metropolis m

David Bernstein

Games People Play in Nest in Den Haag legt het accent op de maatschappelijke betekenis die in het spel dat mensen met elkaar spelen verscholen zit.

De Canadese psychiater Eric Berne schreef in de jaren zestig het boek Games People Play waarin hij de door hem ontwikkelde persoonlijkheidstheorie Transactionele Analyse uiteenzet. Deze gaat ervan uit dat ervaringen in de vroege levensjaren bepalend zijn voor de manier waarop het leven van een persoon verder zal verlopen. Deze ervaringen zorgen namelijk voor positieve of negatieve besluiten, die het zogenaamde ‘script’ beïnvloeden. In zijn boek legt hij verder uit hoe spelletjes onderdeel uitmaken van onze dagelijkse interacties met anderen. Onze gedragingen en communicatie worden bepaald door zekere ‘spel’regels waarvan men zich vaak niet eens bewust is. Wanneer iemand zich niet aan deze regels houdt bemoeilijkt dit meestal het contact.

Geïnspieerd door deze theorie heeft heeft curator Katia Krupennikova voor de tentoonstelling bij Nest in Den Haag acht kunstenaars uitgekozen bij wie het concept spel niet alleen een uitgangspunt van hun werkt vormt, maar die zich in hun werk er ook kritisch toe verhouden. Uitgaande van de theorieën van Berne zou gezegd kunnen worden dat het bezoeken van een tentoonstelling van hedendaagse kunst op zichzelf al opgevat kan worden als een spel, waarbij de aard van de interacties tussen het werk en het publiek al van tevoren vastliggen. Dit gegeven wordt in de expositie niet expliciet gethematiseerd, maar als bezoeker is het natuurlijk wel mogelijk om je hier bewust van te zijn en je er gedachtes over te vormen. Welke spelletje wordt er eigenlijk met mij gespeeld bij het bekijken van deze werken?

De inrichting van de ruimte, met veel vrolijke kleuren en objecten, straalt iets speels uit en krijgt hierdoor direct een bepaalde samenhang. Maar als je wat langer er rondloopt begint op te vallen dat de werken juist erg los van elkaar staan. Ze tonen elk een ander facet van het overkoepelende thema.

Het werk van David Bernstein bestaat uit een reusachtige spatel met hierop hetzelfde voorwerp in allerlei verschillende formaten en materialen uitgestald. De manier waarop de spatels zijn geordend heeft iets weg van een opstelling van antropologische artefacten. De kunstenaar is zodanig gefocust op het verzamelen van spatels dat hij ze overal in terugziet. Het werk lijkt vooral te gaan over vormen in het dagelijks leven die door middel van verbeelding en spel nieuwe functies en betekenissen kunnen krijgen.

In het werk L’Echiqueté van Patrick Bernier & Olive Martin is de aanwezigheid van het spelelement en de connotaties die hieraan gekoppeld kunnen worden overduidelijk. Als toeschouwer kun je een schaakspel spelen, zoals bekend een spel dat gericht is op de juiste strategie en waarin voor toeval weinig ruimte is. Het spel heeft hier een extra toevoeging gekregen waarbij een geslagen stuk niet verdwijnt, zoals gebruikelijk, maar een dubbelspion wordt die door beide spelers kan worden gebruikt. Op de achtergrond is een zwartwit foto te zien van de ceremonie ter ere van de vorming van de republiek Niger. Hieraan lag een overeenkomst met de voormalige kolonisator Frankrijk ten grondslag die ervoor zorgde dat dit land nog een flinke lepel in de pap had, doordat zij onder andere toegang tot allerlei grondstoffen konden behouden. Waarmee het schaakspel verandert in een representatie van geopolitiek, een hoog spel van onderhandeling en het uitspelen van macht.

In de video For a Better World van Priscila Fernandes zijn kinderen druk in de weer in een werkelijk bestaand pretpark, gesponsord door McDonald’s en Coca Cola, dat een soort minimaatschappij voorstelt waarin zij de wereld van volwassenen imiteren en beleven. Ze zijn onder andere aan het werk in een miniweergave van het fastfoodrestaurant, in een supermarkt en een operatiekamer om, gehuld in professionele ziekenhuiskleding, een operatie bij een pop uit te gaan voeren. De kunstenaar wil met dit werk de invloed van de commercie op de vorming van kinderen tonen en aan de orde stellen. In eerste instantie zien de taferelen er wat bevreemdend uit, omdat wij er in onze maatschappij voor zorgen dat kinderen niet hoeven te werken, en het spel die vrijheid juist symboliseert. Dat kinderen volwassenene naspelen is normaal, maar in deze commerciële entourage krijgt het een navrante bijsmaak, omdat de speelsheid van het spel lijkt opgeofferd aan andere belangen.

Het sterkste werk van de tentoonstelling vind ik The Conversation van Marijn Ottenhof, waarbij een mierzoet decor is te zien van een televisiestudio met pastelkleurige meubels, of is het juist een gewone huiskamer waarin de camera is binnengedrongen zoals het geval is in realityshows? Erboven is op een beeldscherm dezelfde ruimte te zien waarin een conversatie tussen twee geliefden plaatsvindt. Onderin het scherm wordt het gesprek in tekst weergegeven in een gekleurde balk, die wij kennen van nieuwsprogramma’s, waar dan normaal gesproken andere korte berichten in worden weergegeven. De vermenging van verschillende bekende televisieformats werkt nogal verwarrend, maakt de interactie tussen de personen nogal abstract en maakt het geheel lastig om goed te plaatsen. Het intrigeerde Ottenhof dat volgens Berne het spel ware intimiteit in de weg staat. Dit gegeven heeft zij gekoppeld aan de overkill van informatie in ons digitale tijdperk en het vervagen van grenzen tussen realiteit en fictie.

Het werk sluit hiermee het meest duidelijk aan bij de tijd waarin wij leven en het feit dat de theorieën van Berne hierop nog steeds in hoge mate van toepassing zijn. De spelletjes die mensen met elkaar en de omgeving spelen zijn met de komst van nieuwe media alleen maar complexer geworden en nog ingewikkelder om te doorgronden. 

Games People Play, Nestruimte Den Haag, 12.11.2016 t/m 22.1.2017

Eline van der Haak

is fotograaf, filmmaker en onderzoeker

Recente artikelen