metropolis m

Angelique Spaninks, directeur van de STRP Biënnale, vindt dat de internationale mediafestivals te vaak te negatief tegen de ontwikkeling van de technologie aankijken. Er zijn volgens haar genoeg redenen er ook optimistischer naar te kijken. In Eindhoven kun je komende tien dagen zien (en vooral beleven) waarom.

Domeniek Ruyters: STRP Biënnale gaat over een onderwerp dat de op dit vlak vrij conservatieve kunstwereld langzaam wat meer in de greep lijkt te krijgen: nieuwe dimensies van waarneming, mede onder invloed van een snel voortschrijdende technologie en haar dubbelzinnige traject van enerzijds imitatie en omarming van de zintuigen (verscherping en uitbreiding van waarnemingsvelden) als juist de vervreemding ervan (digitale onthechting van de materiële wereld) die ermee gepaard gaan. Wat bepaalt voor jou de actualiteit van dit onderwerp? De mogelijkheden van het voorliggende terrein of juist het schuldbesef dat technologie ons wegvoert van onze meer natuurlijke verhouding tot de materiële wereld?

Angelique Spaninks: ‘Voor mij is de actualiteit van het thema juist het gegeven dat het lijkt alsof je altijd tussen een van beide uitersten moet kiezen. Je gelooft in de singularity en loopt weg met elke techhype, of je schaart je onder de sceptische critici die in al het technologische dat ons omringt vooral de wurgende greep van de duivels militair-industrieel-gevoedde surveillance-samenleving ontwaren. Ik voel me bij beide niet echt thuis. Ik zoek het liever in het midden waar die uitersten bij elkaar komen, waar ontwikkelingen in wetenschap en research in kunst zich mengen, een beetje botsen en schuren maar elkaar ook raken en aanvullen. Uiteindelijk denk ik dat het daar gebeurt, dat daar onze “natuurlijke verhouding tot de materiële wereld” zoals je dat zo mooi noemt, altijd in beweging is en zich ontwikkelt. De spraakmakende extremen en onbestemde angsten leiden vooral af van de kern. Technologie is onderdeel van die natuurlijke verhouding tot de materiële wereld en dat is het al eeuwen zo. Het zo bekijken vind ik boeiend. Met de keuze voor Senses & Sensors bewegen we ons vooral in dat midden, dicht bij het menselijke maar ook niet ver van dat wat ons omringt en “technologisch waarneemt”.’

DR Op de site van STRP Biënnale staat een citaat van jullie keynote spreker, de technologiejournalist Kevin Kelly. Ik lees: ‘Of course, everything will get eyes (vision is almost free), and hearing, but one by one we can add superhuman senses such as GPS location sensing, heat detection, X-ray vision, diverse molecule sensitivity, or smell. These permit our creations to respond to us, to interact with us, and to adapt themselves to our uses.’ Voor een zich nu al redelijk bespied voelend type als ik klinkt dit redelijk angstwekkend. Maar Kelly denkt daar anders over. Hij zegt: ‘Interactivity, by definition, is two way, so this sensing elevates our interactions with technology’. Ik neem aan dat STRP Biennale dat van harte met hem eens is? Maar ik vraag me af: is er echt geen reden om ongerust te zijn?

AS ‘Er is altijd reden om ongerust te zijn. Maar ook om die ongerustheid niet tot norm en selffulfilling prophecy te verheffen. In feite kan alle technologie zowel ten goede als ten slechte worden aangewend, het zit ‘m vooral in de keuzes die wij daarin maken. Dat is wat Kelly en ook iemand als Tim Berners Lee, de man die het world wide web bedacht, volgens mij beweren: de technologie ontwikkelt zich hoe dan ook verder omdat wij verder willen ontwikkelen, het is aan ons om dat wat we bouwen, te bouwen zoals wij het willen. Processen vallen niet te stoppen maar wel te buigen. Kelly pleit ervoor om de ontwikkelingen niet keihard te willen stoppen of accelereren, dat lukt toch niet of leidt tot ongelukken. Hij bepleit ze te omarmen, er de dialoog mee aan te gaan, kritisch maar niet achterdochtig, open maar niet in totale overgave of enkel gedreven door gewin. Het is een geluid dat wat vaker gehoord mag worden om ons denken in hokjes en extremen te doorbreken.’

[blockquote]Natuurlijk is scepsis belangrijk, maar ik heb ook behoefte aan nuance op ander vlak, aan een opener benadering, aan het niet-fatalistisch maar constructief omarmen en er je eigen draai aan geven

DR Ik begrijp dat de STRP Biënnale het onderwerp vooral constructief, positief kritisch behandelt. Is er ook ruimte voor sceptici?

AS ‘Natuurlijk is er ook ruimte voor scepsis, maar dat voert niet de boventoon. En eerlijk gezegd vind ik dat dat in veel mediakunst/e-cultuur festivals te vaak wel gebeurt. Natuurlijk, dat is ook belangrijk, maar na een overdosis scepsis heb ik toch ook behoefte aan nuance op ander vlak, aan een opener benadering, aan het niet-fatalistisch maar constructief omarmen en er je eigen draai aan geven. En in de research voor deze biënnale bleek al snel dat heel wat makers er net zo over denken en het niet bij denken laten maar er ook mee aan de slag gaan.’

DR Ik lees in jullie programma dat de multisensorische beleving centraal staat. Wat moet ik daaronder verstaan? Jullie willen kijken naar het gebied achter die zintuigen, lees ik – dat klinkt wat abstract.

AS ‘Eigenlijk is vrijwel alle beleving multisensorisch. Onze zintuigen werken doorgaans allemaal tegelijk en vullen elkaar aan. Maar we zijn het er wel over eens dat we tegenwoordig in een visuele cultuur leven, wat betekent dat onze ogen veelal dominant zijn. WYSISWYG. Voeg daarbij nog wat audio voor de oren en dan heb je de sensorische rijkdom van nu wel zo’n beetje te pakken, zeker als je in de kunsten kijkt (vooral met je ogen dus). Een voorbeeld van multisensorisch beleven is Door Into the Dark van het Britse Anagram, dat door STRP en MU samen voor een maand naar Eindhoven is gehaald. Dit werk houdt het midden tussen een documentaire, een installatie en theater, maar je kunt er niet naar kijken, het werkt alleen als je er in gaat. Je kunt er alleen maar in je eentje in, schoenen uit en met een blinderende helm en een koptelefoon op. Je krijgt een touw in je hand, dat volg je tot het eind en dan ben je overgeleverd aan je andere zintuigen, in het donker. En dat is een bijzondere ervaring die vrij zeldzaam is.

Verkennen van het gebied achter de zintuigen is wat er, hoop ik, gaat gebeuren bij The Entangled Body van het Nederlandse collectief Polymorf. Het is een nieuw werk, waarbij je na meting van emoties in je hersenen met behulp van een EEG scan, de vorm van deze emoties kunt voelen met je handen, de vorm van je geest als het ware. Dat grenst aan tovenarij als je het vertelt maar is gebaseerd op heel serieuze mid air haptic technologie die wetenschappelijk wordt ontwikkeld onder meer aan de universiteit van Sussex.’

DR In de beeldende kunst, zoals gebracht door de meeste presentatie-instellingen en musea, gaat de multisensorische beleving niet verder als die van zien en luisteren. Heel voorzichtig komt voelen en ruiken aan bod, maar bijvoorbeeld pijnprikkeling is (anders dan bijvoorbeeld in de jaren zestig) niet aanwezig. Hoe kijk jij daar tegenaan? Is dat een lacune? 

AS ‘Ja dat is een lacune maar een die langzaamaan gevuld wordt. De pijnprikkel is er een die ik uit de mediakunst wel al goed ken, van de blauwe handen die je overhoudt aan het spelen van Painstation tot de audiovisuele overkill van bijvoorbeeld Granular Synthesis. En ik zie inderdaad ook steeds meer makers met geur bezig, waarbij Sissel Tolaas die ook bij de STRP Conference for the Curious komt spreken als een van de voorlopers geldt. Een ander goed voorbeeld is de Neurotransmitter 3000 van Daniel de Bruin, een soort zelfgebouwde eenpersoons kermisattractie waarin de maker zichzelf rondslingert en biosensoren zijn reacties laat meten die vervolgens weer van invloed zijn op de draaisnelheid en het tuimelen van zijn stoel. Een feedbackloop dus tussen machine en mens die elkaar in evenwicht houden. De gedachte hierachter doet me een beetje denken aan de manier waarop kunstenaars in de jaren zestig en zeventig zichzelf op de proef stelden en hun ervaring oprekten in performances die de pijngrens en andere prikkels verkenden. Het publiek was daar dan getuige van. Het verschil met nu is denk ik dat het publiek ook meer wordt uitgedaagd om soms zelf de stap te wagen, om de eigen grenzen op te rekken. Misschien door alle games en virtuele werelden waar we in verkeren stappen we makkelijker andere werkelijkheden in, maar ik denk dat ook de opkomst van yoga en mindfulness bijdraagt aan het oprekken van de beleving. We willen onze ervaringen verdiepen, verbreden, uitbreiden al dan niet met behulp van technologie. We willen immersief ervaren, opgaan in belevingen, ons overgeven. Die menselijke behoefte vind ik erg interessant om ook vanuit het perspectief van kunst en design in combinatie met technologie te onderzoeken.’

DR Heeft de Biënnale hier een missie?

AS ‘STRP is ooit begonnen om te laten zien dat technologie niet alleen maar saai programmeren voor nerds is. Het begon met elektronische muziek en dance en daar groeide steeds meer programma omheen waarbij alle disciplines aan bod kwamen. Dat hybride en multidisciplinaire karakter heeft STRP nog steeds, al is de muziek inmiddels minder dominant. Dance is tien jaar later geen onderscheidende factor meer, net zo min als technologie op zich. Maar de combinatie van creativiteit en technologie, het voelbaar en zichtbaar maken van de impact van digitale mogelijkheden, levert nog altijd bijzonder interessante projecten op in de meeste uiteenlopende disciplines. Uiteraard zie je daar in de musea steeds meer van terug maar de schaal waarop we het binnen STRP om de twee jaar bij elkaar kunnen brengen, is toch vrij uniek in Nederland en ook daarbuiten. Voeg daarbij dat we steeds meer nieuw werk zelf produceren en ons niet verliezen in al te theoretische bespiegelingen maar juist aan de hand van aansprekende thema’s voor een breed en divers publiek toegankelijk zijn, maakt dat STRP een bijzondere positie in Nederland heeft. Die willen we de komende jaren verder versterken, nationaal en internationaal.’

STRP Biënnale, Eindhoven, 23.3 t/m 2.4.2017 Meer info: strp.nl

Domeniek Ruyters

is hoofdredacteur van Metropolis M

Recente artikelen