metropolis m

Afra Eisma, poke press squeeze clasp, 2021, gemengde techniek, met dank aan de kunstenaar. Tentoonstellingsoverzicht 84 STAPPEN bij Kunstinstituut Melly, Rotterdam, 2021. Fotograaf: Kristien Daem

Kunstinstituut Melly verandert. In de 84 stappen die het kost om van de begane grond naar de bovenste etage te komen, wil de instelling een transformatie ondergaan: van statische white cube naar een collectieve plek met aandacht voor geestelijke gezondheid, feminisme en zorg.

Op de 3e verdieping van het gebouw dat Kunstinstituut Melly, voorheen Witte de With, sinds 1990 met TENT deelt, vindt de eerste publieke presentatie plaats van 84 STAPPEN: een project bestaande uit een tentoonstelling en een bijbehorend wisselend publieksprogramma, dat volgt op de hernoeming van de presentatie-instelling vorig jaar oktober. Het is gericht op het gezamenlijk tot kennis komen over geestelijke gezondheid, feminisme en (ruimtes van) zorg. Deels om het gebrek aan openbaarheid van de afgelopen maanden onder lockdown in te halen, maar vooral om kunst socialer en dynamischer tentoon te stellen. De statische white cube maakt plaats voor een plek van uitwisseling en comfort.

Domenico Mangano & Marieke van Rooy hebben een serie onderzoeken ondernomen naar de anti-psychiatrische beweging die in de jaren 60 in Nederland opkwam. Deze keerde zich tegen de dominante theorieën van de psychiatrie destijds, en pleitte voor een meer democratische benadering van de geestelijke gezondheidszorg. Mangano & Van Rooy kwamen in hun onderzoek de kwestie Nieuw-Dennendal tegen: een experimentele benadering van mentale gezondheidszorg die in de bossen van Den Dolder uitgevoerd had moeten worden. Aan de grondslag van dit experiment lag de overtuiging dat de ruimtelijke omgeving van psychiatrische inrichtingen grondig heroverwogen zouden moeten worden, om zo meer ruimte te bieden voor uitwisseling tussen de patiënten en de omgeving van de instelling.

[blockquote]84 STAPPEN werd geïnitieerd om het gebrek aan openbaarheid van de afgelopen periode in te halen, maar vooral om kunst socialer en dynamischer tentoon te stellen

Tentoonstellingsoverzicht 84 STAPPEN bij Kunstinstituut Melly, Rotterdam, 2021. Fotograaf: Kristien Daem

Domenico Mangano & Marieke van Rooy, Dilution Cafeteria , 2021, geglazuurd keramiek, geschilderd staal, en houtskool, met dank aan de kunstenaars en Magazzino d’Arte Moderna, Rome, Italië. Tentoonstellingsoverzicht 84 STAPPEN  bij Kunstinstituut Melly, Rotterdam, 2021. Fotograaf: Kristien Daem

Domenico Mangano & Marieke van Rooy, Dilution Cafeteria , 2021, geglazuurd keramiek, geschilderd staal, en houtskool, met dank aan de kunstenaars en Magazzino d’Arte Moderna, Rome, Italië. Tentoonstellingsoverzicht 84 STAPPEN  bij Kunstinstituut Melly, Rotterdam, 2021. Fotograaf: Kristien Daem

Mangano & Van Rooy presenteren hun onderzoek naar deze benadering in hun project The Dilution Cafetaria. Hun keramische sculpturen wachten mij op hoge poten op wanneer ik de tentoonstellingsruimte op de derde verdieping betreed. De architecturale figuren in groen, roze en geel hebben iets spontaans en organisch in hun vorm en afwerking. De gaten in de sculpturen doen aan alsof er een insectenlichaam in of uit is gekropen, ze herinneren aan de architectuur van een bijenhuis. Het werk van architect Frank van Klingeren, dat zich specifiek focust op de architectuur van herstelcentra, vormde de inspiratie voor het werk. Het idee was instellingen voor mentale gezondheid te ontwerpen met meer oog voor de zintuigelijke ervaring ervan, en voor de sociale plekken die ze zouden moeten worden.

Op de muur erachter maakte het duo een tweedimensionale echo van de sculpturen, in de vorm van een houtskolen patroon. Het wordt doorboord door een schijnbaar metalen hoorn waar ik nieuwsgierig doorheen kijk. De speelsheid is teruggekeerd in de ruimte van strakke witte muren, en de gebruikelijke overdosis aan tekst en concepten worden afgewisseld met een meer lichamelijke, zintuigelijke ervaring.

Van hieruit loop ik door tot aan de meest rechtse raamzijde van het gebouw. In die ruimte vind ik een stel poppen met schoenen waar je u tegen zegt: de keramieken pumps contrasteren wat de verder comfortabele uitstraling van Afra Eisma’s werk. Sokken zijn over maillots getrokken, en pluche of watten lijken de poppenlichamen te vullen. Nadat ik mijn eigen schoenen heb uitgetrokken, mag ik me op mijn sokken door de installatie bewegen. Ik zit even op de grond, staar wat afwezig voor me uit en spiegel daarmee de verzakte houding van de poppen. Hun grote handen zijn levenloos naast hen gedrapeerd op het tapijt, gehaakt door iemand die niet bang is wat steekjes te laten vallen. Samen luisteren we naar een geluidswerk dat me herinnert aan de geluiden die mijn maag soms maakt als ik honger heb. Maar de poppen stellen me gerust. Hun voorkomen is lief, en ik voel me omgeven door zachtheid en begrip.

Afra Eisma, poke press squeeze clasp, 2021, gemengde techniek, met dank aan de kunstenaar. Tentoonstellingsoverzicht 84 STAPPEN bij Kunstinstituut Melly, Rotterdam, 2021. Fotograaf: Kristien Daem

Lisa Tan, Waiting Room of a Psychologist and a neurologist, 2019, ingelijste pigmentdruk op zuurvrij katoenpapier, variabele installatie, met dank aan de kunstenaar en Galleri Riis, Oslo; Feminist Health Care Research Group (Inga Zimprich), A Special Issue in Power, 2021, ruimtelijke weergave van variabele afmetingen, waaronder vroege nummers van The Radical Therapist, FORT Krant, en interviews met Sanah Ahsan, Marleen Heeman, Marja Langendijk, Agnes Verheggen, Gail Pheterson, en Yasha, met dank aan de Collectie IAV-Atria, Instituut voor Gendergelijkheid en Vrouwengeschiedenis; Tentoonstellingsoverzicht 84 STAPPEN bij Kunstinstituut Melly, Rotterdam, 2021. Fotograaf: Kristien Daem

De installatie staat in schril contrast met die van Lisa Tan, waar ik me vervolgens naartoe begeef. In Waiting Room of a Psychologist and a Neurologist verwelkomt Tan de bezoeker in een herkenbare ongemakkelijke sfeer. Aan de muur reproducties van Paul Klee of Leonardo Da Vinci, in het midden een serie wat oncomfortabele stoelen. De muren zijn volgehangen met brieven die Tans huisarts aan haar stuurde om haar periodiek en in series getallen en metingen op de hoogte stellen van haar lichamelijke gesteldheid. De abstractie van de installatie legt de vinger op een zere plek: verbondenheid van geest en lichaam wordt in de gezondheidszorg nog te vaak over het hoofd gezien.

De abstractie van Tans installatie legt de vinger op een zere plek: verbondenheid van geest en lichaam wordt in de gezondheidszorg nog te vaak over het hoofd gezien

Een proces van een meer persoonlijk herstel wordt weergeven in een installatie van een ruimtelijk gepresenteerd boek. Moosje M Goosen doet er op poëtische wijze verslag van haar ervaring van herstel. Na het ondergaan van een longtransplantatie lag zij weken in een ziekenhuis. Zij tekent haar herstel op in een relaas dat soms los lijkt te weken van haar eigen lichaam. Haar beeldende observaties zijn een mooi alternatief voor de medische termen waarin een proces doorgaans weergeven wordt. In een stommelgangetje loop ik langs de blaadjes tekst, waardoor mijn leestempo zich aftekent in de ruimte, in hoe ik van het ene naar het andere vel loop. Ik volg het herstelproces van de onderzoeker; aan het einde draagt zij haar verhaal op aan de persoon die haar een long heeft gedoneerd.

Ik voel de volgende bezoeker naderen in mijn kielzog en herinner me Goosens bijdrage aan het SICK! Festival dat Melly organiseerde eerder dit jaar. Daarin bekritiseerde zij de manier waarop er doorgaans gedacht wordt over lezen: als iets waarvoor wij ons lichaam niet zouden hoeven gebruiken. Goosen stelt het lichaam weer centraal: hoe het onze manier van lezen beïnvloedt hoe wij lezen, onze staat van vermoeidheid- en ons concentratievermogen. Hoe de hele ervaring van iets cerebraals gestructureerd wordt door ons lichaam. De ruimtelijke presentatie van haar tekst vat ik op als een knipoog naar die gedachte.

Moosje M Goosen and Daily Practice (Suzanne Weenink), On Wards Inwards , 2021, On Wards , 2021, 43 vellen inkjet op papier, met dank aan Moosje M Goosen, Inwards , houten meditatievloer, houten bank, met dank aan Daily Practice, meditatiekussens door Nienke Terpsma. Tentoonstellingsoverzicht 84 STAPPEN  bij Kunstinstituut Melly, Rotterdam, 2021. Fotograaf: Kristien Daem

Romily Alice Walden, xây ithřa: a pledge , 2021, jesmoniet, grenen hout, audio, A4 risoprint publicaties, met dank aan de kunstenaar. Tentoonstellingsoverzicht 84 STAPPEN  bij Kunstinstituut Melly, Rotterdam, 2021. Fotograaf: Kristien Daem

Feminist Health Care Research Group (Inga Zimprich), A Special Issue in Power, 2021, ruimtelijke weergave van variabele afmetingen, waaronder vroege nummers van The Radical Therapist, FORT Krant, en interviews met Sanah Ahsan, Marleen Heeman,Marja Langendijk, Agnes Verheggen, Gail Pheterson, en Yasha, met dank aan de Collectie IAV-Atria, Instituut voor Gendergelijkheid en Vrouwengeschiedenis. Tentoonstellingsoverzicht 84 STAPPEN bij Kunstinstituut Melly, Rotterdam, 2021. Fotograaf: Kristien Daem

In de tussenruimten luister ik naar opnamen van interviews met feministische therapeuten. De Feminist Health Care Research Group uit Berlijn houdt zich sinds 2015 bezig met het onderzoeken van zorg vanuit een collectieve aanpak. Kunstenaar Inga Zimprich, een van de kunstenaars van het collectief, presenteert hier een onderzoek naar ‘Radicale Therapie’: een methode ontwikkeld in de jaren 60 om hulpmiddelen voor mentale zorg te democratiseren. In de interviews met feministen van destijds klinkt de wens voor het vinden van een vorm van hulpverlening die niet de eigen subjectiviteit van degene die om hulp vraagt wegneemt. In een verzameling van archiefmateriaal, boeken en interviews, worden de klinkende namen van de tweede golf feministen opgedoken. Hun relaas, dat roept om een focus op de positie van het lichaam en op mentaal welzijn, doet erg hedendaags aan. Door middel van interviews, boeken en archiefmateriaal wordt hun gemeenschappelijke kennis weer opgedoken en gereactiveerd.

In 84 stappen breng ik mijzelf van de bovenste etage van Melly weer naar beneden. Op de verdiepingen eronder vind ik nog twee solo’s die ik wat snel voorbij loop. Mijn concentratiespanne is niet meer zo hoog vandaag. In de publieksruimte op de begane grond blader ik nog wat na in catalogi van voorgaande tentoonstellingen. 84 STAPPEN laat me achter met het comfortabele gevoel dat het oké is om soms je concentratie te verliezen, en dat het een bijzonder goed idee is om te letten op de signalen die je lichaam je geeft.

Minke van Schaik

is schrijver en kunsthistoricus

Recente artikelen