metropolis m

Tentoonstellingsoverzicht Radical Software: The Raindance Foundation, Media Ecology and Video Art

Eind jaren zestig klinkt voor het eerst de roep technologie te humaniseren. Dan al ziet het collectief The Raindance Foundation de mens, door de opkomst van de televisie, tot stukjes informatie verworden. Na ZKM is nu in West een tentoonstelling gewijd aan hun vooruitziende en waarschuwende werk te zien – dat nog altijd actueel is.

Bovenaan de statige trap van West op het Lange Voorhout kijkt een beveiligingscamera op mij neer. Onder de camera is een muur van negen zwartwittelevisies geplaatst waarop de opname die van mij wordt gemaakt, wordt afgewisseld met nieuwsuitzendingen. Anno 2018 lijkt het een weinig opzienbarend gegeven – bij ieder bezoek aan de supermarkt kan je jezelf op een beeldscherm naar binnen zien lopen. Dit kunstwerk van de Amerikaanse kunstenaars Ira Schneider en Frank Gillette met de titel Wype Cycle, stamt echter uit 1969 en is een van de eerste video-installaties waarbij een bezoeker zichzelf live op een televisie kan zien. De motivatie voor het maken van het werk was even vernieuwend. Gillette stelde dat ze met Wype Cycle wilden aantonen dat wij door de opkomst van elektronische media, net als nieuwsberichten, stukken informatie zijn geworden. Inmiddels zijn we vijftig jaar verder en zorgt de manier waarop sommige bedrijven ons als stukken informatie behandelen tot een groeiend maatschappelijk onbehagen.

Zowel Schneider als Gillette maakten beiden deel uit van The Raindance Foundation, een collectief van videomakers en denkers dat in de jaren zeventig in New York werd opgericht. Door de introductie van videocamera’s zoals de Portapak kon voor het eerst individueel en relatief goedkoop gefilmd worden. T.R.F. en het door haar opgerichte tijdschrift Radical Software zagen hierin een groot politiek potentieel: ‘Onze soort zal overleven noch door het volledig afwijzen van technologie noch door haar onvoorwaardelijk te omarmen – maar door haar te humaniseren: door mensen toegang te geven tot de informatie-gereedschappen moeten ze zelf hun levens vormgeven en de controle terugwinnen.’[1] In de tentoonstelling Radical Software: The Raindance Foundation, Media Ecology and Video Art, gecureerd door het ZKM in Karlsruhe en nu te zien in Den Haag, wordt op zo’n twintig schermen en een leestafel, een overzicht gegeven van de activiteiten van het collectief.

Wipe Cycle, 1969/2018, Frank Gillette, Ira Schneider, loop

In veel van de video’s in de tentoonstelling richt T.R.F. zich op het ondermijnen van de positie die televisie destijds innam. Voor de documentaire TVTV, The World’s Largest TV Studio (1972) trokken enkele leden van T.R.F. naar de partijconventies van de Republikeinen en de Democraten om in beeld te brengen wat televisiezenders niet toonden. Door bijvoorbeeld langere tijd met afgevaardigden door te brengen en ze in informele settings te filmen, maar ook door hun Portapaks op de aanwezige cameracrews te richten en journalisten van de grote zenders te interviewen. Ook in een van de edities van Radical Software, getiteld The TV Environment (1973), wordt de achterkant van televisie getoond. Een groot deel van de publicatie bestaat uit een fotocatalogus van onder andere tv-priesters en de huizen van tv-sterren. Daarnaast zijn er interviews te lezen met bijvoorbeeld een tv-monteur – die opmerkt dat sommige van zijn klanten zich meer zorgen lijken te maken om het welzijn van hun televisie dan om dat van hun naasten. Het is vooral een interview met het jongetje Louis Priven, die vertelt welke programma’s hij goed en slecht vindt, dat me bijblijft. Het maakt de intieme relatie die velen van ons al van jongs af aan met televisie hebben, scherp zichtbaar.

Het werk Media Overload (1969), dat eveneens door Schneider en Gillette werd gemaakt, is de documentatie van een sociaal experiment. In vier afgescheiden ruimtes, met enkel een stoel, een televisie en een camera, worden vier personen geplaatst die alleen met elkaar mogen communiceren via de camera. Gillette zorgde ervoor dat steeds een van de andere testpersonen op de beeldschermen verscheen. Wat zich voltrekt heeft iets weg van de chaos die je op online platforms kan zien, terwijl er een baldadig lied wordt gezongen over flessen zweet die op een muur staan, houdt een ander teksten omhoog, worden er tekeningen gemaakt en maakt iemand een salto voor de camera. In de mengeling van verveling en aandachttrekkerij lijken de testpersonen niet echt te weten wat ze met elkaar aan moeten.

Zodra ik verder loop, zie ik dat achter het gordijn eenzelfde scherm hangt waarop mijn replica’s eveneens te zien zijn. Er is slechts één andere bezoeker aanwezig, maar ik voel me betrapt. Heeft ze naar me staan kijken? Zijn er misschien nog meer schermen?

In een van de zalen staat een installatie bestaande uit een Lcd-scherm met een webcam-achtige camera en een groen gordijn, dat de titel Echo (1975) draagt en eveneens van Schneider is. Ik ga voor het scherm staan en zie mijn eigen hoofd verschijnen, dan lopen een tweede, derde, vierde en vijfde replica van mijzelf het scherm in. Ik maak met mijn tong mijn mondhoeken schoon, wrijf met mijn vinger langs de vettige huid naast mijn neusvleugels en sper mijn ogen wijd open, met korte tussenpozen herhalen mijn kopieën deze handelingen. Zodra ik verder loop, zie ik dat achter het gordijn eenzelfde scherm hangt waarop mijn replica’s eveneens te zien zijn. Er is slechts één andere bezoeker aanwezig, maar ik voel me betrapt. Heeft ze naar me staan kijken? Zijn er misschien nog meer schermen? Terwijl ik verder loop, vraag ik me af of mijn reactie kenmerkend is voor deze tijd. Waarschijnlijk kan iemand in de jaren zeventig hetzelfde ervaren hebben, maar de associaties die het werk bij mij oproept – van bijvoorbeeld stiekem filmende webcams en andere vormen van surveillance – is sterk verbonden met het huidige decennium.

Media Primer, 1971/2010

In de video Center for Decentralized Television (1970) is een vergadering van de New Yorkse overheidsinstelling voor de kunsten (de NYSCA) te zien. Hierin wordt het plan van T.R.F. besproken om een eigen tv-station op te zetten met een landelijk netwerk, dat meer eigenzinnige producties mogelijk zou maken door camera’s uit te lenen aan verschillende videomakers. Terwijl de aanvraag van T.R.F. aanvankelijk wordt gehonoreerd, besluit de NYSCA later dat het bedrag onder meerdere instellingen verdeeld moet worden. Het gevolg hiervan was dat T.R.F. het station niet kon oprichten. De droom om de bestaande tv-stations uit te dagen, strandt zo reeds voordat er een programma was uitgezonden. Toch zou jaren later, via het project Night Light TV (1982-1993), waarbij Schneider en Russ Johnson zestig keer een uur aan videokunst programmeren op reguliere zenders, iets van T.R.F. de mainstream bereiken.

‘Onze soort zal overleven noch door het volledig afwijzen van technologie noch door haar onvoorwaardelijk te omarmen - maar door haar te humaniseren: door mensen toegang te geven tot de informatie-gereedschappen moeten ze zelf hun levens vormgeven en de controle terugwinnen.’

Making Radical Software, 1971/2010, P. Ryan, I. Schneider, M. Shamberg

Met hun zoektocht naar alternatieve netwerkstructuren, liep de T.R.F. duidelijk voor op de ontwikkelingen die uiteindelijk zouden resulteren in kanalen zoals Youtube en Vimeo. Terwijl veel van de kunstwerken nu vooral een historische waarde hebben, bezit het gedachtegoed van T.R.F. nog steeds relevantie voor ons. Waar het destijds enkel tv-stations waren die bepaalde wat wel en wat niet gezien werd, zijn het nu algoritmes die onze feeds en daarmee ons wereldbeeld bepalen. De roep tot het humaniseren van de techniek is er een die waarschijnlijk steeds opnieuw zal moeten klinken, hoe zorgen we er bijvoorbeeld voor dat we zeggenschap houden over onze intieme data en niet worden gemanipuleerd met desinformatie? Waarschijnlijk bestaan ze al, kunstenaars, denkers en programmeurs, die aan deze roep gehoor geven en alternatieve (sociale) media bedenken, die misschien zullen falen maar waarvan de ideeën via een omweg toch de mainstream zullen bereiken.

[1] ‘Our species will survive neither by totally rejecting nor unconditionally embracing technology-but by humanizing it : by allowing people access to the informational tools they need to shape and reassert control over their lives.’ Radical Software 1972: http://www.radicalsoftware.org/volume1nr1/pdf/VOLUME1NR1_0002.pdf

[2] Een volledige instructie die voor de opnames werd opgesteld is hier te lezen: http://www.radicalsoftware.org/volume2nr1/pdf/VOLUME2NR1_art03.pdf

Radical Software: The Raindance Foundation, Media Ecology and Video Art, t/m 09.09.2018, West, Den Haag

Jorik Amit Galama

is filmmaker en schrijver

Recente artikelen