metropolis m

De vier vrijheden van de mens zoals geformuleerd door Franklin D. Roosevelt, wiens wortels gedeeltelijk in Middelburg liggen (vandaar het University College Roosevelt), zijn voor deze editie het uitgangspunt. Façade 2017 speelt in op actuele thema’s. Soms worden de thematische gelijkenissen tussen kunstwerk en de actualiteit wel erg ver gezocht. Op de Vismarkt is Lost IV van Berlinde de Bruyckere te zien; een kwetsbare sculptuur van een opgebaard veulentje dat slap over een altaar ligt en je op wrede wijze confronteert met de fragiliteit van het leven. In de bijbehorende tekst wordt het gelinkt aan de beroemde foto van het verdronken Syrische jongetje; Aylan Kurdi. Wie dit soort groteske vergelijkingen met een korreltje zout neemt, kan een dag lang genietend door de historische binnenstad dwalen.

Na het welkomstwoord worden we op kleur van de goodiebags ingedeeld in groepjes. Onwennig maar braaf lopen we achter onze rondleidster aan. Het tempo ligt hoog. De rondleidster leest wat voor en we kijken naar het werk. Avontuurlijker wordt het op de momenten dat je je even in het werk verliest, waarna je de groep kwijt bent en volgens de nummering op de stadsplattegrond je eigen weg moet zoeken. Dwalend in kleine stegen valt de charme van de Middelburgse architectuur me op. Trapsgewijs boven en onder elkaar gebouwde daken torenen boven huizen met stokrozen voor de deur uit. Voor de Middelburgers in mijn groep is de wandeling een excuus om zich over hun eigen stad te verwonderen; verborgen doorkijkjes en afsnijroutes worden gedeeld. De niet-Middelburger is tegelijkertijd toerist en kunstkijker; een prettige combinatie. Met een beetje doorstappen heb je binnen twee uur de route gelopen. Mocht je het rustiger aan willen doen, leent de grote hoeveelheid cafés onderweg zich uitstekend voor een biertje of bord mosselen. We zijn tenslotte in Zeeland.

Onvermijdelijk met een naam als Façade zijn de talloze knipogen naar theater. Dirk Zoete creëert een speels podium met kleurrijke figuranten waarin duidelijk de tweedimensionale hand van de tekenaar te herkennen is. De sculptuur Kino van Henk Visch is een reusachtige maar verlegen mensfiguur waar de bezoeker vanaf een architecturaal podium naar kijkt. Folkert de Jong toont De Engelenwacht; een driehoeksopstelling met drie sokkels waarop bustes van pastoren rusten. De piepschuimen mannen, twee lijken wel broers en de ander heeft een weerzinwekkende kop, zijn stilzwijgend in gesprek.

Nadia Naveau’s Figaro’s Triumph II / Niche Partie doen me denken aan kleurrijke familiewapens en narren in de Middeleeuwen. Naveau vertelt me geïnspireerd te zijn door de Zeeuwse klederdracht waarbij oorbellen aan de voorkant uit een spiegel bestaan en aan de achterzijde uit folklore.  Ook de sculptuur van Anne-Marie van Sprang speelt met spiegelende elementen. Guillaume Bijl bevraagt met Walk of Fame de obsessie met idolen en hang naar roem. Ook een werk dat poogt mensen een spiegel voor te houden.

Een werk waarover de politie al verschillende telefoontjes van bezorgde burgers ontving, is Dystopie van Birgit Benner. Een drive-in bioscoop-setting met een Skoda en een troosteloos leeg billboard wil de bezoeker confronteren met de onnozelheid van de cocon waarin we leven. Via de radio, televisie en met name via de social media horen we al het leed in de wereld aan, maar doen alsof het ons niet aangaat. Anouk Kruithof onderzoekt in het sympathieke AHEAD hoe je mensen herkenbaar op de foto zet en hen hun privacy tegelijkertijd laat behouden. Een reeks foto’s laat talloze achterhoofden zien als kaften in een kleurgecoördineerde boekenkast. Liza May Post maakt de ongrijpbare video A Couple waarin een stel zich blijft ophouden op de drempel van hun huis onderwijl verlicht door een klein vuurtje.

Melanie Bonajo en Ed Fornieles maken beiden werk dat de digitale cultuur incorporeert. Bonajo laat de onschuldige kinderblik glijden over dierenfilmpjes waarin dieren verstrikt zitten in een chipszakje of colafles in haar video Progress vs. Sunsets. Voor wie haar boek Matrix Botanica kent, is het een feest van herkenning. Ed Fornieles maakt games met alternative realities van een mogelijk apocalyptisch Middelburg waar ziekte, klimaat en buitenaardse wezens de stad teisteren. Door de stad heen zijn billboard geplaatst met deze mogelijke scenario’s.

Behalve aansluiting op de actualiteit worden er ook vaak genoeg verborgen geschiedenissen uit het verleden van Middelburg opgeduikeld door de kunstenaars. Zo maakt Anne de Vries met een huilende Disneyboom een woedende middelvinger naar de slavernijgeschiedenis van de Zeeuwse handelsstad. Subtiel is anders. Het huis dat door gigantische gewichten uit elkaar is gereten en verworden tot kooi van atelier Joep van Lieshout refereert ook aan die in mysteriën gehulde geschiedenis. Welke rol Middelburg precies heeft gespeeld ten tijde van de slavernij wordt me niet duidelijker.

Gedurende de wandeling wordt het me steeds helderder waarom een beeldenroute in Middelburg de naam Façade goed draagt. De stad blijkt nogal veel verborgen geschiedenissen in haar binnenste te dragen. Zo wordt mij verteld door medebezoekers dat na de bombardementen in 1940 de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog al het plan opvatten om de binnenstad mooi te restaureren opdat zij een parel binnen het Derde Rijk zou zijn. Ook zijn sommige historische panden zo snel opgebouwd dat ze van binnen uit beton bestaan en alleen de buitenkant uit oorspronkelijk materiaal bestaat. Michael Sailstorfer heeft het meest abstracte werk geleverd. Aan de Abdijtoren hangt MB3, een mal of naar binnengekeerd masker, dat het idee van vermaskeren en onthullen binnenstebuiten keert. Misschien is zijn werk nog het meest typerend voor de stad Middelburg en haar talloze maskers.