Alles heeft een ziel, in gesprek met Apichatpong Weerasethakul
Vandaag krijgt Apichatpong Weerasethakul de Grote Prins Claus Prijs 2016 uitgereikt voor zijn films, installaties en performances vanwege ‘hun visuele rijkheid, spirituele lyriek en intellectuele diepgang’. Uit het juryrapport: ‘Hij transformeert filmmaken tot een buitengewoon complexe en grensverleggende uitingsvorm en laat duidelijk zien dat artistieke excellentie een bron van ervaring is en onlosmakelijk verbonden met het sociale en politieke. Hij wordt gehuldigd als inspirerend voorbeeld voor anderen omdat hij onvoorwaardelijk trouw blijft aan zijn eigen visie en principes.’
In 2013 toog Kerstin Winking voor Metropolis M naar Milaan om met Weerasethakul te spreken over zijn reizende tentoonstelling Primitive, zijn werk onder de Thaise dictatuur, en het enorme belang van dromen.
Met de tentoonstelling Primitive (2011-2013) borduurt Apichatpong Weerasethakul voort op de lange traditie van artistieke betrokkenheid bij het primitieve. Zijn werk stimuleert een opleving van het discours over het primitieve in relatie tot de hedendaagse kunst en geopolitieke situaties. De opening van de tentoonstelling van Weerasethakul in Hangor Biccoca in Milaan vormde de gelegenheid voor mij om de kunstenaar te interviewen.
Met Primitive als uitgangspunt onthult Weerasethakul zijn inspiratiebronnen en schetst hij zijn werkmethoden.
Kerstin Winking: In de video’s van de installatie Primitive wordt het object dat een belangrijke rol speelt afwisselend een ruimteschip of een tijdmachine genoemd. Kan het ook als een tijd/ruimtemachine worden aangeduid?
Apichatpong Weerasethakul: ‘Precies. Het is een voertuig en het is een plek waar mensen komen om te dromen of te drinken. Het is dus een plek waar je de tijd vergeet. Maar mijn oorspronkelijke idee was om iets te bouwen samen met een groep mensen, om tijd met elkaar door te brengen en dat te filmen.’
Heb je geen instructies gegeven?
‘In het begin vertelde ik dat we een soort voertuig moesten gaan bouwen, zoals een schip of een auto. We begonnen te tekenen, maar eigenlijk was het meer een excuus om samen te zijn. Ik heb het uiteindelijk wel gebruikt als rekwisiet voor de film. Het werd een object uit een fictieve wereld voor mij. Voor de jongeren was het een realiteit.’
Is het uitgangspunt van de productie te zien als symbolisch of is het een capsule voor het primitieve?
‘Het is niet echt het uitgangspunt. We bouwden het voertuig op basis van tekeningen van een tiener uit de groep. Hij had een voertuig ontworpen dat leek op een dier, met een groot hoofd, twee ogen en een kleine staart. De vorm van het hoofd leek op deze machine. Ik vond de combinatie tussen dier en object leuk. Het was niet per se mijn bedoeling iets primitiefs te bouwen. Maar de manier van bouwen was wel erg primitief, vanwege de gebruikte materialen, zoals hout. Terwijl je als je aan een ruimteschip denkt iets glimmends voor ogen ziet, iets dat erg glad en perfect is. Dat van ons is met de hand gemaakt en doet daarom primitief aan.’
In Europa werd de term ‘primitief’ vooral denigrerend gebruikt om de uitbuiting en zelfs het geweld te rechtvaardigen dat tegen ‘primitieven’ gebruikt werd. Wordt de term op deze manier ook gebruikt in Thailand?
‘Jazeker. Het doet afbreuk aan mensen. Ik besloot de titel Primitive te gebruiken vanwege deze negatieve connotatie. Het gaat over de geschiedenis van de plek, en het gebruik van de term door de staat. Tot op de dag van vandaag is ons overheidssysteem zeer primitief. Het zit vol corruptie en andere dingen die je niet meer zou verwachten in deze tijd. Maar tegelijkertijd refereert het primitieve in dit werk aan de dromen van mensen, dromen over de toekomst. Hun droom gaat over het terugkeren naar de oorsprong. Niet over machines, maar over een agrarische samenleving, over terugkeren naar de basis.’
I'm still Breathing
Kun je me iets meer vertellen over het politieke aspect van de tentoonstelling?
‘In Thailand leven we in een dictatoriale samenleving die geregeerd wordt vanuit Bangkok. Niet lang geleden, nog in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw, hebben politici alles buiten Bangkok primitief verklaard. Dus toen het communisme zich uit Laos en Vietnam verspreidde naar het noorden van Thailand was deze ideologie zeer aantrekkelijk voor de mensen daar, omdat het een gelijke verdeling van rijst en andere producten propageerde. Veel boeren en anderen sloten zich aan bij de communistische partij. Toen de regering vervolgens het communisme in deze regio probeerde neer te slaan, deed ze dat op zeer gewelddadige wijze. In mijn werk wil ik daar niet over spreken. Ik wilde werken met de nakomelingen van de mensen die toen vermoord of gemarteld zijn. Ikzelf heb er net als deze tieners geen directe ervaringen mee, alleen een indirecte herinnering.’
Sympathiseren jouw hoofdpersonen met het communisme?
‘Niet zoals toen. De kwestie werd in de jaren tachtig opgelost. De mensen nu hebben meer te kampen met financiële problemen. De overeenkomst tussen toen en nu is dat je nog altijd weinig mannen ziet in de noordelijke dorpen, alleen maar vrouwen en kinderen. Tijdens het communisme vluchtten de mannen de jungle in. Nu zijn ze op zoek naar werk in de grote steden of in het buitenland.’
Ik zat al te denken: waarom alleen mannen?
‘Het is interessant dat het gebied de weduwestad wordt genoemd. Volgens de legende dwaalt er de geest van een weduwe rond die elke man meeneemt naar haar rijk. Elke mannelijke bezoeker gaat echter dood of wordt vermoord. Daarom is het dus een dorp vol vrouwen. In mijn video wilde ik deze legende omdraaien en de mannen laten terugkeren naar hun gebied.’
In een video vertelt een jongen over reïncarnatie. Hij zegt dat hij een wolf zou zijn geweest in een vorig leven. Heeft jouw eigen religieuze achtergrond hier iets mee te maken?
‘Ik ben opgevoed als boeddhist. Ook al ben ik het met veel dingen niet eens, zoals met de rituelen, ik zie het leven wel als een continue stroom en een uitwisseling tussen dieren, planten, dingen, mensen en geesten. Alles heeft een ziel. Daarmee ben ik opgevoed. Het is moeilijk om dat kwijt te raken. Ik kan wel zeggen dat ik er niet meer op dezelfde manier in geloof, maar ik wil toch deze ideeën, die in het hele land voorkomen, opnieuw bekijken. Er is het geloof dat je wanneer je dood gaat niet echt verdwijnt, maar terugkeert om te spoken. Op deze manier gaat de geschiedenis nooit echt weg.’
Spelen herinneringen en dromen een rol in je werk?
‘Dromen zijn heel belangrijk voor me, omdat een droom is als een film. Beide zijn een illusie. Ze tarten de concepten van tijd en ruimte. Een droom is als het terugkeren naar een ander leven.’
Is je werk dan een heropvoering van dromen?
‘Ja, eigenlijk altijd. Ik schrijf ook altijd mijn dromen op. In de video Phantoms of Nabua (2009) wordt er door de groep mensen en de zaklamp een van mijn dromen opgevoerd.’
Primitive
Sluit je werk op een bepaalde manier aan bij dat van de surrealisten?
‘Mijn eerste speelfilm Mysterious Object at Noon (2000) is gebaseerd op een techniek van de surrealisten. Ik vraag mensen om een verhaal voort te zetten. Het is als het surrealistische spel waarbij je een automatische tekening maakt. Ik word daar enorm door gefascineerd, en mijn werk deelt dat element van toeval of willekeur. Wanneer je je iets herinnert neemt je hoofd een andere route door de tijd. Zoals in de technieken van de surrealisten is het geheugen erg onvoorspelbaar. Dus omdat ik geïnteresseerd ben in de werking van het geheugen, is de surrealistische methode een vanzelfsprekende keuze.’
DIT ARTIKEL IS GEPUBLICEERD IN METROPOLIS M Nr 3-2013. STEUN METROPOLIS M. NEEM NU EEN ABONNEMENT. MAIL NAAM EN ADRES NAAR [email protected]
LEES HIER HET JURYRAPPORT VAN DE PRINS CLAUS PRIJS
Kerstin Winking is curator en criticus, momenteel doet ze een onderzoek naar hedendaagse vormen van primitivisme. Haar onderzoek is mede mogelijk gemaakt door het Mondriaan Fonds.
1 Phantoms of Nabua is ook online te bekijken: http://www.animateprojects.org/films/by_date/2009/phantoms
Kerstin Winking
