Exit Struycken?
Hoe de koning van de omgevingskunst al binnen een generatie uit het straatbeeld dreigt te verdwijnen.
Er was een tijd dat er niets gebouwd kon worden in Nederland, of Peter Struycken mocht in het kader van de percentageregeling er een ‘omgevingskunstwerk’ bij ontwerpen. Jonge lezers kunnen zich waarschijnlijk niet voorstellen hoe groot Struycken was, en alomtegenwoordig zijn kunst in de openbare ruimte. Maar die tijd is voorbij. Langzaam maar zeker verdwijnt de ene na de andere Struycken uit het straatbeeld.
Meest recente voorbeeld is Blauwe Golven, ongetwijfeld Struyckens bekendste werk in de openbare ruimte, dat dreigt te verdwijnen ten behoeve van de aanleg van een groene zone. De verantwoordelijk wethouder heeft liever een ‘verkoelend park’ in plaats van Struyckens ‘hitteplaat’ aan de Rijn.
Arnhemse kunstliefhebbers laten het er niet bij zitten. Onder leiding van Peter Nijenhuis is een petitie (intussen 2000 keer ondertekend) begonnen en er volgt nu ook een openbare protestactie. Deskundigen ondersteunen het protest door te wijzen op het kunsthistorisch belang van het kunstwerk. In de bakermat van de omgevingskunst in Nederland (de Arnhemse School) groeit het besef dat hier belangrijk twintigste-eeuws openbaar cultuurgoed verloren dreigt te gaan. De wethouder probeert intussen het groeiende verzet de pas af te snijden met een versnelde procedure, maar het is onzeker of hij daarin gesteund wordt door de meerderheid van de gemeenteraad.
Het is niet de eerste actie tot behoud van een Struycken in de openbare ruimte. In juni 2015 begon de kunstenaar Martijn Sandberg een actie tot behoud van het hoofdkantoor van De Nederlandsche Bank aan het Frederiksplein in Amsterdam. Niet vanwege de bijzondere architectuur van de alom verfoeide kantoortoren, maar vanwege het monumentale werk van Peter Struycken dat zit verwerkt in ‘de plint’ (BG in architectuurtermen) en dat Sandberg nog dagelijks met veel plezier passeert.
Sandbergs geliefde kunstwerk wordt bedreigd nu er steeds meer stemmen klinken het kantoor van DNB te slopen. Als het aan Wim T Schippers en burgemeester Van der Laan ligt wordt het ‘lelijkste gebouw van Amsterdam’ zo snel mogelijk afgebroken, waarna er het glazen Paleis voor Volksvlijt moet verrijzen.
Sandberg treedt ertegen in protest: ‘Het hek aan de plint van de Nederlandsche Bank zorgt telkens voor een ware optische belevenis. Tijdens het passeren van het gebouw verschijnt in het raster van het hekwerk een ritmisch dynamisch patroon.’
Het dreigende lot voor de openbare werken van Struycken in Arnhem en Amsterdam is voor zijn kunst in Breda en Utrecht al bezegeld. Daar is de kunstenaar al enige tijd terug met ruwe hand uit het straatbeeld verwijderd. Waar Struycken het door hem gedecoreerde markante Centraal Station van Breda al gesloopt zag worden, zijn zijn grote omgevingswerken in de openbare ruimte van Utrecht recentelijk gesloopt of staan op het punt gesloopt te worden, na langdurige verwaarlozing.
Bij het Centraal Station van Utrecht staat al een paar jaar een distributiekantoor van Post NL(voorheen PTT) leeg. Gelegen parallel aan het spoor had dit gebouw bij oplevering een lange golvende betonnen wand (tevens geluidscherm ter bescherming van een nabijgelegen woonbuurt), met aan weerskanten een versiering van Struycken . De vrolijk gekleurde doppen in de voor Struycken zo kenmerkende golvende algoritmische compositie waren ook vanaf het spoor goed te zien.
De wand heeft tegenwoordig de status van ruïne, nadat er eerst een busbaan doorheen is gelegd en hij vervolgens in verval is geraakt, met bijpassende begroeiing en graffiti. Een schitterende ruïne dat dan weer wel, die evenwel nog maar weinig met de Struycken van weleer te maken heeft.
Een tweede verdwijning is zijn omvangrijke werk aan de gevel van De Stallen van het Centraal Museum. Eind jaren tachtig, bij de toenmalige oplevering van de stallen als tentoonstellingsruimte, had Peter Struycken een gevelontwerp geleverd, over de volle lengte van het enorme complex, zowel aan de muur in de binnentuin als buitenom aan de singelzijde van het museum. De hoekige platen vingen uit alle hoeken het licht in een grote verscheidenheid aan kleuren.
Nu de stallen zijn gerestaureerd, er deels nieuwe functies in zijn ondergebracht, alsmede enkele ramen en glazen poorten, is er geen plek meer voor het oude ontwerp van Struycken. Edwin Jacobs, directeur van het Centraal Museum, meldt me dat het in overleg met de kunstenaar voorgoed is verwijderd omdat de verbouwing de omstandigheden voor het werk te zeer had aangetast.
Omgevingen veranderen, de omgevingskunst verandert duidelijk niet mee. Op de plek waar eerst de gekleurde platen hingen, hangt nu een indrukwekkend grote buitencamera, die het binnengebied moet bewaken.
Het Centraal Museum mét het omgevingswerk van Struycken
Arme Struycken. Zijn regime zit erop, en het lijkt alsof elk spoor van zijn artistieke aanwezigheid nu zo snel mogelijk aan het oog onttrokken moet worden, verwijderd, vernietigd. Juist nu computeralgoritmes gemeengoed geworden zijn, wordt de Nederlandse pionier van de digitale kunst afgeserveerd en passé verklaard.
De kunstenaar die zich eerst nog in een interview wat relativerend en ogenschijnlijk laconiek over de gang van zaken in Arnhem uitliet steunt nu ten volle het protest. Samen met de Rijksbouwmeester probeert hij het tij te keren.
DIT IS EEN BEWERKING VAN EEN ARTIKEL DAT EERDER IS GEPUBLICEERD IN JUNI 2015. MEER OVER KUNST DIE NIET LANGER KUNST GENOEMD MAG WORDEN OF VERLOREN WORDT VERKLAARD IN DE VERDWENEN KUNST SPECIAL: METROPOLIS M Nr 3-2015 NO LONGER ART
Domeniek Ruyters
is hoofdredacteur van Metropolis M
