metropolis m

Wyspa Institute of Art. Foto: Maaike Gouwenberg
Wyspa Institute of Art. Foto: Maaike Gouwenberg

Ver weg van de Nederlandse perikelen was Maaike Gouwenberg op de scheepswerf in Gdansk om een kijkje te nemen bij het tweejarige project Alternativa.

Deze scheepswerf is niet zomaar een plek in Polen. Het is de historische plaats waar Lech Walesa de solidariteitbeweging (Soldarnosc, spreek uit Sollidaarnosjtsj) leidde wat resulteerde in de val van het communisme. De komst van het kapitalisme en harde markteconomie leidde uiteindelijk niet tot meer banen maar veroorzaakte de krimp van de scheepswerf met bijgaande werkeloosheid en veel grote leegstaande gebouwen. Deze mythische, en van solidarnosc-verering druipende plek, werd de thuisbasis van Wyspa (wat eiland betekent) Institute of Art, het radicale kunstenaarsinitiatief opgezet door kunstenaar Grzegorz Klaman in de jaren ’80, en op dit moment vrijwel de enige kunstinstelling met een internationaal programma in het noorden van Polen.

Scheepswerf vanuit hal 90B. Foto: Karolin Tampere
Julita Wojcik / Grzegorz Klaman, Foto: Karolin Tampere

Het is een curieuze ervaring om op de scheepswerf rond te wandelen. Je begeeft je in een tussengebied waar staalwerkers twee schepen per jaar in elkaar lassen, waar jonge kunstenaars een kunstenaarskolonie hebben opgezet en jongeren een skatebaan hebben, terwijl grote investeerders al jaren bezig zijn met een radicaal gentrification-plan met de bijnaam ‘the young city’ dat net is gestart met de bouw van het European Center for Solidarity. Het is dan ook geen gemakkelijke taak voor een kunstinstelling om een programma te presenteren dat niet verdrinkt in al deze verschillende sentimenten, clichés, geschiedkundige feiten en mythes.

Alternativa is een twee jaar durende reeks van tentoonstellingen, omringd door een randprogramma, waarin nieuwe vormen voor kunst en haar sociale rol het uitgangspunt zijn. Zoals Aneta Szylak Alternativa – directeur van Wyspa en initiator van Alternativa – omschrijft, verhoudt het zich tot de politieke tradities van Gdansk en wil het praktijken tonen die tegen de gevestigde orde ingaan – zoals het Non-Doing Manifest van Roman Dziadkiewicz waarin hij voorstelt zoveel mogelijk het maken van producten te reduceren, samen te werken en meer te denken – en alternatieven zoeken voor het omgaan met de politieke, historische en urbane context van een specifieke locatie. De twee tentoonstellingen van dit jaar zijn Estrangement en Labour and Leisure.

Roman Dziadkiewicz. Foto: Jacob Korczynski

Estrangement, samengesteld door Szylak en Hiwa K, toont diverse vormen van vervreemding binnen een sociaal-politieke context. Het zijn voornamelijk video- en fotowerken waarin de makers op meer en minder subtiele manier de protagonist als buitenstaander tonen of kleine tegendraadse acties doen. Zo wordt In May 1st van Hiwa K, de kunstenaar op 1 mei in Berlijn met de camera gevolgd wanneer hij aan anti-fascistische demonstranten vraagt hun kop kaal te scheren, om zo als groep dit aan nazi’s gerelateerde symbool te ontkrachten. De foto Normalization van Cengiz Tekin is een moment opname in een huiskamer waar een traditionele familie rustig toekijkt hoe een moderne bouwvakker met helm een gat staat te graven in het midden van de kamer. Of dit fantasie of werkelijkheid is blijft in het midden. Zelf bleef ik veelal een buitenstaander en kon ik de visueel meest interessante werken niet verstaan doordat deze alleen in het Pools waren ondertiteld en niet Engels gesproken.

Hiwa K. Foto: Jacob Korczynski

Labour & Leisure, samengesteld door Aneta Szylak, vindt plaats in een tijdelijk pand schuin tegenover Wyspa, in Hall 90B, een gigantische ruimte met pilaren en grote hoge ramen die direct uitnodigen over de scheepswerf uit te kijken en de activiteiten van de dokwerkers te bestuderen. Labour & Leisure bestaat uit dertig werken die allen gemakkelijk terug te voeren zijn naar de titel en daarmee voor een groot publiek toegankelijk. De ruimte wordt gebroken door een aantal vrijstaande muren en video-cabines. Wederom veel video en met name documentair getinte werken. Een vrij letterlijke installatie over de geschiedenis van de scheepswerf is Worker-Nobody van Grzegorz Klaman. Het toont heel de scheidslijn tussen werk en privé door lockerkasten – die je kan zien als de tastbare grens tussen privé en publiek – in de lucht te laten balanceren. Op de grond eronder worden talking-heads van oud werf werkers geprojecteerd die hun verhaal doen over het wel en wee in hun privé en werkende leven.

Een poëtischer werk komt van Hiwa. Gdansk/Shipyard is een foto waarop de kunstenaar bij het monument voor de ingang van de scheepswerf staat en een bezem op zijn kin balanceert. Naast hem staat de vrouw die iedere dag het monument veegt met deze bezem. De afgesleten top op een versleten steel wordt verheven tot monument van toewijding. Een visueel aantrekkelijk en inhoudelijk indrukwekkend werk was de film Behind the Tin Sheets van Ekta Mittal & Yashanwini Raghunandan, waarin een aantal dagloners in Bangalore en Bengaluru worden gevolgd. Het harde leven als bouwvakker en het verblijf in kleine golfplaten hutjes wordt afgewisseld met verhalen over bovennatuurlijke ervaringen, dromen en verloren familieleden. De prachtige maar vaak hartverscheurende beelden worden ondersteund door een interessante soundtrack die gebaseerd is op de geluiden uit de bouw en de verblijfplaats, de mythische sfeer versterkt.

Alternativa biedt naast de tentoonstellingen een druk programma aan lezingen, performances, workshops en presentaties. Deze kunnen de ideeën die in de werken verborgen liggen leven inblazen of tegenspreken maar zorgen in ieder geval voor het activeren van de ruimte en het tastbare menselijke aspect dat de tentoonstelling laakt.

Grzegorz Klaman, Subjective Busline. Foto: Karolin Tampere

Met name Labour & Leisure blijft een afstandelijke en formele sfeer houden terwijl de werken allemaal over menselijke ervaringen gaan. Wellicht te letterlijk, maar het fysiek maken van werken en vrije tijd lijkt te zijn vergeten in de tentoonstelling. Het geheel lijkt meer te gaan over prestatiedrang en het bewijzen dat er in Gdansk ook een megaproject georganiseerd kan worden, dan het daadwerkelijk inzichtelijk en voelbaar maken van de gekozen onderwerpen. Het getuigt niet van veel lef en fantasie om voor een overdaad aan uiteenlopende werken te kiezen en Poolse kunstenaars als Grzegors Klaman, Jacek Niegoda, Konrad Pustola, Joanna Rajkowska en Julita Wojcik, te tonen die al jaren keer op keer in het programma van Wyspa terugkeren.

Toch raad ik iedereen aan eens naar Gdansk te gaan voordat de scheepswerf opgaat in nieuwbouw. Het grote bewaakte terrein met de vreemde sfeer van nostalgie, de leegte, de gestage bouw aan een aantal schepen, en de bar van Wyspa die in het weekend de hotspot is voor jonge mensen, maken het fascinerend en aantrekkelijk om te zijn. Alternativa en de scheepswerf komen op een interessante manier bij elkaar in The Subjective Busline, een project van Grzegorz Klaman waarbij de bezoekers worden rondgereden over de scheepswerf en persoonlijke verhalen horen van voormalig werknemers van de scheepswerf.

www.alternativa.org.pl

Recente artikelen