metropolis m

Hinrich Sachs: Toen ik je website las kwam ik tot het volgende beeld: je hebt twee benen. Is literatuur het standbeen en kunst het speelbeen? Of zijn die twee bereiken voor jou eerder als twee paar schoenen?

Ingo Niermann: [lacht] ‘Ik ben een schrijver. Kunst ligt me helemaal niet. Om twee redenen. Ten eerste: ze heeft altijd zo veel met ruimte te doen. Op een of andere manier moet dat zich altijd ruimtelijk manifesteren. Ik vind het moeilijk om zo te denken, het interesseert me gewoonweg niet. Het tweede probleem met kunst is dat in de kunstwereld alles snel moet overkomen. Zelfs een vijf uur durende film moet zo gepresenteerd worden dat hij ook in slechts twee minuten begrepen wordt. Het ligt me niet zo goed om alles op deze manier af te breken. Ik creëer liever een situatie waaraan mensen niet kunnen ontsnappen. Zo ben ik een keer uitgenodigd voor een project bij de Noord-Koreaanse-Zuid-Koreaanse grens. Bij dit DMZ Project (DMZ staat voor Demilitarized Zone) werd ik me ervan bewust dat er vrijwel niemand woont op die plek en dus het project zou kunnen zien, maar dat iedereen met bussen werd aangevoerd. Toen dacht ik: oké, men kan die bus gebruiken. Ik heb de mensen tijdens de rit in hypnose laten brengen om naar een tekst van mij te luisteren.’

Sprak jij zelf?

‘De gidsen hebben in het Koreaans gesproken, en dat is echt zo commanderend: “Leg uw apparaten weg, u moet uw ogen nu sluiten.” Je moet daar echt situaties creëren. Overigens, het is niet alleen de kunstwereld waarvan ik me op afstand voel, ik heb me ook van de literaire wereld vervreemd. Ik ben praktisch weg uit de Duitse literaire wereld.’

En je project Fiktion, is dat dan geen literaire wereld?

‘Jawel, dat is het wel. Een poging om commercieel kansloze boeken digitaal en kosteloos te publiceren. Het is heel erg vanuit de huidige situatie op het gebied van literatuur bedacht, want er zijn maar weinig digitale projecten binnen de literaire wereld in Duitsland. Digitaal gepubliceerde verhalen worden gewoon niet volledig geaccepteerd als literatuur. Er is geen normale pers, er zijn geen prijzen. Dat hebben we met Fiktion geprobeerd te veranderen. Dankzij financiële ondersteuning kunnen we het op een zeer hoog niveau verzorgen, maar vanuit de gevestigde literaire wereld is dit project praktisch niet waargenomen.’

Wil dat zeggen dat de teksten onopgemerkt blijven?

‘Precies. Er zijn situaties voorgekomen waarin een traditionele uitgeverij een tekst overnam en in druk uitgaf waarna het wel is gerecenseerd. Dat het boek al beschikbaar was, online en gratis, daar werd door de recensenten niet op ingegaan. Het lijkt wel alsof een boek niet alleen gedrukt moet zijn, maar dat het ook geld moet kosten. Fiktion heeft dat niet kunnen veranderen.’

Heeft de tweetaligheid niet wat extra aandacht van buiten het Duitstalige gebied gebracht?

‘Ja, dat wel, maar het lijkt me duidelijk dat zo’n klein digitaal debuut niet in bijvoorbeeld Paris Review wordt besproken. We hebben een netwerk opgebouwd, dat wel. Tot de adviescommissie behoren Elfriede Jelinek, Ben Marcus, Tom McCarthy en Douglas Coupland.’

Zijn je aan kunst gerelateerde uitgaven dan een poging jezelf op een nieuw spoor te zetten?

‘Ik weet het niet. Misschien gebeurt het gewoon. Nog even over mijn schrijverschap: net zo vanzelfsprekend als dat kunstenaars nu teksten schrijven, films maken en allerlei andere dingen doen, zo kan een schrijver dat ook. Mijn definitie van de schrijverspraktijk is dat je sequenties voortbrengt, die men hoofdzakelijk lineair volgt. Maar anders dan bij film, niet in een vooraf bepaalde snelheid. Dat is literatuur voor mij. Dat kan echter ook buiten het boek om plaatsvinden. Alleen wordt de literaire wereld nog steeds volledig gedomineerd door het humanisme, het is de heersende ideologie. In de kunstwereld is dat heel anders.’

Literaire wereld en kunstwereld worden als begrippen snel lege hulzen. Spreken we nu over Duitsland, Midden-Europa of over de Verenigde Staten?

‘Wereldwijd wordt de literaire wereld beheerst door het humanistische denken. Er is een patroon waarbinnen alles plaatsvindt. De literaire wereld weet nu dat er ook andere dingen zijn, dat er vijandelijkheden zijn die men niet zo gemakkelijk weg kan werken. Er zijn bepaalde formules om tegenstellingen te omarmen, om ze op een dialectische manier nuttig in te zetten voor het humanisme. Een mainstreamvoorbeeld: Houellebecq. Hij houdt met zijn hele misantropie en vrouwenhaat onze wereld een spiegel voor, om te tonen dat die niet humanistisch genoeg is. De kunstwereld vertoont ook enorm veel menselijke karakteristieken. Maar op een ander niveau, namelijk als overwegend sociaal weefsel. In de producten, in de kunstwerken is het niet zo dominant. In de kunst is de integriteit van de kunstenaar heel belangrijk. Je moet in de kunstwereld constant laten zien dat je hem serieus neemt. Maar wat betekent dit soort humanisme eigenlijk? Ik zou willen zeggen dat het het geloof is in dat mensen goed zijn en dat ze de mogelijkheid in zich dragen om zich te verbeteren of te vervolmaken. Dat deze mogelijkheid tot vervolmaking in iedereen gelegen is. En dat men als “goede” mensen ook andere mensen bij hun vervolmaking moet helpen. Dat klinkt helemaal niet zo slecht, maar het verbergt ongelooflijk veel. Bij deze vervolmakingsprojecten wordt veel over het hoofd gezien. Er wordt dan gezegd dat het humanisme zich in zijn reikwijdte steeds verder uit moet dijen: naar vrouwen en andere etnische groepen, maar ook verstandelijk beperkten, soms ook dieren en zelfs bacteriën. Alles wordt erin ondergebracht zonder te weten hoe dat eigenlijk gaat.’

Ik ben even de advocaat van de duivel: als ik je grove beschrijving van het humanisme even voor waar aanneem, in een ruimte zet en probeer te vervolmaken, dan zou je eraan kunnen toevoegen dat het vooral een specifiek Europees project is, of op zijn minst zeer gekoppeld aan de Europese intellectuele geschiedenis. Die drang te vervolmaken, zoals jij die aan het humanisme koppelt, zie ik terug in het hedendaagse op business-georiënteerde technologiediscours en in het natuurwetenschappelijke discours. Daar lijkt die nog onomstreden. Maar als het gaat over de veelvormigheid van manieren waarop mensen op zichzelf reflecteren, juist buiten het Westen, dan worden er ook veel alternatieve visies aangeboden.

‘Er zijn alternatieven. Gelukkig. Dat staat vast. Maar wat is eigenlijk het probleem voor mij in dit vervolmakingsproject? Volgens mij is het dat het transhumanisme kan insluiten. De transhumanistische samenleving is omgedoopt tot Humanity Plus. Onsterfelijkheid ligt uiteindelijk in het verlengde van het humanisme.’

Elon Musk en consorten?

‘Ik denk vooral aan Nick Bostrom, de Zweedse filosoof van Oxford die samen met David Pearce de World Transhumanist Association heeft opgericht en zijn zeer dystopische boek over “superintelligentie”. Maar het is duidelijk dat Musk en consorten de populistische uitdrukking ervan zijn.’

LEES HET HELE INTERVIEW IN METROPOLIS M Nr 6-2016/2017 TIMELESS. ALS JE NU EEN JAARABONNEMENT AFSLUIT STUREN WE JE HET NUMMER GRATIS OP. MAIL JE NAAM EN ADRES NAAR [email protected] (ovv winteractie)