Michèle Matyn, mythen en folklore in het museum
Tijdens een performance liep ze met een enorm brood over haar hoofd rond, ademend door grote gaten. En met haar elleboog maakte ze afdrukken in versgesmolten was. Natuur, natuurreligie en folklore fascineren Michèle Matyn (°1978), ze is momenteel te gast in het ‘in situ’ programma van het M HKA.
Michèle Matyn vond tijdens drie verschillende reizen, naar Noord-Ossetië, naar China en naar Frankrijk, een opvallende connectie met de natuur. Intuïtief voelt ze zich aangetrokken tot plaatsen waar de natuur zichzelf is, vaak diep verborgen, maar onaangetast door menselijke aanwezigheid of ingrepen. Op die plekken leeft de natuur haar eigen leven, en lijken de bergen te ademen.
Dialogen
De stille monumentaliteit van de bergen straalt uit Matyns foto’s. Een beetje akelig, maar ook vaak met herkenbare kenmerken. Zie ik nou echt twee ogen en een mond? Of is mijn menselijke intuïtie gewoon gesteld op het ontdekken van antropomorfe kenmerken? De beelden lijken de diepste en meest innerlijke holtes van de bergen weer te geven. De grofheid van de rotsen wordt versterkt door het uitvergrote karakter van de foto’s, de donkere spelonken door hun contrast. Matyn zoomt in op de textuur van de berg, op een bijna intieme manier.
Eerder dan een ode aan de ongerepte natuur en haar oerkrachten, is Ademgaten echter een onderzoek naar het raakvlak tussen mens en natuur. De foto’s representeren louter natuurlijke elementen, maar het menselijk lichaam is nooit ver weg. Matyn maakt polaroids, die ze vervolgens uitvergroot voor de tentoonstelling. Door het verlopen van de tijd en de onvoorspelbaarheid van bepaalde weers- en reisomstandigheden zijn de originelen echter vaak aangetast. Tijdens hun ontwikkeling reageren de foto’s namelijk sterk op de temperatuur. In een interview uit 2014 verklaarde de ze dat ze de foto’s tegen haar lichaam hield om ze warm te houden, maar ook daardoor ontstaan vlekken en kleurverschillen, die op de uitvergrote scans nog opvallender zijn.
Op tal van manieren gaan Matyns foto’s binnen de totaalpresentatie een rechtstreeks gesprek aan met natuurlijke elementen. Gigantische stammen verbinden uitvergrote polaroids met de grond, met hun oorsprong als het ware. Sommige foto’s zijn rond takken gevouwen, andere foto’s zijn dermate geplooid en geboetseerd dat ze een berg, een tent of een rots voorstellen. Fotografie wordt sculptuur en de sculptuur brengt het onderwerp van de foto dan weer dichter bij diens oorspronkelijke staat van zijn.
De tegen de muur gestutte takken en stammen vormen zo een driehoek. Meerdere ‘foto-sculpturen’ hebben een driehoekige vorm. In het midden van de ruimte staat bovendien een soort tent, gevormd door twee takken, een metalen balkje en grote foto’s die dienst doen als doek (en ook als zodanig aan elkaar genaaid zijn). Onderdak, geborgenheid en warmte worden geboden door de beschutting van de driehoek, die zowel een abstractie van een tent als van een berg kan zijn. Bovendien presenteert Matyn dit alles in de puntzaal van het M HKA (op de plattegrond natuurlijk een driehoekvorm). De nadruk op deze geometrische vorm kan amper toeval zijn.
Folklore in het museum
Kunst en rituelen zijn uitdrukkingen van hoe de mens geworteld is in zijn temporele en ruimtelijke, ook natuurlijke, omgeving. De mens verlangt er historisch naar zijn soms wispelturige omgeving te verklaren. Als viering van de band tussen mensen, tussen mens en natuur en als poging vat te krijgen op de oerkrachtenvan de natuur, ontstaan mythen en rituelen. Op het eerste zicht lijkt Ademgaten een projectie van ongerepte stukken natuur, waar Matyn haast per ongeluk mee in contact kwam. Via het afbeelden van woeste gebieden, en door het evoceren van lokale folklore, voert de kunstenares echter een archeologisch-antropologisch onderzoek.
Matyns installaties getuigen van een menselijke, meer bepaald lokale en collectieve, aanwezigheid. Made Mayrem bestaat bijvoorbeeld uit gigantische boomstammen en grote takken, bewerkt met textiel (linten) en was. De installatie evoceert gebruiken en rituelen waar ze tijdens een reis in de Kaukasus mee in contact kwam. Zij zag er hoe vrouwen textiel achterlieten als gift aan de natuur. De stukken stof in haar installatie zijn ook van daar meegenomen. Als kunstenaar vervormt ze het riteel amper, maar ze verplaatst het wel naar een andere context en locatie. Wie overigens denkt dat dergelijke gebruiken in hedendaagse westerse context afwezig zijn, vergist zich. Denk maar aan het ‘planten’ van de Meiboom of de gewoonte om een muntje in een bron te gooien en een wens te doen: verrassend bijgelovig en bijzonder dichtbij de natuur.
Vooral haar performance Breadhead, tijdens de opening van de tentoonstelling, was een ode aan folklore en het samenzijn van mensen in harmonie met natuur. Eerder toevallig (want eigenlijk aanwezig voor de vernissage van een andere tentoonstelling) was ik getuige van Matyns vreemde maar toch niet onberoerd latende interactie met het publiek: met een enorm brood op het hoofd (slechts drie gaten laten haar toe te ademen en gebrekkig te zien), smelt Matyn gele was op een kleine kookplaat. Die was duwt ze in brokjes tegen haar blote ellebogen, waarna ze haar arm in die van een toeschouwer haakt om een rondedans te doen. Bij het loslaten valt de was; een afdruk van huid bijft achter, en in de elleboogholten van beide dansers vormen zich langzaam rode plekken.
Ook deze performance is bevreemdend vanwege de locatie waarin het doorgaat: het museum, doorgaans geen plek voor folklore maar voor het afstandelijk beschouwen van afgewerkte kunstobjecten. Net door deze verplaatsing van context laat Matyn de toeschouwer actief nadenken over haar eigen omgang met de natuur en het belang van folklore. Als archeologische sporen liggen de overblijfselen van de performance op de vloer van de museumzaal: een kookpan met gestolde was, brokken was met elleboogafdrukken, het ‘broodhoofd’. Net als de andere werken sporen van een fysieke ontmoeting – tussen natuur en mens, dan niet tussen mensen onderling. Het toekennen van magische of antropomorfe eigenschappen aan natuurlijke elementen nodigt ook vandaag nog uit tot reflectie over de verbondenheid van mens en natuur. Ademgaten biedt in de puntzaal van M HKA een interessant en mooi reisverhaal, maar bovenal een tentoonstelling die het potentieel heeft de harmonie tussen natuur en mens te vieren.
Michèle Matyn, M HKA, Antwerpen, t/m 5.2.2017
Tamara Beheydt
schrijft over kunst, o.a. voor Glean
