metropolis m

In het werk zitten een paar zeer expliciete referenties naar de tijd, zoals een brandende kaars, een lopende band en een groot rotsblok in de nabijgelegen lift. Door oranje plexiglas kun je een andere ruimte bekijken, waar zich een depotkast bevindt omhuld in dik plastic met daarvoor allerlei objecten uitgestald. Van Imhoff keert zoals gebruikelijk in haar werk de tentoonstellingsruimte binnenstebuiten, waarbij ze allerlei puzzelstukjes laat zien die niet in elkaar passen. Maar het is zeker niet haar beste installatie van de laatste jaren, en het werk is ook niet erg vernieuwend ten opzichte van haar vorige werk te noemen.

Rana Hamadeh, The Ten Murders of Josephine [The Tongue Twister]

Het nieuwe werk van Rana Hamadeh (Beirut/Libanon, 1983) is een vrij letterlijke aanvulling op haar oeuvre. Bij de Prix de Rome laat ze namelijk de zevende scene van haar operaproject The Ten Murders of Josephine zien. De andere scenes zijn momenteel te zien in Witte de With. Hamadeh geeft in haar installatie een samenvatting van het project. Op een lessenaar staat het libretto waarin de rechtszaak over het slavenschip de Zong is uitgeschreven. In 1781 werden 133 slaven van boord gegooid, zo hoopte de kapitein van de verzekeringsmaatschappij geld te krijgen voor het verlies van zijn lading. De verzekeringsmaatschappij vocht dit aan met als argument dat het moord was, omdat ze het geld niet wilde uitkeren.

Van de droge materie van de rechtszaak maakt Hamadeh een onheilspellend hoorspel. Bij de Prix de Rome is dat grotendeels te danken aan de toevoeging van een pianola, een zelf spelende vleugel. Als de telefoon rinkelt en je dringend wordt verzocht door de stem van de operazangeres om alsjeblieft op te nemen en het libretto voor te lezen, herhaalt de vleugel de klanken van je stem. De vleugel is daardoor bijna een gimmick, maar maakt toch indruk. Het gaat door merg en been als de piano uit zichzelf muziek uit de opera begint te spelen. Het is bijzonder te zien hoe Hamadeh in deze ene kleine ruimte in de Kunsthal de kracht van de aanstaande grote opera weet op te roepen.

Melanie Bonajo, Progress vs Sunsets

Bij de film van Melanie Bonajo (Heerlen, 1978) mag je je als vanouds nestelen in een bonte installatie, die deze keer gemaakt is van een pluizige witte vacht met allemaal roze tongen van schuim. Bonajo heeft voor haar film kinderen commentaar laten geven op hun favoriete onderwerp: dieren. Een heel arsenaal aan dierenfilmpjes van YouTube passeert de revue, terwijl de kinderen antwoorden geven op vragen als ‘Hebben dieren recht op privacy?’ en ‘Kunnen dieren de wet breken?’. Dat levert natuurlijk een hoop koddige uitspraken op. Het is alsof je naar Praatjesmakers en Animal Crackers tegelijk aan het kijken bent. Toch vraag je je af of dit niet te schattig is en niet iets te veel afleidt van het eigenlijke thema dat Bonajo gezien een grote zaaltekst aan wil kaarten: de relatie tussen mens en natuur. De mystiek, die Bonajo normaliter in haar films oproept, ontbreekt. Je moet daarvoor wachten tot het einde van de film, waarin de kinderen rituelen uitvoeren met hoofdtooien gemaakt van afval (een verwijzing naar de grote plasticsoep in de oceanen waar veel zeedieren in verstrikt raken).

Bonajo wil, door kinderen aan het woord te laten, zichtbaar maken dat het magische denkers zijn. De kinderen begrijpen misschien wel veel beter dan sommige volwassen hoe belangrijk de relaties tussen de natuur, dieren en mensen zijn. Maar je moet wel echt tot het einde blijven zitten om Bonajo’s punt te begrijpen, anders blijft haar film te veel in de sfeer van entertainment hangen.

Katarina Zdjelar, Not a Pilar Not a Pile (Dance for Dore Hoyer)

Voor de Prix de Rome heeft Katarina Zdjelar (Belgrado/Servië, 1979) zich laten inspireren door de dansstudio voor vrouwen die de expressionistische danseres Dore Hoyer oprichtte in het naoorlogse Dresden. Hoyer liet zich op haar beurt weer inspireren door het grafische werk van kunstenaar Käthe Kollwitz. Het werk van Zdjelar bestaat uit krassen op de houten vloer, die refereren aan het werk van Kollwitz, en vier beeldschermen waar een internationale groep dansers en activisten op te zien zijn. De choreografie lijkt verstild. Een hand die zich langzaam tot een stevige vuist balt en dan weer langzaam opent. Meerdere vrouwenvingers halen in elkaar en vormen een complex netwerk van verbintenissen. Op een ander beeldscherm is enkel een slapende vrouw te zien. Dan realiseer je je opeens dat ze met haar hoofd niet op haar eigen, maar iemand anders hand steunt en dat haar hele lichaam rust tegen de knie van die ander.

Zdjelars eerdere werk speelde met taal, en de politiek daarvan. Ditmaal werpt ze haar blik op (de zeer subtiele) lichaamstaal, die op heldere wijze de politiek van Hoyer en Kollwitz naar voren brengt, namelijk feminisme, pacifisme, solidariteit en hun verzet tegen fascisme. Daarnaast is de stilte en bewegingloosheid van de choreografie simpelweg prachtig.

Van de genomineerden gaat mijn voorkeur uit naar dit werk van Zdjelar, die volgens mij ook de grootste kans maakt op de Prix de Rome prijs van dit jaar. Anders dan de drie anderen, blijft Zdjelar niet binnen de kaders van haar eigen kunstpraktijk. Ze slaat met haar werk een nieuwe weg in, een nieuwe stap, die ook nog eens veelbelovend is en nieuwsgierig maakt naar het vervolg. Bovendien biedt het videowerk een zeer welkom tegengeluid in het antagonistische politieke klimaat in Nederland.