thema’s, de strategieën die zij inzetten om een plek op te eisen in maatschappelijke discussies, hun (verborgen) agenda’s en toekomstdromen.
Aanleiding voor de avond is de tentoonstelling Eutopia van Filip Berte waar Collective Memory Mass Grave te zien is, een indrukwekkende architecturale installatie waarbij Berte een stellage van kijkdozen heeft geconstrueerd die bij elkaar een archief vormen van de martelaren van Europa, een massagraf van collectieve herinneringen, waar onder andere de aandacht wordt gevestigd op gebeurtenissen als de Armeense genocide en de val van Srebrenica.
Berte, van huis uit architect, vertelt dat hij het architectenkantoor ontvluchtte omdat hij geen mogelijkheid zag vanuit die situatie in te grijpen in de sociale realiteit. Als hij naar het nieuws keek voelde hij zich een misdadiger. De kunstcontext waarin hij zijn werk nu maakt biedt hem een vrijplaats die hij voorheen niet kende.
Architect Malkit Shoshan – auteur van het pas verschenen boek Atlas of the conflict. Israel-Palestine, waarin Shoshan met behulp van 500 kaarten en diagrammen een territoriale analyse geeft en commentaar levert op het Israel-Palestina conflict – lijkt een omgekeerde gedachtegang te hebben en gaat hierover met Berte in discussie. Ze legt uit dat deze discipline haar juist een handvat biedt om verandering teweeg te brengen in de alledaagse realiteit. Haar insteek is meer een praktische: architectuur inzetten als instrument om een nationale agenda te penetreren.
Mirjana Smolic, jarenlang actief geweest in de performancekunst, bekijkt het wat radicaler en beschrijft in haar zoektocht naar zingeving van haar werk een ‘vluchteling van de kunstwereld’ te zijn geworden. De avant-gardistische kunstwereld is te exclusief om een breed publiek te bereiken. Dus zoekt ze nu de zijlijnen van de kunstwereld op, bijvoorbeeld als coach of manager van culturele instellingen en maatschappelijke projecten, waarbij zij zelf een indirecte en meer dienende rol in het proces heeft.
Toch wordt duidelijk dat alle deelnemers aan de discussieavond dezelfde intentie hebben: een vrijplaats creëren die het mogelijk maakt om maatschappelijke verandering teweeg te brengen.
Vreemde eend in de bijt blijft Ronald Ophuis, de enige schilder in het rijtje (ex-)kunstenaars die niet zozeer droomt van een betere wereld, geen (verborgen) agenda heeft maar naar eigen zeggen vooral geïnteresseerd is in de provocatieve kracht van het beeld. Hij biecht op dat een avond als deze, en eigenlijk ieder publiek optreden, voelt alsof hij terecht staat en dat hij zich ongemakkelijk voelt over vragen over zijn motivatie, verantwoordelijkheid en persoonlijke drijfveer.
De grote vragen van de avond blijken: in hoeverre is de kunstenaar slechts een schreeuwende in de woestijn? Is de kunstenaar daadwerkelijk in staat de sociale realiteit te verbeteren? En is dat eigenlijk de verantwoordelijkheid van de kunstenaar?
Het publiek, inclusief ikzelf, reageert eensgezind bevestigend op de vraag of kunstenaars een belangrijke rol vervullen in het publieke debat. Ik kijk om me heen – de gedachtegang van Smolic volgend – en zie de bescheiden opkomst veelal in zwart geklede bezoekers en kan me geen beter voorbeeld indenken van preken voor eigen parochie. Wij hoeven niet overtuigd te worden. Hoezo publiek debat?
De discussieavond vond plaats op 11 november in CBKU in het kader van de tentoonstelling Eutopia van Filip Berte. De tentoonstelling is nog te bezichtigen t/m 28 november, met een avondprogramma op 18 en 25 november. Meer informatie op de website van CBKU.
Jolien Verlaek
