metropolis m

Verschillende schrijvers, #casco25, 2015

Reflectie zus, referentie zo. Dat is hoe het gaat in de kunst, maar niet bij het jarige Casco. Daar wordt onderzocht hoe kunst praktisch en actief ingezet kan worden voor verandering. Verandering van de mens, verandering van de maatschappij. Met z’n allen in de Common. De kunstinstelling samen met het publiek: het nieuwe wij.

Aimée Zito Lema with LeRyan, (Un)usual Business en vele anderen, Rietveld kratstoel, 2013

Er was eens een slangachtig monster genaamd Leviathan. In het Oude Testament teisterde Leviathan de wereld en bracht chaos en schrik overal waar hij opdook. Het moment dat de slang werd overwonnen begon een tijd van rust en orde. Leviathan werd later de metafoor die door politiek filosoof Thomas Hobbes in 1651 werd gebruikt voor zijn idee over de common, de samenleving. Leviathan is bij hem het politieke lichaam, bestaande uit actieve burgers die deze reus gezamenlijk vormen en vorm geven. Zij beslissen met z’n allen over het reilen en zeilen van hun leefomgeving en bijbehorende middelen. Voordat Leviathan bestond, was er chaos en de oorlog van allen tegen allen: de pre-Leviathane situatie die zonder de gezamenlijk overeengekomen regels – het ‘sociale contract’ – voor onzekerheid, dood en verderf zorgde. Dit is te vergelijken met het hedendaagse kapitalisme waarin individualisme en oorlog prevaleert, zonder oog voor communicatie, geven, het gezamenlijke of het gedeelde. De politiek schiet daarin te kort, want behartigt tegenwoordig niet de belangen van de burger, maar vooral die van het private domein. Casco zoekt naar manieren waarop een common het alternatief kan zijn waarin het algemeen belang wel wordt gediend en vraagt de bezoeker hierover mee te denken. Casco legt zich tijdens de vijf maanden durende verjaardag toe op commoning en het gezamenlijk delen en toont hoe een kleinschalige maatschappij van actieve, uitgedaagde en bewuste burgers er uit ziet, of er uit zou kunnen zien.

Binna Choi & Ying Que, Een Gesprek over de Commons, 2015

Bij binnenkomst wordt de bezoeker verwezen naar het kantoor, waar hij/zij wordt verwelkomd door de staf met een kopje koffie of thee. De interactie met de belangstellende wordt hier serieus genomen, het betrekken van de bezoeker wordt met enthousiasme gedaan. In de expositie in de bovengelegen expositieruimtes word je geacht niet alleen te kijken, maar vooral ook te tekenen, schrijven, spreken, lezen, bewegen, liggen en luisteren. De opties zijn te over. De gemene deler ligt in de constante vraag tot participeren. In de common van Casco krijgt de participatiemaatschappij een nieuwe betekenis. Is het bij de VVD om te bezuinigen en vermogen omhoog te laten vloeien, is het hier – zoals dat gaat in de kunst – voor de collectieve en goede zaak.

Van de toeschouwer wordt veel gevraagd. In de Room for Collective Imaginary kunnen aan een grote ronde tafel ideeën over een andere wereld opgetekend worden, Mattin vraagt je je twijfels uit te spreken (A Score for Sharing Negativity) en Annette Krauss (in samenwerking met het Casco-team) toont hoe te ontleren en ontbezigen. Tussen alle actie door is er even pauze voor een zelf gezet kopje koffie dat daarna ook weer zelf afgewassen dient te worden.

Keuken

Dan verder met de vraag hoe de nog vrije gezamenlijke wereld te behoeden voor verdere privatisering in de Commons Study Library, met bijvoorbeeld een plekje voor de Zapatisten beweging die in het zuiden van Mexico het heft in eigen handen nam en sinds de jaren negentig een eigen collectief gerunde staat binnen de nationale landsgrenzen vormt. Het kapitalistische pyramidespel en corruptie wordt daar buiten de deur gehouden en de productie, werk en opbrengsten onderling intern verdeeld. Voor Casco lijkt dit de geambieerde toekomstmuziek. Logischerwijs eindigt de expositie daarom in een Dark Room, waar de onbekende toekomst – het nog niet gevisualiseerde – wacht en vertelt (Graeme Thomson & Silvia Maglioni, Un amour d’UIQ).

Cooperativa Cráter Invertido, Zungale-tekeningen, 2015
Cooperativa Cráter Invertido, Room for Collective Imaginaries, 2015
Mattin, A Score for Sharing Negativity, 2015

De ruimtes bij elkaar vormen de huidige vijf maanden lange tentoonstelling We Are the Time Machines: Time and Tools for Commoning. Die kijkt niet alleen vooruit, het is ook een terugblik op de programmering en verworvenheden van de afgelopen drie jaar, en een aanduiding van het vijfentwintigjarig bestaan van de instelling. Hier wordt duidelijk dat in de programmering van Casco het onderzoek naar particpatieve samenlevingsvormen en gelijkwaardigheid leidend is – wat ook actief wordt uitgedragen binnen de eigen non-hiërarchische organisatie. Casco is zelf ook een proeftuin en toonbeeld van de common principes.

Leden van het Zapatistaleger voor Nationale Bevrijding [Ejército Zapatista de Liberación Nacional], via kunstenaar Rigo 23
Annette Krauss & Casco-team, Site for Unlearning (Art Organization), 2014-heden

Hier is een prominente rol weggelegd voor tooling. Dit is het actieve proces waarin de bezoeker samen met de staf en gasten kunstwerken en activiteiten bewerken, fragmenteren en in de praktijk brengen. Zogezegd geen oude schilderijtjes kijken op de vrije zondagmiddag, maar kunstwerken die activeren en je vragen deel te nemen. Daarnaast wordt er, zoals de titel ook aangeeft, beschouwd. Het werk van Ruth Buchanan gaat in op de verhouding van het lichaam tot tijd; en is ook in een aanwezige mailwisseling tussen directeur Binna Choi en medewerker onderzoek & communicatie Steyn Bergs het onderwerp van discussie – elk werk behelst een korte communicatie tussen twee betrokkenen, omdat ook communicatie gedeeld kan worden met het publiek. In de aangehaalde theorie (24/7 Late Capitalism en The Ends of Sleep van Jonathan Crary) wordt slapen als actief protest gezien, omdat het een manier is om productie tegen te gaan en ook niet zijdelings bij te dragen aan de economie in de vorm van vrijetijdsconsumptie of datamining. Slapen is de ultieme idleness binnen de kapitalistische maatschappij. Toch geeft Choi aan dat ondanks het recalcitrante gehalte van Bergs voorstel tot verslapen, de controle en kapitalistische mechanismen gewoon doorgaan en je tijdens je slaap niet in staat bent weerwoord te bieden of je (actief) te verzetten.

Cooperativa Cráter Invertido, Volcano Ash Container, 2015
(Un)usual Business-communicatiebord, 2015
(Un)usual Business, (Un)usual Business-communicatiebord, 2015

Casco zet in op dat verzet. Verzet tegen de sleur en structuren van het dagelijkse waarin onbewuste handelingen in dienst van anonieme grotere systemen het leven beheersen. Het is alsof de expositie de kwaadaardige kapitalistische draak Leviathan wil vervangen door de actieve gelijknamige maatschappij-metafoor van Hobbes. De wereld is van iedereen, en voor iedereen. Casco zoekt naar input en manier voor hoe een non-hiërarchische participatiemaatschappij er zou kunnen zien. Een scepticus zou zeggen dat zij dit alleen kan doen binnen de beschermende en faciliterende manageriale lagen en structuren en dat de Zapatisten nog te jong zijn om te vervallen in aristocratisch nepotisme en corruptie. En hoewel het alternatief op de dwang van kapitalistische productie zelf ook wat dwingend overkomt, met de constante vraag (lees: eis) tot bijdrage aan tooling, commoning en directe participatie, moet de tentoonstelling vooral gezien worden als een (ver)handeling in het kweken van bewustzijn. Bewustzijn van mogelijkheden, protest en alternatieven. Een nobel gezamenlijk streven.


We Are the Time Machines: Time and Tools for Commoning
Casco – Office for Art, Design and Theory
15.11 t/m 13.3.2016

Alle foto’s courtesy Casco, Utrecht, fotograaf Niels Molenaar

Vincent van Velsen

is redacteur Metropolis M en conservator Stedelijk Museum Amsterdam

Recente artikelen