metropolis m

Caecilia Brown – Filmscreen

Hoe toon je de erfenis van de openbare kunst van een wijk? Jeroen Jongeleen maakt in opdracht van Motel Spatie een tentoonstelling in en rondom het Arnhemse winkelcentrum Presikhaaf, eens het toonbeeld van de wederopbouw.

Je bouwt geen hypermodern winkelcentrum met de verwachting dat het een paar decennia later flink op de schop moet. Evenmin worden monumentale sculpturen geplaatst met het idee dat ze ooit gesloopt of verwijderd worden. Dat betekent echter niet dat dat niet toch gebeurt. In Arnhem opende in 1965 het overdekte winkelcentrum Presikhaaf, dat naar Amerikaans model was gebouwd. Tot in Parijs stond het bekend als het modernste winkelcentrum van Europa. De wijk Presikhaaf zelf, gebouwd na de verwoestingen van de Tweede Wereldoorlog, werd als zelfvoorzienend ontworpen, met alle voorzieningen die een dorp ook zou hebben. Dat gegeven doet denken aan de in deze wijk gevestigde kunstenaarsresidentie/projectruimte Motel Spatie, dat zo onafhankelijk en zo do it yourself mogelijk opereert, of het nu gaat om het contact met de gemeente of de zelfbereide maaltijden die elke vrijdag tegen een bescheiden bedrag aangeboden worden. Niet geheel onverwacht doet het Claudia Schouten, directeur van Motel Spatie, deugd te horen dat ik over de expositie #beeldenpark_presikhaaf hoorde via een poster die ik in de Arnhemse binnenstad zag.

Motel Spatie heeft vanaf 2010 op verschillende plaatsen in Presikhaaf gezeten. Inmiddels zitten er al een paar verhuizingen op, maar steeds binnen de wijk. De huidige vestiging is een voormalige openbare bibliotheek. Kunstenaars kunnen er verblijven en werken, er is een grote verzameling zines (meer dan 1200 stuks) aangelegd door Marc van Elburg en een wekelijke vrijdagavondkeuken. Schouten heet me welkom en legt uit dat Motel Spatie sterk verbonden is met de wijk – zowel in de zin van multiculturaliteit als geschiedenis. Het lijkt haar sterk dat de instelling ooit uit Presikhaaf zal vertrekken.

Adam Kraft ism Caecilia Brown en Mischa Leinakuf - Right to the City Cinema

Caecilia Brown - Intervention Presikhaaf

De tentoonstelling #beeldenpark_presikhaaf is op het eerste oog atypisch voor Motel Spatie. Niet alleen omdat er weinig exposities – in de min of meer traditionele zin – gehouden worden, maar ook omdat deze tentoonstelling zich voor een groot deel binnen afspeelt. Daar worden foto’s getoond van sculpturen die in de wijk staan of daar ooit hebben gestaan. Echter, er is ook een belangrijke buitencomponent: curator Claudia Schouten en gastcurator/kunstenaar Jeroen Jongeleen nodigden diverse kunstenaars uit om kunst te maken voor de Presikhaafse openbare ruimte. Ze vroegen onder meer Mischa Leinakuf, Adam Kraft, Cäcilia Brown en Philippe van Wolputte. Een van de werken die daaruit is voortgekomen, is Vogelvrij (2018) waarmee voormalig graffitikunstenaar Jeroen Erosie zijn eerste stappen zet op het gebied van sculptuur. De vijf betonnen vormen zijn makkelijk in verband te brengen met Erosies hybriden van graffitiletters en abstracte vormen uit de modernistische kunst. Ze doen ook denken aan grafstenen: een soort monument voor het einde van een modern tijdperk vol plannen en verwachtingen waarin een wijk als Presikhaaf als het toonbeeld van vooruitgang werd gezien.

Presikhaaf, ooit voorloper op het gebied van moderne wederopbouwarchitectuur, wordt nu gerenoveerd – en dus wordt er ook gesloopt. Wie uit het raam van Motel Spatie kijkt ziet een kunstwerk dat er bijna niet meer was geweest: een groep mensfiguren van wijlen Ubbo Scheffer, een Arnhemse beeldhouwer die monumentaal werk maakte. Op de vloer ligt een sculptuur die lange tijd aan de gevel van een bibliotheek hing. Het is een van de voorbeelden van kunstwerken die jarenlang deel uitmaakten van de publieke ruimte van Presikhaaf en van de dagelijkse levens van de bewoners. Echtermensen raakten misschien te weinig met de werken vertrouwd. De beelden waren te veel onderdeel van de achtergrond. Er werd weinig meer naar omgekeken, de beelden verloederden of werden ergens weggestopt. Jongeleen en anderen voerden vervolgens een reddingsactie uit door de kunstwerken te verplaatsen, ze op een nieuwe plek een doorstart te laten maken, en ze onder te brengen onder de naam #beeldenpark_presikhaaf.

Jeroen Erosie - Vogelvrij

Philippe van Wolputte - Coordinaten End of the Line stickers

Ubbo Scheffer, Figuren, 1967

Nog even terug naar Vogelvrij van Jeroen Erosie: die sculpturen lijken weliswaar op grafmonumenten, maar tegelijkertijd markeren ze ook een nieuw begin. Ze zijn immers de eerste ruimtelijke werken van Erosie, die tot dan toe ‘plat’ werk maakte. Eenzelfde ambiguïteit gaat op voor #beeldenpark_presikhaaf als geheel: er wordt terug- en vooruitgekeken; er zijn reddingen en er zijn verdwijningen. Naast verplaatste en nieuwe beelden gaat het ook om tijdelijke initiatieven en om beelden die verdwenen zijn. Er hangt bijvoorbeeld ook een foto van een verdwenen bronzen beeld. Het werk Zwemmen leren (1965) van Jorien Rooymans-de Kruyff van Dorssens stond bij een vijver in de wijk, maar is waarschijnlijk door brons dieven gestolen. De hashtag in de titel lijkt te dienen als manier om de vele verschillende sculpturen en initiatieven in Presikhaaf bij elkaar te brengen, zoals je met hashtags berichten kunt sorteren op sociale media. In de projectruimte hangen foto’s van al die verdwenen en nog bestaandewerken, meestal voorzien van een stukje achtergrondinformatie.

De binnen tentoonstelling van #beeldenpark_presikhaaf heeft door de presentatievorm een documentair karakter, wat wisselende resultaten oplevert. Sommige foto’s van sculpturen en projecten die inmiddels niet meer bestaan, roepen nog met gemak enthousiasme op. Andere geven je vooral een gevoel van ‘nou ja, je had er waarschijnlijk bij moeten zijn’. Het idee achter de expositie ontstijgt echter de fysieke presentatie in Motel Spatie. De kunstwerken die onder de hashtag bijgebracht worden, vormen samen een soort imaginaire of virtuele expositie met kunst die binnen- en buitente zien is, die al verdwenen is of nog bezichtigd kan worden. Het geheel vestigt zo de aandacht op de wijk Presikhaaf als boeiende plaats voor (publieke) kunst, door te tonen wat er al was en door werken als het ware terug te geven aan de wijk. In tijden van sloop is dat een geruststellende gedachte.

#beeldenpark_presikhaaf, Motel Spatie, Arnhem, t/m 25.01.2019

Maarten Buser

is dichter en kunstcriticus

Recente artikelen