metropolis m

Keren Cytter, still uit 'Continuity', (2005)

Als afsluiting van hun gastcuratorschap presenteren curatoren Imke Ruigrok en Nikkie Herberigs de tentoonstelling Suspect in de projectruimte van De Pont. Een tentoonstelling met drie op film noir geïnspireerde videowerken: A Vicious Undertow van Jesper Just, Continuity van Keren Cytter en The Undercover Man van Rossella Biscotti. Metropolis M sprak kort met Imke Ruigrok en Nikkie Herberigs over Suspect en film noir.

Erik van Tuijn

Waarom de titel Suspect?

Nikkie Herberigs

De titel Suspect ontstond naar aanleiding van het werk van Biscotti waarin maffia-infiltrant Joseph Pistone ondervraagd wordt als een verdachte. In de film noir staat misdaad vaak centraal, en vaak is zelfs de hoofdrolspeler, de protagonist, een persoon met donkere, verdachte kanten. Meer in het algemeen verwijst Suspect naar de obscure, donkere sfeer waaraan de film noir zijn bekendheid als genre heeft te danken..

Erik van Tuijn

Wat is de aanleiding voor Suspect?

Imke Ruigrok

Voor het onderzoek naar de tentoonstelling hebben we de geschiedenis van film laten spreken. Wat naar voren kwam is dat de eerste (Hollywood) films begin twintigste eeuw een interessante basis vormden. De schat aan archetypische beelden, met name uit de film noir, vormt een basis waar filmmakers van nu nog steeds gebruik van maken. Hierbij valt op te merken dat de archetypische beelden, zoals de mysterieuze man verscholen in een donkere portiek (The Third Man), de gleufhoeden uit de jaren ’30 en ’40, het contrastrijke beeld, de suspense en steady shot, nog steeds niet gedateerd aandoen en ook voor de kijker van nu een herkenbare (beeld)taal opleveren. Dit is niet zo vreemd als je bedenkt dat er de afgelopen zestig jaar, en ook nu nog, regelmatig een nieuwe film noir verschijnt. Recent bijvoorbeeld nog neo noir films als Sin City, Black Dahlia en Public Enemies.

Rossella Biscotti, still uit 'The Undercover Man' (2008)
Nikkie Herberigs

De directe aanleiding voor de tentoonstelling Suspect is het tentoonstellingsprogramma van De Pont van het afgelopen jaar. Een aantal prominente kunstenaars die met film in solo tentoonstellingen te zien zijn (geweest), zijn David Claerbout, Fiona Tan, Steve McQueen en -tot 10 januari nog- Bill Viola. Reflecterend hierop viel ons het autonome karakter van veel werken op. Naast de aandacht voor deze videokunstgrootheden, wilden we graag een selectie maken van een iets jongere generatie kunstenaars die met film werken en die teruggrijpen op klassieke filmgenres.

Erik van Tuijn

Waarom specifiek deze drie kunstenaars? Er zijn er vast meer die zich laten inspireren door film noir…

Imke Ruigrok

in onze ogen, hebben Jesper Just, Rossella BIscotti en Keren Cytter een geheel eigen, inhoudelijke en visuele taal ontwikkeld die sterk doorklinkt in hun films. Maar natuurlijk zijn er meer kunstenaars die zich laten inspireren door film noir, maar om onze keuze iets te verklaren:

Ten eerste zijn het drie kunstenaars die het medium film ieder op een geheel eigen wijze gebruiken. Ze hebben elk een heel eigen en onderling verschillend oeuvre. In een tentoonstelling met drie kunstenaars kun je onmogelijk een overzicht geven van videokunst van nu , maar desalniettemin belichaamt het drietal een breed spectrum aan invalshoeken. Just werkt op een zeer professionele Hollywoodachtige manier. Zijn films zijn grote producties, een manier van werken die je niet vaak ziet in de kunst. In de werken van Keren Cytter staat de narrativiteit centraal. Ze speelt voortdurend met scripts, verhaallijnen, feit en fictie, Ook Continuity toont dit gelaagde karakter en bevat bovendien meer humor dan de andere twee werken in Suspect. Biscotti, tot slot is een echte onderzoeker. Zij doet vaak voor lange periodes research voor haar werk, zo ook voor de film The Undercover Man. Daarvoor dook ze in de archieven van de FBI. Op documentaire wijze gebruikt ze het medium film om te ontrafelen hoe historische feiten worden geïnterpreteerd en gecommuniceerd. In dit geval deconstrueert ze het waargebeurde verhaal van undercover agent Joseph Pistone die infiltreerde bij de maffia. Dit verhaal werd in de jaren negentig ook verfilmd als Donnie Brasco, maar nu voelt Rossella Pistone zelf aan de tand.

Ten tweede flirten Just, Cytter en Biscotti in de getoonde films expliciet met de fim noir. Hiermee toont Suspect hoe een aantal kunstenaars teruggrijpen op dit stukje filmgeschiedenis, zonder dat het een complete herbeleving van de film uit de jaren veertig wordt. In Justs A Vicious Undertow staat een driehoeksverhouding centraal, een belangrijk leidmotief in veel film noir films, maar in tegenstelling tot de klassiekers staan bij Jesper Just twee vrouwen centraal. Cytter kent als geen ander haar klassiekers: in haar hele oeuvre duiken voortdurend verwijzingen naar film en literatuur op. In Continuity zien we de de voice-over en de onmiskenbare suspense van de film noir opduiken. Biscotti maakt gebruik van de inhoudelijke kanten van de film noir; het intrigerende misdaadverhaal waarbij de held vaak een ambigue karakter heeft. Ook Biscotti’s techniek van filmen in The Undercover Man – zwart-wit en met steady shots is een expliciete verwijzing naar de film noir.

Erik van Tuijn

Zijn jullie zelf film noir fans?

Nikkie Herberigs

Als we het nog niet waren, dan zijn we het nu zeker. Ons onderzoek naar de oorsprong van film noir was heel intrigerend en bracht ons bijvoorbeeld op het spoor van het nog steeds onopgeloste mysterie rond ‘Black Dahlia’ Elizabeth Short, die in 1947 in Los Angeles verminkt en vermoord werd. Het verhaal, in 2006 nog verfilmd door Brian De Palma op basis van een misdaadroman van James Ellroy, is een prachtig voorbeeld van hoe er in een onzekere tijd (de crisis van de jaren dertig) een hang naar spannende misdaad en moordverhalenverhalen onstaat. En hoe de mysteries van toen nog steeds rondwaren.

<youtube 4UK1B0nSi94&hl>

Erik van Tuijn

Wat zijn jullie favoriete film noirs?

Nikkie Herberigs

The Third Man is een bijzondere film door de prachtige manier waarop de omgeving is weergegeven. Er zitten zulke mooie sferische en esthetische scènes in. Bovendien bevat de film alle karakteristieken van een traditionele film noir, compleet met driehoeksverhouding tussen de schurk, the good guy (die niet helemaal good is natuurlijk) en de femme fatale. En wat zou een film noir zijn zonder de detective die het allemaal aanschouwt met zijn handen in zijn haar.

The Third Man (1949) van Carol Reed (volledige film)

Imke Ruigrok

Hetzelfde geldt voor Casablanca. Een film die toont hoe tijdloos en intrigerend bepaalde zwart-wit films kunnen zijn. Heerlijk hoe je nu, zoveel jaar na dato in deze film kan duiken. Een film die zich hoofdzakelijk in één ruimte afspeelt – café Casablanca – zonder aan impact in te boeten. Een ware film noir waarbij het plot zich nooit in een b richting ontwikkelt, hoofdpersonen niet zomaar te duiden zijn.

Scene uit Casablanca (1942)

Erik van Tuijn

Welk film noir karakter is de tentoonstelling zelf?

Nikkie Herberigs

Van alles een beetje? Het werk van de drie kunstenaars is in ieder geval heel divers. Dus misschien is het meer een overlapping: een femme fatale met een gleufhoed en het neusje van een detective die de verleidingen van het leven niet kan weerstaan, zoiets?

Imke Ruigrok

Misschien zijn wij eerder het karakter, of de karakters, maar dan achter de tentoonstelling. Eigenlijk zouden we de sympathieke schurk willen zijn, maar we hebben te weinig schurkenstreken op onze CV staan. Dat maakt ons toch the good old detective, die ergens zijn neus insteekt en niet stopt voordat alle feiten boven tafel zijn.

In aanvulling op Suspect draaien in de Tilburgse Filmfoyer een aantal meer en minder recente film noir klassiekers: Frtiz Langs The Woman in the Window (1944), Carol ReedsThe Third Man (1949), Roman Polanski’s Repulsion (1965) en de Coen Brothers’ The Man Who Wasn’t There (2001). Bezoekers van een van deze films hebben op vertoon van hun kaartje gratis toegang tot De Pont.

Recente artikelen