metropolis m

Zaaloverzicht

Per 1 mei is Aric Chen aangetreden als directeur van Het Nieuwe Instituut. Sanneke Huisman bezocht de door hem en Martina Muzi samengestelde tentoonstelling X is Not a Small Country in Lissabon, die essayistisch van opzet is en vol social design. Zal Chen deze lijn voortzetten in Rotterdam?

Vanaf de oprichting in 2012 gaf Guus Beumer leiding aan Het Nieuwe Instituut. Nu hij met pensioen gaat, volgt Aric Chen hem op als directeur van de fusie-instelling. Chen is momenteel nog verbonden als professor Design & Innovation aan de Tongji Universiteit in Shanghai. Tevens was hij curator van Design Miami en stelde op het gebied van design en architectuur talloze tentoonstellingen samen. 

Met X is Not a Small Country haakt hij samen met medecurator Muzi in op veranderende geopolitieke verhoudingen: de tentoonstelling stelt de zogenaamde post-globale conditie centraal. Chen, zelf geboren in Chicago, met Taiwanese roots en momenteel woonachtig in China, is zelf een kind van het globale tijdperk. Maar tegen een achtergrond van handelsoorlogen, internetsoevereiniteit, Brexit en een pandemie is ons idee van globaliteit aan het wankelen gebracht, zo stelt hij in de tentoonstelling. Hoe beïnvloeden deze wereldwijde fenomenen ons begrip van globaal en lokaal, van nationaliteit en vrijheid – en wat voor effect hebben ze op de beweging van mensen en goederen? In de Volkskrant van 8 april jl. zegt Chen over zijn aankomende periode bij Het Nieuwe Instituut: ‘Wij moeten architecten en ontwerpers meer uitdagen. Dat gaan wij doen door niet meer alleen vragen te stellen, maar ook antwoorden te proberen te zoeken voor de grote problemen van onze tijd.’ Hier lijkt hij in Lissabon alvast een voorschot op te nemen. Kunstenaars, designers en architecten zijn uitgenodigd vanuit uiteenlopende geografische perspectieven hun licht op te laten schijnen op urgente kwesties. 

[blockquote]‘Wij moeten architecten en ontwerpers meer uitdagen. Dat gaan wij doen door niet meer alleen vragen te stellen, maar ook antwoorden te proberen te zoeken voor de grote problemen van onze tijd’

Zaaloverzicht

He Jing, Arch of the Triumph, #3 (links) en overzicht (rechts) 

Wolfgang Tillmans, pro-EU anti-Brexit campaign

In de grote open benedenruimte van maat wordt een tiental projecten gepresenteerd. De bezoeker wordt hiernaartoe geleid langs diverse posters met politieke leuzen; een project van Wolfgang Tillmans dat bestaat uit diverse anti-Brexit en pro-Europa campagnes die hij initieerde tussen 2016 (Brexit referendum) en 2019 (Europese verkiezingen). Het zijn politiek-activistische campagnes van een kunstenaar die naar eigen zeggen gelooft in kunst zonder doel. In 2016 laat hij in een brief weten dat hij meer en meer tot politieke kunstenaar is getransformeerd toen hij de Westerse cultuur al slaapwandelend het ravijn in zag lopen. Het werk vormt in deze tijd en context een wrang tijdsdocument van een naar rechts trekkend Europa. Het faillissement van de democratie in een wereld waarin – in grote mate door toedoen van het kapitalisme –  hebzucht, nationalisme en toenemende onmenselijkheid zegevieren, wordt ook in de hierop volgende projecten aan de kaak gesteld. Het project van Tillmans is echter een vreemde eend in de bijt. De overige werken in de tentoonstelling laten zich meer lezen als presentaties van onderzoekresultaten van architectonische of ontwerpvraagstukken (social design). Dit laatste lijkt kenmerkend voor de werkwijze van Chen, en is vermoedelijk een lijn die hij zal voortzetten bij Het Nieuwe Instituut.

Veel van de werken in de tentoonstelling laten zich lezen als presentaties van onderzoekresultaten van architectonische of ontwerpvraagstukken – kenmerkend voor de werkwijze van Chen

Het essayistisch opgezette X is Not a Small Country toont een grote diversiteit aan schaalmodellen en ruimtelijke installaties. Een ijzeren afscheiding die de tentoonstellingsruimte bruut in tweeën deelt, is hiervan het meest in het oog springend. Het is een site specific installatie van het stukje grensmuur tussen de Verenigde Staten en Mexico dat in 2019 gedurende veertig minuten fungeerde als speeltoestel. Teeter-Totter Wall (2019-2021) herinterpreteert de interventie van Rael San Fratello: de roze wippen zijn net als toen tussen de ijzeren zuilen geplaatst. Het is echter niet deze actie, maar de angstaanjagende metershoge muur die in de ruimte van maat is opgetrokken die beklijft. X is Not a Small Country toont de ruïnes van het globale tijdperk. Zo ook in het naast de muur geplaatste Model of Jamaika (2021) van de Portugese Paulo Moreira, dat bestaat uit een schaalmodel van een woningblok uit een van Lissabons armste buitenwijken met binnenin de pijnlijke geschiedenis van deze wijk. Vanaf de jaren 1970 is het geen overheidsinstantie of mensenrechtenorganisatie gelukt iets te veranderen, waardoor er tot op de dag van vandaag wordt geleefd zonder voorzieningen en officiële papieren. Verder biedt de tentoonstelling ruimte aan Tactile Cinema,een installatie van Bricklab over het verbod op cinema in Saoedi-Arabië van de jaren 1980 tot 2018; Performance Mock-ups (2020), een project van Revital Cohen en Tuur Van Balen waarin Trumps casino’s architectonisch worden gedeconstrueerd om schaamteloze culturele appropriatie zichtbaar te maken, en Itineraries of Usual and Unusual Commodities (2020-2021) van Rupali Gupte en Prasad Shetty, een ruimtelijke installatie die de meer menselijke verhalen achter de handelswaar die vanuit China naar India worden geëxporteerd in beeld brengt.  

Revital Cohen en Tuur Van Balen, Performance Mock-ups, installatie

Revital Cohen en Tuur Van Balen, Performance Mock-ups (Sky Bridge)

Paulo Moreira, Model of Jamaika (binnenin schaalmodel)

Bricklab, Tactile Cinema

Urgente situaties en problematieken passeren de revue in een tentoonstelling die zich ontvouwt als thermometer van een veranderende wereld. Maar de antwoorden waar Chen naar op zoek is blijven uit. X is Not a Small Country toont de grenzen van globalisering, zonder daarbij stelling te willen innemen. Chen laat zich zien als curator met gevoel voor actuele thematiek, met een liefde de huidige wereld te laten zien door de ogen van ontwerpers, en als een verhalenverteller. De projecten, die een vrij essayistisch en documentair karakter hebben, slagen er absoluut in verschuivende machtsverhoudingen aan te tonen. Het probleem is echter dat de wereld gereduceerd dreigt te worden tot een opeenstapeling van ontwerpvraagstukken. Het is de vraag of dit uitgangsprincipe, dat een zekere mate van maakbaarheid lijkt te verkondigen, wel past bij deze tijd – en of de illustrerende aanpak er wel in slaagt de complexiteiten die het wil aankaarten te overstijgen, of in een ander licht kan plaatsen. 

Liam Young toont de kracht van de verbeelding als waardevol instrument in tijden van verandering

Liam Young, Planet City (still)

De tentoonstelling eindigt met de video-installatie Planet City (2020) van Liam Young. In een vijftien minuten durende animatievideo/dansperformance wordt een sprookjesachtige animatiewereld verbeeld van eindeloze zonneparken, algenboerderijen en als in sciencefictionfilms opeengestapelde huizen. Op de voorgrond dansen fantasiepersonages die met ritualistische gebaren de wereld van kwade geesten lijken te willen ontdoen. Het is een wereld die het midden houdt tussen de naïviteit en spiritualiteit van Hayao Miyazaki en het wat meer duistere surrealisme van Terry Gilliam. Het is utopie noch dystopie. Planet City is een nieuwe wereld die is verankerd in ons collectieve culturele geheugen, en nodigt uit na te denken over de invloeden van nieuwe technologieën binnen bestaande tradities en gaat voorbij aan de globaal-lokaal dichotomie. Young toont – als een van de weinigen in de tentoonstelling – de kracht van de verbeelding als waardevol instrument in tijden van verandering. Laten we hopen dit de koers is die Chen met Het Nieuwe Instituut gaat varen. 

X is Not a Small Country – Unravelling the Post-Global Era in Museum of Art, Architecture and Technology (maat), Lissabon. Te zien tot en met 6 september 2021

Sanneke Huisman

Recente artikelen