metropolis m

MR Over wat voor wensen en verlangens heeft u het dan?

KK ‘Pogingen om invloed uit te oefenen. Niet in de vorm van een bedreiging, maar veel erger, door op een verraderlijke manier ons proberen in te palmen. In 1977 werd het Skulptur Projekte door de stad bestreden en nu willen de politici juist meer schandalen in de tentoonstelling. Maar dat is niet ons criterium.’

Britta Peters: ‘Het is zo’n verdraaide discussie, want de belangrijkste klacht over de kunst in 1977 was de abstractie ervan, die werd als provocerend ervaren. De kunst zou niets vertellen en er zou geen kunde uit spreken. Vandaag de dag heeft men echter het gevoel dan men eigenlijk niets meer zou kunnen maken, esthetisch gezien, wat iemand boos zou kunnen maken. De stad heeft zich alles nu zo toegeëigend, dat het allemaal niets meer uitmaakt. De enige zorg die ze ons heeft kenbaar gemaakt is dat we juist niet politiek of provocerend genoeg zouden zijn.’

MR Er is dit jaar in de tentoonstelling meer aandacht voor performatieve werken. Is het feit dat de sculptuur maar tijdelijk te zien is een reactie op die aanname vanuit de politiek?

BP ‘We hebben uitsluitend gekozen voor langdurende performances. De tentoonstelling is scherp en roept op sommige plaatsen misschien meer vragen op dan dat ze beantwoordt. Als vanuit de politiek de voorkeur uitgaat naar schandalen of oneliners, dan is dat denk ik haar verlangen maar eenvoudige antwoorden.’

KK ‘Ik vond het belangrijk dat de tentoonstelling geen festival zou worden, maar een spanningsboog heeft voor de gehele duur van honderd dagen en dat die ook echt lijfelijk ervaarbaar is.’

MR Waren jullie niet bang dat de sculptuur te veel op de achtergrond zou komen te staan?

BP ‘Nee, het Skulptur Projekte heeft zelfs de traditie om het begrip sculptuur heel breed te interpreteren. De kwestie van de openbare ruimte staat op gelijke voet met de sculptuur als thema. Er zijn enkele fysieke sculpturale werken, maar ook performances met het lichaam als onderwerp, ook als plastisch materiaal in verhouding tot bijvoorbeeld architectuur. In het werk van Xavier Le Roi speelt sculptuur bijvoorbeeld een expliciete rol. Hij vraagt zich af wat het voor hem als performer en choreograaf betekent om onderdeel van een sculpturententoonstelling te zijn en heeft het begrip onderzocht en omgebogen. Een sculptuur is vierentwintig uur lang aanwezig op dezelfde plaats. Hoe slaag ik er in de stad in om eenzelfde aanwezigheid te tonen? Hij heeft een oplossing gevonden door de aanwezigheid te verdelen over een aantal mensen, dat ermee heeft ingestemd om mee te doen en dat is opgeleid tijdens workshops. Zijn performance heeft ook de potentie om zich uit te breiden. Daardoor wordt het op verschillende onvoorspelbare plaatsen gepresenteerd. Er is ook werk waarin de kwestie van de openbare ruimte centraal staat. We hebben aanvankelijk geprobeerd om video te vermijden, omdat video een mobiel medium is en het overal kan worden getoond. Maar we hebben toch een aantal video-installaties in de tentoonstelling die specifiek betrekking heeft op de locatie. Zoals de film van Mika Rottenberg in een lege bedrijfsruimte in Azië. De realiteit uit de film is zeer nauw verweven met de realiteit van de locatie, waardoor het verhaal zich van de ene in de andere ruimte voortzet.’

MR Dit is de vijfde editie van het Skulptur Projekte Münster. Zijn er nog plekken in deze kleine stad die onbenut zijn gebleven door de tentoonstelling?

KK ‘De site specificity is wel voldoende aan bod geweest, ook omdat de communicatie- en de perceptieomstandigheden totaal zijn veranderd. Als antwoord op de compleet gestoord geworden consumptie- en nieuwigheidsdwang houden wij ons hier bezig met vertraging. We hebben een tienjarig ritme. En op dit moment, na tien jaar, zijn veel dingen weer vergeten. Ook daarom speelt het archief van het Skulptur Projekte zo’n belangrijke rol.’

MW ‘Ongeacht of het Skulptur Projekte doorgaat of niet, is de ontwikkeling ervan terug te vinden in het archief. Het kijkt niet alleen maar achterom, maar produceert ook nieuw materiaal, door interviews, de restauratie van werken of de verwerving van archiefmateriaal. Michael Asher zou, als hij nog leefde, zeker door ons gevraagd zijn terug te komen. Hij heeft, hoewel hij voor elke opdracht een standing invitation had, elke keer opnieuw voor de caravan gekozen, maar er steeds andere ontwerpen voor gemaakt. Dat kan op een leuke manier worden getoond.’

BP ‘Voor de kunstenaars werkt een uitnodiging voor het Skulptur Projekte natuurlijk ook zeer institutionaliserend. Het is alsof je wordt uitgenodigd door een beroemd museum, waarbij je weet dat er al bepaalde kunstenaars tentoongesteld hebben. Dit jaar hadden we het gevoel dat het tijd werd om een klein venster te openen, zodat het niet te veel een kosmos zou worden die om zichzelf draait. Dit is ook een van de redenen geweest waarom we gekozen hebben voor de samenwerking met de stad Marl.’

MR Documenta is naar Athene gegaan en het Skulptur Projekte heeft zestig kilometer afgelegd naar Marl. Hoe is die samenwerking ontstaan?

MW ‘In eerste instantie hebben we vooral gekeken naar steden die iets doen met kunst in de openbare ruimte. Dit is in Marl het geval. Maar in feite is het tegenover elkaar stellen van de twee steden en hun ontwikkeling na de Tweede Wereldoorlog interessanter. Visie aan de ene kant en wederopbouw aan de andere kant. De mensen in Marl zijn veel moediger geweest dan de inwoners van Münster; ze hadden een echt idee voor hun stad.’

KK ‘Münster is vreemd genoeg een groeiende stad, terwijl hij wordt omringd door krimpende steden waar veel leegstand is. Hier is alles steeds meer gericht op consumptie, omdat welgestelde gepensioneerden het liefst in het centrum willen wonen. Dat is geen slechte zaak, maar het is ook niet de toekomst. Münster ziet er zo paradijselijk uit, en heeft veel positieve aspecten, maar dat alles heeft niets met een grote stad te maken. Daartegenover staat Marl, met een compleet andere geschiedenis, waar sculpturen uit een sociale, humanistische kijk zijn ontstaan, gewijd aan Auschwitz en Hiroshima. Marl had de prachtige idealistische visie van de utopie; het werd ook zeer groot uitgedacht, tot vier keer zo groot. Het zou het Brasília van het noordelijke Ruhrgebied worden. Het is alsof de bondskanselier zegt: “Wir schaffen das”. Dat is fantastisch. Deze houding is inmiddels bijna overal verloren gegaan.’

MR Hoe reageren de kunstenaars op deze plek?

KK ‘Een interessant voorbeeld is Lara Favaretto’s Momentary Monument, een sculptuur die zowel in Münster als in Marl zal staan. Het is een monolithische steen die er massief uitziet, maar van binnen hol is en een gleuf heeft. Een soort oversized spaarpot. Daar kan men donaties in doen voor de organisatie Menschen in Abschiebehaft Büren. In Marl staan al ongelooflijk veel permanente sculpturen, maar deze wordt na afloop kapotgemaakt. Of neem Thomas Schüttes poging om zijn Kirschensäule uit 1987 naar Marl te verplaatsen, wat helaas niet mogelijk is. In Marl ontstaat nu de Melonensäule, een zustersculptuur.’

MW ‘Dat was ook de reden om hem weer uit te nodigen, zodat hij zich kon bezighouden met het openbare plein, met de structuur ervan en de veranderingen die er hebben plaatsgevonden, in het bijzonder wat betreft consumptie.’

KK ‘Het postuum overbrengen van de sculptuur van Ludger Gerdes naar Münster is een verwijzing naar de controverse rond het logo van het LWL-Museum. Het museum heeft in de nieuwbouw inderdaad zijn logo geplaatst in het kunstwerk van Otto Piene. We plaatsen Gerdes werk voor het stadhuis van Marle dat bestaat uit het woord angst en een kerk vrij centraal op een gevel van het gebouw.’

MR Sculpturen plaatsen in de openbare ruimte betekent vaak ook dat men compromissen moet maken. Welke compromissen hebben jullie moeten maken? Of doen jullie daar niet aan?

KK ‘Het uitvoeren van projecten in de openbare ruimte vereist altijd een zekere strategische gevoeligheid. Het is belangrijk om misverstanden te voorkomen, maar soms moet je ze ook toelaten, omdat iedereen het anders ziet. Dus er is geen sprake van een dogma of programma, maar in plaats daarvan van diversiteit. Maar het is geen pluralisme in de zin van “anything goes”.’

MW ‘Er was dit jaar geen artistiek voorstel dat we uitgebreid moesten bespreken op dat punt. Maar in 2007 was dat anders, toen Mike Kelley een project had voorgesteld in de dierentuin met een verwijzing naar Sodom en Gomorra.’

KK ‘Ja, hij wilde advertenties plaatsen waarbij de privéfantasieën die sodomieten op internet plaatsen openbaar zouden worden gemaakt. Sommige dingen zijn verboden, er zijn bepaalde spelregels. Hoewel Münster heel schattig aandoet, is er ook hier gevaar. Er zijn werken die provoceren, maar dat is niet in de eerste plaats de bedoeling. Als iemand een harde, onmiskenbaar politieke boodschap heeft die in overeenstemming is met zijn of haar esthetiek, dan staan we daarachter. In Nederland is men meer uit op consensus. Design, architectuur, kunst; het moet iedereen bevallen, het moet niet te radicaal zijn. Ik geloof dat Münster een interessante plek is, want het is tegengesteld aan het discours dat in Nederland plaatsvindt. Hier gaat het over esthetische posities en niet zozeer over de communicatie of de bemiddeling.’

BP ‘Soms ontstaan er discussies, ook onverwacht. Michael Smith wilde bijvoorbeeld tijdelijk zijn tattoostudio in Hamburg op straat installeren en vroeg kunstenaars van het Skulptur Projekt om tattoomotieven te ontwikkelen. Michaels project heet Not quite underground. Het is grappig, omdat mensen van boven de 65 korting krijgen. Daniel Buren bekende op de vraag of hij een tatoeage draagt dat zijn familie werd gedood in een concentratiekamp en het beeld van ouderen met tatoeages ondenkbaar voor hem is. Michael Smith heeft zelf ook een Joodse achtergrond en had dit element als een laag van het project bezien.’

MR Welke rol speelt de nieuwbouw van het LWL-Museum dit jaar?

KK ‘Ik denk dat we een slimme manier van omgang met het gebouw gevonden hebben. De vijf projecten zijn onafhankelijk van het museum. Dat was belangrijk voor ons.’

BP ‘Ja, we zien het museum als standplaats van het project, maar wanneer kunstenaars zich op andere locaties willen bezighouden met de context, historisch of structureel gezien, dan mogen ze dat doen. Nora Schulz heeft in de foyer van het museum een ruimtevullende installatie gemaakt. Michael Dean heeft in het atrium de objecten en grafische structuren van de buitenruimte naar binnen gebracht waardoor hun betekenis is veranderd. Gregor Schneider heeft een eigen huis vormgegeven, dat alleen toegankelijk is via een aparte ingang.’

KK ‘Een nooduitgang met een enorm trappenhuis.’

MW ‘Als je ter vergelijking naar documenta kijkt, dan heeft Adam Szymczyk gekozen voor vrij grote instellingen die dit nog niet eerder hebben meegemaakt. Hij heeft zich politiek gezien wat voorgenomen en een aanval uitgevoerd, met in gedachte dat cultuur daar geïnstitutionaliseerd wordt, terwijl het Skulptur Projekte Münster altijd midden in de stad heeft gestaan. We hebben wel een verbinding met het museum, maar we zijn eigenlijk degenen die naar buiten gaan en een confrontatie zoeken met de stad.’

DIT ARTIKEL IS GEPUBLICEERD IN METROPOLIS M Nr 3-2017 HOMELAND. METROPOLIS M KRIJGT GEEN SUBSIDIE. WIJ KUNNEN NIET ZONDER JOUW STEUN. NEEM EEN ABONNEMENT. ALS JE NU EEN JAARABONNEMENT AFSLUIT STUREN WE JE HET MEEST RECENTE NUMMER GRATIS TOE. MAIL NAAM EN ADRES NAAR [email protected] (ovv actie nr4)