metropolis m

Willem de Rooij, Blue to Black (detail)

Van Java naar Nederland naar Afrika en dan weer terug: de geschiedenis van ‘Hollandaise’, de kleurijke wasprint, is aanleiding tot een tentoonstelling in SMBA.

Abdoulaye Konaté, African Feast (the men and the marionettes) (detail)
Abdoulaye Konaté, African Feast (the men and the marionettes)
Mrs. Mary Badu-Donkor, Sample, Adinkra Stamp Design (detail)
Godfried Donkor, The Currency of Ntoma (fabric)

Hollandaise in SMBA, over de geschiedenis en de historische betekenis van de kleurrijke wasprint, was onderdeel van Project 1975 dat de relatie tussen hedendaagse kunst en koloniale geschiedenis onderzoekt. Het van origine uit Java afkomstige textiel wordt vandaag de dag gezien als een ultiem Afrikaans symbool. De reis vanuit Indonesië, via Nederland naar West-Afrika en de verschillende culturele contexten die daarin zijn aangedaan werden uiteengezet in de door de kamaroenese curator Koyo Kouoh samengestelde tentoonstelling.

Hollandaise, zoals een van de vele benamingen van de wasprint stof luidt, behelst meer dan een manier van bedrukken. De stof draagt vele betekenissen met zich mee, terug te vinden in de kwaliteit, print en manier van dragen. In de 19de-eeuw werd de Indonesische productiewijze door de Nederlanders geïndustrialiseerd. De daaruit voortkomende producten werden op Java niet gewaardeerd waardoor er op zoek werd gegaan naar een andere afzetmarkt. De bestaande handelscontacten met West-Afrika werden aangehaald en na een proces van afstemming op de lokale voorkeuren werd een nieuwe afzetmarkt gevonden. Sindsdien is de door kleurrijke prints getekende stof tot een symbool van Afrika verworden. In Afrikaanse context is het een symbool van status en een kostbaar bezit. Wasprint fungeert als cadeau, of als een alternatief voor financiële middelen – de vergelijking met goud komt meermaals langs – maar ook als statement: over de dag, een humeur of politieke voorkeur.

De betekenis van de stoffen wordt behandeld door Godfried Donkor, een Ghanese kunstenaar uit Londen, wiens moeder haar collectie stoffen op twee schermen uiteenzet en vertelt over de persoonlijke betekenis die de stof heeft, tot de historische achtergrond ervan. Hier komt naar voren dat elke stof een verhaal heeft, voor het individu veelal verbonden aan een gebeurtenis, en binnen de maatschappij geassocieerd met status. Er is sprake van een grote hiërarchie en diversiteit in stijlen en kwaliteiten tussen de verschillende stoffen en prints. Dit komt in de tentoonstelling en bijgaande tekst aan bod als het over de in Helmond gevestigde stoffenproducent Vlisco gaat. Vlisco is van oudsher een van de belangrijkste producenten van wasprint en heeft de laatste jaren veel problemen met (goedkope) imitaties uit China. Het verschil tussen de kwaliteit en wijze van vervaardiging van de imitaties en de authentieke wijze van Vlisco wordt gepresenteerd als een probleem , maar zou eigenlijk gezien kunnen worden als een volgende hoofdstuk in de lange geschiedenis van de wasprint. Deze geschiedenis, naast de voormalige koloniën en het huidige gebruik in Afrika, Suriname en Nederland, komt uitgebreid aan bod in het videowerk La Javanaise (genoemd naar de eerste machine die de stof industrieel produceerde) van Wendelien van Oldenborgh – gefilmd in de historisch relevante omgeving van het Koninklijk Instituut voor de Tropen.

Bij Willem de Rooij staat de stof zelf centraal. Hij heeft een eigen wasprint laten vervaardigen: een eenvoudig ontwerp dat overloopt van zwart naar diep-blauw. Deze kleuren refereren naar de benamingen die in de koloniale tijd werden gegeven aan respectievelijk West-Afrikanen en Indonesiërs, maar ook naar het feit dat het maken van onderscheid op basis van etniciteit nog steeds prominent aanwezig is in de Nederlandse samenleving. Hollandaise en Project 1975 geven inzicht en stof tot denken, waar met name de videowerken een grote bijdrage leveren. De kennis kan voor meer begrip en waardering voor afwijkende manieren van kleding zorgen, dat mensen niet meer taalkundig worden uitgesloten of gezien als exotisch artefact; en daarmee voor begrip van andere culturen in het algemeen.


Hollandaise
SMBA
3 November 2012 t/m 6 januari 2013
Met: Godfried Donkor, Abdoulaye Konaté, Wendelien van Oldenborgh, Willem de Rooij, Billie Zangewa
Curator: Koyo Kouoh
Reist door naar RAW Material Company, Dakar (Senegal)

openingsbeeld: Courtesy: SMBA, Amsterdam
Foto’s: Gert-Jan van Rooij

Vincent van Velsen

is redacteur Metropolis M en conservator Stedelijk Museum Amsterdam

Recente artikelen