metropolis m

Aan het begin van de zomer stond Polen in de aandacht door het beruchte Polen-meldpunt en het Europees Kampioenschap voetbal. (Indirecte) aanleiding voor het MMKA om een samenwerking met het Nationaal Museum Warschau aan te gaan, een drieluik van tentoonstellingen tot gevolg.

Wojciech Fangor, Lenin, 1949

Voorwaarts!

Veel rood, arbeiders, en anti-Amerikanisme. Voorwaarts!, het eerste deel van het triptiek van Poolse kunst dat MMKA deze zomer presenteerde is alles wat we van sociaalrealistische schilderijen mogen verwachten. De werken beslaan de periode van 1945 tot 1955, waarin het heersende bewind in Polen strikt Stalinistisch geörienteerd was. Dit is terug te zien in het realisme en de evident communistische thematiek waarin ophemeling van noeste arbeid, werkende vrouwen en bekritisering van het kapitalisme de norm zijn.

Hoewel de contextualisering van MMKA een overdreven Westerse hegemonie aanhangt, zijn de werken er niet minder om. Het museum vertelt dat de avant-garde uit de jaren ’20 en het begin van de jaren ’30 totaal werd uitgesloten van kunstdeelname na de opkomst van het communisme, waardoor alleen nog door het regime goedgekeurde werken werden geproduceerd. Toch is er een duidelijke invloed van de avant-garde terug te zien: Henry Moore, Jean Arp en met name Fernand Léger. De twee werken van Alfred Lenica, beiden Op de bouwplaats (1946 en 1948) genaamd, illustreren dit het best.

Alfred Lenica, Op de bouwplaats, 1946

We want to be modern

Na de dood van Stalin in 1953 veranderde er ook in Polen het een en ander. De banden met Scandinavië en West-Europese landen werden weer aangehaald en deze invloeden zijn duidelijk terug te zien in het tweede deel van de tentoonstelling getiteld We want to be modern. Hierin schuilt wederom een ondertoon van een achtergesteld land, overgeslagen door modernisering, dat graag bij het Westen wil horen. Dit Poolse moderniseringsproces wordt uiteengezet aan de hand van het magazine Projekt, waarin de gehele Westerse kunstcanon langs komt. Een aantal objecten doet denken aan Alessi, Vitra of Marimekko, waarbij vooral het kleurrijke textiel in het oog springt.

Stijlkamer in We want to be modern
Overzicht textiel in We want to be modern

Transgression

Katarzyna Kozyra, Bloodties, 1995
Katarzyna Kozyra, Men’s bathouse, 1999

Transgression, is het laatste deel van de tentoonstelling. Het bevat installaties, video’s en ander beeldmateriaal van Katarzyna Kozyra (1963), waarin thema’s als identiteit, religie, groepsgedrag en lichamelijke aftakeling centraal staan. De installatie Men’s Bathhouse (1999) bestaat uit vijf schermen waarop beelden te zien zijn die zijn gemaakt met een verborgen camera. Kozyra infiltreerde hiervoor, in Adams-vermomming, een herenbadhuis om te onderzoeken hoe mannen zich gedragen in een afgesloten omgeving waarin zij zijn ontdaan van alle materiële symbolen van status – eerder deed ze hetzelfde in een vrouwenbadhuis. Het resultaat wil niet boeien; er gebeurt weinig, de interactie tussen de personen is miniem en het beeld beslagen. Het is hierdoor slechts een opname geworden waarin harige billen, dikke buiken en bungelende penissen de boventoon voeren. Ook in de andere werken van de laatste vijftien jaar zijn de gestelde vragen interessant, maar bieden de video’s vooral veel verkleedpartijen, dwergen en geweld, maar weinig inzicht.

Het vroege werk van Kozyra is haar beste. De afstudeervideo Pyramid of Animals (1993) is vandaag de dag nog steeds zeer relevant: hierin zijn de dieren uit de sprookjes van Grimm, onder bloederige omstandigheden in een slachthuis te zien. De video zorgde in die tijd voor veel opschudding en hoewel het onderwerp vandaag de dag alom vertegenwoordigd is in zowel de kunst als politiek heeft deze nog niks aan reflectieve shock value ingeboet. Ook Kozyra’s reactie op de Joegoslavische oorlog (Bloodties, 1995) waarin de rol van religie en hulporganisaties wordt bevraagd door de naakte lichamen van Kozyra en haar zus, afgebeeld op een rode halve maan en een rood kruis, zorgde voor ophef in het katholieke Polen, en werd daardoor in de publieke ruimte gecensureerd. Deze, origineel op billboards gepresenteerde foto’s zijn uitdagend en roepen vragen op over oorlog en de nasleep ervan, met als saillant detail het ontbrekende onderbeen van de zus van Kozyra.

Tegenpolen presenteert Pools sociaalrealisme en design in een enigszins gedateerd theoretisch kader, maar geeft desalniettemin een interessante kijk op de historische verandering in de Poolse politieke en samenleving en de invloed die deze op de kunstuitingen hebben gehad. Katarzyna Kozyra wil onderzoeken, ontregelen en bevragen, slaagt hier en daar door te shockeren, maar kan over het geheel niet overtuigen.

Vincent van Velsen is stagiair bij Metropolis M

Tegenpolen
Museum Moderne Kunst Arnhem (MMKA)
www.mmkarnhem.nl

  • Voorwaarts! Figuratieve kunst en socialistisch realisme uit Polen 1945-1955
    26 mei – 2 september 2012
  • We want to be modern. Pools design 1955-1968
    26 mei – 2 september 2012
  • Transgression. Katarzyna Kozyra. Hedendaagse Poolse kunst
    3 juni – 7 oktober 2012

Vincent van Velsen

is redacteur Metropolis M en conservator Stedelijk Museum Amsterdam

Recente artikelen