metropolis m

A Lasting Truth is Change, Van Abbemusem 2022, foto redactie

Een tentoonstelling vol alliteratie en beeldrijm. De eerste collectiepresentatie in het Van Abbemuseum van Yolande Zola Zoli van der Heide, de nieuwe conservator tentoonstellingen, valt op door de speelse en gelaagde vorm van presenteren en enkele bijzondere ‘aankoopvoorstellen’.

Wat bij binnenkomst direct opvalt aan A Lasting Truth Is Change is de doelgerichte manier waarop de werken in de ruimte zijn geplaatst: met veel gevoel voor de vormelijke aspecten van, en overeenkomsten tussen, de individuele werken. Het is een tentoonstelling vol beeldrijm en alliteratie; als toeschouwer word je gemakkelijk van het ene naar het andere werk geleid.

In een van de eerste zalen staat een installatie van Jennifer Tee, een aantal bont beschilderde bamboestokken reiken tot aan het plafond. Wanneer je tussen deze stokken door kijkt, wordt je begroet door een formeel verwante geel-blauw-zwart-witte stok van André Cadere, die nonchalant in de hoek van de zaal tegen de muur leunt. Vlak daarnaast hangt Quincy [sic], een groot portret van Quinsy Gario, gemaakt door Iris Kensmil. De felle kleuren van Cadere staan in nauwgezet contrast met het gedempte palet van bruine, blauwe en gele tinten die Kensmils portret kleuren. Aan de andere kant van de zaal staat nog een stok van Cadere in de hoek te wachten. Deze versie is nauwelijks dertig centimeter hoog, en lijkt zich te verschuilen achter een grote, eveneens tegen de muur leunende, potlood-sculptuur van Ansuya Blom. Er ontstaat een precair evenwicht tussen de twee werken die weliswaar op dezelfde manier gepresenteerd zijn, maar uit verschillende werelden komen.

In de tentoonstelling keert deze associatieve omgang met de kunstwerken steeds weer terug. In een kleinere zaal is een werk van Mounira Al Solh pontificaal in de ruimte geplaatst. Naast de rood-witte sculptuur in de vorm van een tent is slechts een smalle doorgang vrijgelaten voor de toeschouwer. Je kan bijna letterlijk niet om het werk heen. Vlakbij, in de hoek van de ruimte en boven een doorgang, hangt een werk van Dan Flavin bestaande uit witte en rode tl-buizen. In elkaars directe nabijheid vallen door de overeenkomst in rood-wit-kleurgebruik vooral de verschillen tussen Al Solhs en Flavins werken op. De tent van Al Solh is groot, neemt stellig haar positie in de ruimte in en staat, ondanks haar intieme inhoud, comfortabel in het middelpunt van de aandacht. Het werk van Flavin, die je een archetypisch mannelijke kunstenaar kunt noemen, wordt daarentegen feitelijk naar een hoekje verdreven. Daar blijkt hij ook prima op zijn plek te zijn en zijn zegje te kunnen doen. Hier werkt de door de curator gelegde link tussen kunstwerken dus juist om een onderling verschil uit te vergroten, en zo een verhaal te vertellen.

A Lasting Truth Is Change is een een sterk staaltje van Zola Zoli van der Heides kunde als tentoonstellingsmaker. Met haar nauwlettende oog heeft ze allerlei associaties weten te maken die de werken ook inhoudelijk in een nieuw licht plaatsen. In de tijdelijke collectiepresentatie word je als bezoeker meegenomen op een goed geïnformeerde tocht door het hedendaagse kunstenlandschap en zeker voor de geoefende kijker is er veel te ontdekken. Urgente maatschappelijke kwesties worden op subtiele en kunstzinnige wijze aangekaart; de tentoonstelling raakt aan identiteitspolitiek, agendeert gelijkheid tussen vrouwelijke, non-binaire en mannelijke kunstenaars en personen, en stelt vormen van omgang met intergenerationeel trauma centraal.

‘Wie is onderdeel van de verzameling en waarom? En wie ontbreekt?’ is in het persbericht te lezen. Maar als je doorleest valt op dat de doeltreffendheid waarmee Zola Zoli van der Heide urgente vragen oproept in de tentoonstelling niet even effectief verwoordt in het persmateriaal. Er wordt bijvoorbeeld speciale aandacht gevestigd op de Britse Marlow Moss, als kunstenaar die een ‘invloedrijke vernieuwing’ introduceerde binnen De Stijl maar desondanks ‘vrij onbekend’ is gebleven. Die  omschrijving wringt omdat bekendheid een relatief begrip is. Moss is dan wel minder bekend dan Mondriaan, maar haar werk is  wel in vier andere Nederlandse museumcollecties vertegenwoordigd. Daarmee is het nauwelijks onbekend te noemen.

Het persbericht vestigt de aandacht op de vraag wie wel en niet vertegenwoordigd is in de museumcollectie, en suggereert dat een door witte mannen bepaalde canon de overhand voert, waardoor veel kunstenaars lange tijd onopgemerkt zijn gebleven. Maar de kunstenaars die worden voorgedragen om dit op te vangen zijn verre van onbekend. Joan Jonas en Ansuya Blom hebben al een respectabele carrière opgebouwd en jongere kunstenaars als Ima-Abasi Okon en Donghwan Kam zijn na een residentie aan de Rijksakademie of andere museale presentaties de bekende namen van de toekomst. De eigenlijke vraag lijkt dus te zijn waarom deze kunstenaars, die wijd gedragen respect genieten en goed aansluiten op de collectie, niet eerder werden aangekocht door het museum?

Iets soortgelijks gaat op voor de keuze voor de kunstenaars uit de collectie. Ook op dit vlak worden duidelijk andere accenten gezet en een stem gegeven aan vrouwelijke kunstenaars, die ook in de collectie van dit museum minder goed vertegenwoordigd zijn dan mannen. Veel van hen zijn ook te zien in Dwarsverbanden, zoals Marlene Dumas, Otobong Nkanga en Mercedes Azpilicueta. Dat is jammer, want in de museumcollectie zijn ook werken van kunstenaars als Marie McClelland, Gisela Andersch en Teuny Tukker te vinden. Deze werken zijn al zeker dertig jaar niet op zaal geweest. Een uitzondering vormt Laura Grisi, met haar werk Drawings for Hypothesis About Time. Dat werk werd voor het laatst tentoongesteld in 1976.

Zaalopname, A Lasting Truth is Change, Van Abbemuseum, foto redactie

Zaaloverzicht A Lasting Truth is Change, Van Abbemsueum 2022

Zola Zoli van der Heide heeft een tentoonstelling gemaakt waarin ze uitdaagt het werk met het hele lichaam te ervaren. De bezoeker mag in een klimrek klimmen, de persoonlijke afstanden van stanley brouwn afmeten, en op de grond gaan liggen om op de klanken te mediteren. Alles met het doel je bewust te worden van het lichaam waarmee je kijkt. En om, zo lijkt, ook de hier gepresenteerde perspectiefwissel kracht bij te zetten. Zola Zoli van der Heide ziet zichzelf nog altijd als een buitenstaander in de museale wereld, en zet in op eigen intuïtie in plaats van compromissen te sluiten met externe, nog altijd dominante partijen. Het levert uitgesproken keuzes op in een uitgesproken presentatie die nieuwsgierig maakt naar haar toekomstige bijdragen aan het museum.

A Lasting Truth is Change, Van Abbemuseum, Eindhoven, 2.4 t/m 24.7.2022

Guus van der Velden

is galeriehouder, kunstenaar en curator

Recente artikelen