metropolis m

Mary Sibande

Dag drie van het kunstweekend in Tilburg Oud-Noord brengt ons naar de tentoonstelling Cultural Threads in het TextielMuseum, met oa Jennifer Tee, Eylem Aladogan en Vincent Vulsma die zich buigen over de grote rol van textiel in culturele uitwisseling en de koloniale handel en verkeer. Een gesprek met curator Liza Swaving en Suzan Russeler van het TextielMuseum.

Domeniek Ruyters

De tentoonstelling Cultural Threads brengt kunstenaars samen die niet zozeer geïnteresseerd zijn in textiel als expressief medium, maar die ermee werken vanwege de sociaal-maatschappelijke dimensie ervan. Kunnen jullie iets meer vertellen over de aanleiding van de tentoonstelling? 

Liza Swaving & Suzan Russeler

De tentoonstelling brengt kunstenaars samen die textiel als expressief medium gebruiken én die geïnteresseerd zijn om sociaal-maatschappelijke vraagstukken via dit medium aan de orde te stellen. Initiator is Caroline Boot, conservator beeldende kunst en design bij het TextielMuseum, die na lezing van het boek Cultural Threads. Transnational Textiles Today van Jessica Hemmings besloot Eylem Aladogan, Célio Braga, Jennifer Tee en Vincent Vulsma die de weg naar het TextielLab al hadden gevonden uit te nodigen om speciaal werk te maken voor het museum. Het initiatief vertrekt vanuit het besef dat de samenleving snel aan het veranderen is door migratie, globalisering en politieke machtsverschuivingen, en dat deze ontwikkelingen van grote invloed zijn op artistieke praktijken in Nederland en elders. Textiel is drager en getuige van culturele verwevingen en invloeden wereldwijd, en biedt talloze metaforen om hierop te reflecteren. De tentoonstelling sluit aan bij actuele maatschappelijke debatten over nationale identiteit en interculturaliteit, waarin aandacht voor de diepe gevolgen van kolonialisme en het slavernijverleden een grote rol speelt. Kunstenaars reflecteren in hun werk op deze politiek-maatschappelijke verschuivingen.

Domeniek Ruyters

Wie doen er mee, en waarom?

Liza Swaving

Er doen in totaal negen kunstenaars mee die textiel als materiaal en instrument gebruiken om historische en actuele relaties in de wereld te onderzoeken en verbeelden. Otobong Nkanga, Fiona Tan en Vincent Vulsma onderzoeken textiel als historische getuige van koloniale expansie, internationale handel en oriëntalisme. Zij laten de historische wortels van actuele maatschappelijke vraagstukken, zoals sociaaleconomische ongelijkheid en uitputting van de aarde, zien. Mary Sibande, Eylem Aladogan en Célio Braga activeren de intieme kwaliteit van textiel in hun werk door persoonlijke verhalen te verweven met grote politieke verhalen uit de recente geschiedenis, zoals de afschaffing van Apartheid in Zuid-Afrika en de wereldwijde uitbraak van AIDS in de jaren tachtig. In het werk van Aiko Tezuka, Jennifer Tee en Hana Miletić wordt textiel verkend als een cultureel geheugen waar herinneringen, verhalen en kennis worden gereconstrueerd, gedeeld en bewaard. 

Vincent Vulsma en Otobong Nkanga

Vincent Vulsma

Scheepslogboek met inventarislijst, inclusief tot slaafgemaakten, uit het Zeeuws Archief Middelburg (getoond door Vincent Vulsma)

Domeniek Ruyters

Bij sociaal-culturele definities van textiel denk je al snel aan mode, klederdracht, werkkleding, maar die zijn er niet te zien.

Liza Swaving

Nee er is geen mode, maar er is wel veel interesse in de sociaal-culturele als historische en economische bewegingen en verschijningsvormen van textiel. Hieruit vloeien werken voort die textiel verkennen als (collectieve) geheugenplaats, als contactzone, als sociaal weefsel, als middel voor (maatschappelijk) herstel of als historische getuige. Enkele werken zijn daarin niet slechts beschouwend en analyserend, maar functioneren zélf als medium van sociale interactie, zoals het collectieve werk dat Hana Miletić gedurende een jaar in samenwerking met een groep vrouwelijke nieuwkomers in Brussel maakte. Dit geldt ook voor het werk van Vincent Vulsma en Jennifer Tee, waarin economische uitwisseling met Indiase en Zuid-Sumatraanse (textiel)arbeiders onderdeel én onderwerp zijn van hun werk.

Domeniek Ruyters

Er is een special rol voor het TextielLab in deze tentoonstelling, trouwens ook het museum. Kun je daar iets meer over vertellen?

Liza Swaving & Suzan Russeler

Het TextielLab is een proeftuin en professionele werkplaats, waar kunstenaars en designers hun hart kunnen ophalen aan de nieuwste garens en geavanceerde textielmachines op het gebied van weven, breien, borduren en laseren; een plek waar onderzoek en experiment centraal staan. Maar het TextielLab is ook een plaats waar het traditionele ambacht nog in ere wordt gehouden. Zo kunnen vloer- of wandkleden met de hand worden getuft, precies volgens de door de ontwerper aangeven vormen en kleuren, of koorden worden gedraaid op de afdeling passement. Kunstenaars komen binnen als klant voor de ontwikkeling van hun werk, maar het TextielMuseum treedt ook regelmatig op als opdrachtgever. Het nodigt kunstenaars en ontwerpers uit om projecten in het TextielLab uit te voeren, waarna de resultaten inclusief de ontwerpen en proeven, deel gaan uitmaken van de museumcollectie. Via deze formule komt niet alleen een bijzondere collectie tot stand, maar wordt ook aan kunstenaars een uitgelezen kans geboden om hun instrumentarium te verbreden en hun kennis van textieltechnieken te verdiepen.

Hana Miletić

Aiko Tezuka

Domeniek Ruyters

Hoe werkte dat uit in deze tentoonstelling?

Liza Swaving

Vincent Vulsma ontwikkelde zijn werken op de Jacquardweefmachine en lasercutter van het TextielLab. Samen met de weefexpert ging Vulsma op zoek naar manieren om binaire data uit gedigitaliseerde historische documenten te gebruiken als basis voor de bindingen in het weefsel. Dit is een technisch complex proces dat uitdagend was voor de weefexpert. Ook testte hij verschillende garens, zoals papier-, indigo- en hand gesponnen garens. Célio Braga gebruikte de borduurmachine in het TextielLab voor het ontwikkelen van de verfijnde motieven in zijn installatie Memory Unsettled. Samen met de borduurspecialist onderzocht hij hoe hij de tekeningen kon vertalen naar een weergave in textiel. Een combinatie van eenvoudige steken voor een grafische vormentaal en steken met een grote dichtheid, om figuren speels mee op te vullen, bleek het meest geschikt voor zijn ontwerp. Ook experimenteerde Braga met verschillende kwaliteiten en kleuren borduurgarens, zoals polyester dat van kleur verandert en goud- en zilverkleurig lurex. Eylem Aladogan werkte in het TextielLab met de weefmachine en de borduurmachine. De zoektocht naar de juiste kleurnuances, driedimensionaliteit en glanseffecten staat centraal in haar maakproces. Geïnspireerd op Ottomaanse patronen ontwikkelde ze op de borduurmachine bloem- en plantmotieven, die ze gebruikte als basis voor een mal waarmee ze deze in rubber giet. In haar inventieve bewerking van tweedimensionale borduurpatronen tot sculpturale rubberen vormen zoekt zij de grenzen van het medium textiel op. Jennifer Tee onderzocht in het TextielLab manieren om textuur en diepte aan te brengen in de geometrische en figuratieve motieven die zij in haar serie wandkleden verweeft. Ook ontwikkelde Tee een uniek kleurenpalet. De door haar gewenste kleuren zijn ontstaan door speciaal voor deze wandkleden garens te twijnen in het TextielLab. Hoewel de vier kunstenaars deels traditionele textiele kunstvormen hebben gekozen, zoals het geweven wandkleed, is er op een subtieler niveau zeker sprake van experiment op het gebied van materiaal en techniek.

Célio Braga

Célio Braga

Domeniek Ruyters

In de beeldende kunstwereld zijn we sinds enigszins vertrouwd met de meer sociaalhistorisch georiënteerde discussie rond textiel, waar sinds een jaar of tien in tentoonstellingen in toenemende mate aandacht voor is geweest. Hoe is de kennis op dit vlak in het Textielmuseum? Was die sociaal-maatschappelijk en economische interesse er al langer?

Suzan Russeler

Vanuit de kunstwereld is er inderdaad de afgelopen tien jaar een groeiende aandacht voor het gebruik van textiel als medium in de beeldende kunst, deels verbonden aan sociaal-maatschappelijke en politieke vraagstukken, deels aan kunsthistorische en materiaal-technische aspecten. Je zou kunnen spreken van een inhaalslag die wordt gemaakt ten aanzien van textiel als medium in de eigentijdse kunst en het belang van veelal vrouwelijke kunstenaars in het gebruik van het medium textiel. Maar in het TextielMuseum is die interesse er al langer. Het is sinds 1985 gevestigd op de huidige locatie en programmeert regelmatig tentoonstellingen rondom kunst en textiel met uiteenlopende invalshoeken. Zo vonden tussen 1994 en 2004 de Flexible-biënnales in het museum plaats, waarin veel kunst werd getoond die maatschappelijke thema’s aan de orde stelt, met name betreffende genderkwesties en arbeidsmigratie. Ook in de tentoonstellingen Knitted Worlds (2009, met werk van onder anderen Rosemarie Trockel en Elaine Reichek) kwam werk verbonden aan vraagstukken rond identiteit en gender aan de orde. In de collectie van het TextielMuseum bevinden zich veel kunstwerken die het onderwerp identiteit en vrouwelijke rolpatronen aan de orde stellen. Een enkel werk in de collectie zoals Roy Villevoye’s Rood katoen (1998-2003) houdt zich explicieter bezig met de effecten van de koloniale geschiedenis en was in 2004 in het TextielMuseum in Flexible 4 biënnale te zien. De onderwerpen van Cultural Threads zijn niet nieuw voor dit museum, wel wordt het thema identiteit in deze expositie in Tilburg voor het eerst expliciet verbonden aan koloniale geschiedenis, migratie en thuisgevoel en is er een integraal contextueel programma.

Jennifer Tee

Domeniek Ruyters

Daarover gesproken, er is een boek, er komt een symposium – hoe verhouden alle onderdelen zich tot elkaar?

Liza Swaving

Deze bredere manifestatie omvat de collectieopdrachten, het grafisch en ruimtelijk ontwerp van Afaina de Jong, een symposium, publicatie, cultuurparticipatieproject, audiotour en een residency (met Mary Sibande, mei 2019). Die onderdelen verhouden zich tot elkaar als stemmen in een gesprek: ze representeren verschillende kennisvelden, emoties en ervaringen. Zo is er ruimte voor verschillende stemmen om op de thema’s te reageren en ze toe te eigenen. Een dynamiek die hopelijk ook onder bezoekers voor een gelaagde vorm van beleving en interactie zorgt. De publicatie en het symposium contextualiseren de tentoonstelling vanuit een theoretisch kader. Speciaal voor de tentoonstelling schreef Jessica Hemmings een nieuw essay over de tentoongestelde werken en de connecties tussen deze werken. Het symposium wordt ontwikkeld in samenwerking met Christel Vesters in het kader van haar langlopende onderzoeksplatform Touch/Trace. Naast Jessica Hemmings en de deelnemende kunstenaars, worden ook andere denkers en makers uitgenodigd om hun ideeën te delen. Dat leidt tot een verbreding en verdieping van de thematiek. De educatieve projecten, waaronder KunstKameraden en Akwasi in je oor, zijn gericht op storytelling. Het vertellen van verhalen leert ons om onszelf en de wereld om ons heen beter te begrijpen. Bovendien geven verhalen uitdrukking aan identiteit. Het recht op je eigen verhaal is daarom heel belangrijk. In deze projecten hebben we jonge makers uitgenodigd om hun eigen verhaal over culturele identiteit op een artistieke manier te vertellen. Het TextielMuseum, met zijn industriële en arbeidsgeschiedenis, vormt een interessante context voor de tentoonstelling. Hoe zijn kolonialisme en de Industriële Revolutie met elkaar verbonden? Wat was de rol van textiel in de slavenhandel? En hoe zorgt (textiel)arbeid voor bewegingen en bindingen over de hele wereld en door de tijd heen?

Cultural Threads, TextielMuseum Tilburg, 24.11.2018 t/m 12.5.2019

Domeniek Ruyters

is hoofdredacteur van Metropolis M

Recente artikelen