metropolis m

Enrique Marty, 12 fanatics, 2010
voor: Daniel Svarre, Group 20, 2011, achter: Enrique Marty, Sainte Guillotine, 2011

Groepsgevoel kan van beschaafde individuen monsters maken. De gevolgen en gevaren van groepsfanatisme zijn daarom ook beangstigende maar tevens interessante onderwerpen. Het Amsterdamse Castrum Peregrini stelde deze in de culturele manifestatie We Are All Fanatics! centraal. Een van de onderdelen van het omvangrijke programma is de tentoonstelling You Are All Individuals! van curator Nina Folkersma. Door in de tentoonstelling de relatie van het individu ten opzichte van een groep centraal te stellen, wordt het thema groepsfanatisme van een iets andere kant belicht.

De bezoeker wordt als eerste geconfronteerd met een onderwerp dat onlosmakelijk is verbonden met groepsfanatisme: oorlog. Het betreft een installatie van twaalf op de grond liggende poppen, met de gelijkenis van soldaten. 12 fanatics (2010), heet het werk van Enrique Marty toepasselijk. De soldaten liggen op hun knieën, met het gezicht naar de grond. Ze bevinden zich volgens Marty in het laatste stadium van fanatisme, dat zich kenmerkt door overgave en aanbidding. De twaalf soldaten zijn onderdeel van een groep van tachtig, waarin de soldatenpoppen van Marty alle door hem onderscheiden stadia van fanatisme (frustratie, extase, overgave) verbeelden. De twaalf beelden hebben een indringend effect, en maken me nieuwsgierig naar de totale tachtig soldaten tellende installatie.

Veel gevaarlijker is het groepsfanatisme in de geluidsinstallatie We Lived Our Ordinary Lives (2011) van Daya Cahen. Het werk bestaat enkel uit geluidsfragmenten die in de kleine kelderruimte beklemmend werken. Je hoort mensen schuld bekennen voor het meewerken aan etnische zuiveringen. Voordat de ondervraagden hun schuldbekentenissen aan het Joegoslavië-tribunaal uiten, hoor je eerst hoe zij hun daden proberen te verantwoorden. Uit alle verhalen blijkt dat mensen onder groepsdruk tot dingen in staat zijn die ze naar eigen zeggen op eigen initiatief nooit zouden doen. Wat begint als een gevoel van saamhorigheid, kan leiden tot gruwelijk fanatisme.

Waar in de werken van Marty en Cahen het individu opgaat in de groep, wordt in het werk van The Recorder Player of Sheikh Jarrah (2010) van Yael Bartana, die deze zomer Polen zal vertegenwoordigen op de Biënnale van Venetië, haast het tegenovergestelde getoond. Een meisje met blokfluit toont zich een opvallend individu. Uitdagend laat zij een rij streng kijkende militairen naar haar muziek luisteren. Als een soort David en Goliath staan beide partijen tegenover elkaar, maar tot een confrontatie komt het niet: het meisje loopt door en de militairen blijven zichtbaar vertwijfeld achter.

Toch is You Are All Individuals! geen pleidooi voor het individu, zoals blijkt uit het werk Köken Ergun. In het eenvoudige videowerk is zichtbaar hoe de Turkse kunstenaar een hoofddoek op allerlei verschillende manieren draagt, tot hij in huilen uitbarst. Hoewel het werk zich op het eerste oog laat lezen als een aanklacht tegen onderdrukking, protesteert Köken vooral tegen de Turkse regering, die het dragen van een hoofddoek in openbare gebouwen verbiedt. Köken toont hiermee de mooie kant van een groepsgevoel, hoe het mensen kan verbinden. Met zijn werk raakt Köken misschien wel de oorsprong van het probleem: uiteindelijk hebben we allemaal de behoefte ergens bij te horen. Dat hoeft geen probleem te zijn, ware het niet dat we daardoor regelmatig onze individuele moraal uit het oog dreigen te verliezen.

De werken in Castrum Peregrini vertellen ieder hun genuanceerde verhaal, ieder in hun eigen taal en medium. En dat is bijzonder, want bij een tentoonstelling als deze ligt altijd het gevaar op de loer dat de opgenomen werken een illustratie worden van het thema. Nina Folkersma heeft deze valkuil mooi weten te omzeilen en enkel werken tentoongesteld die ook los van deze tentoonstellingscontext functioneren. Daarin schuilt wellicht de kracht van de tentoonstelling: de zelfstandige werken vormen samen toch een prachtig geheel. Dus als we een les uit de tentoonstelling mogen trekken: om bij een groep te horen, hoef je jezelf niet te verliezen.

You Are All Individuals!
Castrum Peregrini, Amsterdam
7 mei t/m 12 juni 2011

You Are All Individuals! is onderdeel van de culturele manifestatie We Are All Fanatics!

Sanneke Huisman

Recente artikelen