metropolis m

Installatie Theaster Gates The Image Corporation in Berlijn

De reizende tentoonstelling The Black Image Corporation van Theaster Gates deed afgelopen weken Berlijn aan. Andrea Wiarda bezocht eerder dit jaar de Milanese editie en schreef naar aanleiding van de tentoonstelling dit profiel van Gates en diens interesse in de beeldarchieven van de Johnson Publishing Company (JPC). 

In het hart van de stad, boven de luxueuze Galleria Vittorio Emanuele II, met een grote glazen wand die zicht geeft op de gebogen glas-in-lood koepel, bevindt zich het Osservatorio van de Fondazione Prada. Theaster Gates (Chicago, 1973) laat er onder de titel The Black Image Corporation een deel van de nalatenschap van Johnson Publishing Company (JPC) zien. Deze grootste en invloedrijkste Afro-Amerikaanse uitgeverij, die is opgericht door John Harold en Eunice Walker Johnson in Chicago in 1942, groeide in zeventig jaar uit tot de invloedrijkste zwarte mediagigant in het naoorlogse Amerika, met als bekendste uitgaven Ebony en het ‘jongere’ Jet. Het archief bevat zo’n vier miljoen foto’s waarvan vele nooit gepubliceerd zijn. Het vormt een neerslag van de veelzijdigheid en complexiteit van het leven van zwarte personen in de Verenigde Staten. Johnson Publishing Company heeft, aldus Gates, sterk bijgedragen aan een genuanceerder en meer gevarieerd esthetisch-cultureel (zelf-)beeld van de Afro-Amerikaanse gemeenschap, identiteit, en geschiedenschrijving.1

Installatie Theaster Gates The Black Image Corporation in Berlijn

Installatie Theaster Gates The Black Image Corporation in Berlijn

Huisfotografen

Aan de hand van het werk van de twee ‘huis’-fotografen van JPC Moneta Sleet Jr. (1926-1996) en Isaac Sutton (1923-1995), ligt in de tentoonstelling in Milaan de nadruk op stijlvolle foto’s van zwarte vrouwen en krijgen we inzage in de ‘meest intieme ruimtes van de Afro-Amerikaanse ervaring’; een zwarte realiteit die in de mainstream media veelal onzichtbaar bleef. Sleet volgde de campagnes van Martin Luther King van dichtbij en won de Pulitzerprijs voor een foto van de weduwe van King tijdens zijn begrafenis. Sutton was studiofotograaf en kunstenaar. Beiden waren decennialang in dienst van JPC en versloegen zowel politieke gebeurtenissen als mode- en glamourreportages. Naast een aantal foto’s gereproduceerd op groot formaat omvat de presentatie een uitsnede van voornamelijk nooit eerder getoond fotografisch materiaal, de originele tijdschriften en interieurs van de uitgeverij.

De glossy foto’s spreken de taal van bekende lifestylemagazines, zij het dat de modellen eens niet wit, maar zwart zijn. De foto’s werden vaak gemaakt op het speciaal ingerichte kantoor van JPC, waar iedere zwarte persoon van betekenis, van The Jackson Five tot Malcolm X, destijds langskwam. Alles was er uitermate in style, van de moderne mid-twintigste-eeuwse tijd, zowel in de gemeenschappelijke ruimtes als op Johnsons privéverdieping, schrijft Gates in de tentoonstellingsbrochure. ‘They were wearing Italian clothes. They were wearing Swiss shoes. (…) It is just when a black body puts on an Italian dress, it looks like a black dress. These are the complexities of this archive: you could read as much Europeanism into these images as you could blackness, but one would have to know how to see whiteness alongside blackness.’2

Een aantal grote ingekaderde foto’s hangt aan de wand. Het portret van de Amerikaanse soulzangeres Elizabeth ‘Liz’ Lands, geschoten door Isaac Sutton in 1965, torent boven een bankstel uit de jaren vijftig met geometrisch, Afrikaans motief en vergelijkbaar kleed, speciaal ontworpen door Arthur Elrod. Het straalt een serene stilte uit, misschien is het de afstand in tijd, het stilistisch karakter dat dat veroorzaakt. Twee grote lichttafels, op stahoogte, zijn voorzien van witte handschoenen en een vergrootglas. Er ligt een reeks transparante contactsheets met aantekeningen erop van de redactie. De bezoeker kan er zelf naar believen naar kijken en de schoonheid bewonderen van zwarte modellen in badkleding aan het zwembad of in modereportages van diverse vormen van mode en avondkledij. Leren sofastoeltjes staan tegen de muur voor een monitor waarop een door Gates gemaakte video wordt afgespeeld, die is geschoten vlak voor de kantoren sloten en de details van de oorspronkelijke interieurs van JCP laat zien, op de klanken van het hybride, monastieke ritme van de soundtrack van de Black Monks of Mississippi. Exemplaren van Ebony liggen langs de grote vitrines op een houten bank. Jet ligt op een klein rond tafeltje. Ook daar staat een sofastoeltje naast en kan de bezoeker zelf bladeren, als bij de kapper of in de wachtkamer van de dokter.  

Op de bovenverdieping wordt verder ingezoomd op het werk van Sutton en Sleet aan de hand van grote afdrukken aan de muur en twee spreekstoelachtige constructies, studiolos, waarin in hout gekaderde kleinere afdrukken zijn gerangschikt. Van deze foto’s is ook de achterkant zichtbaar waarop de door Gates gedefinieerde archiefcodes staan.3 De bezoeker kan ze zelf pakken en op de cathedra voor zich uitstellen. Gates: ‘I hope this set of images offers us all blank pages for the formulation of a new Atlas.’

The Black Image Corporation is onderdeel van een breder project getiteld Black Madonna, dat Gates ontwikkelde toen hij, na de gedwongen sluiting van JPC drie jaar geleden, het archiefmateriaal tot zijn beschikking kreeg. In dat kader vond in Chicago min of meer gelijktijdig met de presentatie in Milaan de tentoonstelling A Johnson Publishing Story plaats, en lanceerde Miuccia Prada tijdens ArtBasel Miami een privéclub (alleen voor leden en genodigden) ingericht op basis van datzelfde beeldmateriaal, inclusief levensgrote projecties op de façades, en een optreden van Gates’ ‘art-house band’ The Black Monks of Missisippi.4

Installatie Theaster Gates The Black Image Corporation in Berlijn

Installatie Theaster Gates The Black Image Corporation in Berlijn

Beeldvorming

The Black Image Corporation, komt voort uit een samenwerking tussen Prada en Stony Island Arts Bank in Chicago, dat gehuisvest is in een voormalig bankgebouw in het zuiden van Chicago dat door de gemeente aan Gates’ Rebuild Foundation (een stichting waarmee Gates stadsherstel en sociale projecten in zuid Chicago ontwikkelt) is geschonken. Gates blies het gebouw nieuw leven in door de marmeren tegels uit de wc’s als bonds te verkopen op ArtBasel. ‘In art we trust’ stond erop gegraveerd. Zo financierde de voormalige bank zijn eigen renovatie en creëerde Gates in 2012 een openbare ruimte voor ‘onderzoek, reflectie, verspreiding van historische artefacten en kritische reflectie op de black experience’.

In de Stony Island Arts Bank in Chicago biedt de tentoonstelling A Johnson’s Publishing Story een overzicht van de objecten, artefacten en meubilair uit de inboedel van Johnson Publishing Company (15 duizend stuks zijn gedoneerd aan de Rebuild Foundation), terwijl bij Prada toepasselijk werd gekozen om de stijl en het vrouwelijke schoon te benadrukken. Gezamenlijk geven de tentoonstellingen een beeld van een historisch en cultureel moment, een tijdscapsule die het wereldbeeld van een bedrijf bevat. Zoals Gates zelf zegt: ‘De ervaring van een volk, een idee van mode en een vastberaden onderneming.’

Het is ook wat Gates voor ogen heeft met deze tentoonstellingen. ‘These archives investigate the themes of beauty and black female power, and I think today is the right time to dig into the visual lexicon of American history and unveil an iconography that, outside of my community, enjoys poor visibility,’ stelt Gates. Het westerse ‘witte beeld’ overheerst op alle gebied en is doorgesijpeld in vele niet westerse culturen en verhalen op een welhaast verstikkende manier in vrijwel alle media. Het houdt de ‘zwarte ervaring’ buiten zicht. Het is een thema dat nu maar al te actueel is, gezien bijvoorbeeld de recente veelbesproken videoclip Apeshit van Beyoncé en Jay Z die is opgenomen in het Louvre.

Het archief biedt een historisch tegenwicht aan de overheersende en kapitalistische visuele media bevolkt door witte stereotypes. Gates toont echter niet zozeer een ‘tegencultuur’, die de beeldvorming rond zwarte personen bijstuurt, maar maakt het beeldmateriaal los van de westerse modernistische overheersing van beeldvorming en plaatst het als narratief op zichzelf terug in de context waarin het tot stand kwam, (her-)verbonden aan de daadwerkelijke ervaring van de afro-Amerikaanse gemeenschap. Het is eerder een ontsluiering, een herdenking en herziening van wat er al was, door het terug in een context te plaatsen, economisch waardevol te maken en door te geven aan anderen. Afgedankte en niet als waardevol geachte ‘dingen’ plaatst hij in een wereld waar ‘dingen’ juist absolute waarde krijgen. Net als Johnsons onderneming was dit een ‘[…] formation that was as organic as it was intentional, as creative as it was strategic and as aspirational as it was capitalistic.’ In Gates’ woorden: ‘Making things beautiful by peeling back the layers of what is already there.’5 De term ‘artwashing’ heeft ondertussen voet aan de grond in het hedendaags vocabulaire, maar voor Gates komt het neer op ‘care’: zorg voor je omgeving leidt automatisch tot materiele en immateriële schoonheid.

Installatie Theaster Gates The Black Image Corporation in Berlijn

Installatie Theaster Gates The Black Image Corporation in Berlijn

Sociale praktijk

Afgelopen jaren ontwikkelde Gates een verscheidenheid aan nieuwe modellen voor legacy building en bouwde een verzameling collecties op, van kunsthistorische glazen dia’s van UChicago, de inboedel van een hardware store en een architectuurboekhandel tot genoemde tijdschriften Ebony en Jet, en het archief en de inboedel van JPC. ‘I have the ability to see things. Not just the thing in front of me, but the potential inside the thing.’6 Dat haalt hij eruit door het ‘ding’ te ‘hervormen’ en zwartheid op zichzelf, niet in relatie tot witheid, terug in het veld van de mainstream representatie te plaatsen en zo in zekere zin terug te geven aan het collectieve onderbewuste referentiekader.

Theaster Gates: ‘I have the ability to see things. Not just the thing in front of me, but the potential inside the thing'

[figure gates9]

Installatie Theaster Gates The  Black Image Corporation in Berlijn

Voor Gates zijn de vele gebieden waarin hij actief is nauw met elkaar verbonden. Tijdens een TED Talk in 2015 zei hij: ‘Een pand aan de South Side van Chicago opkopen en herbestemmen is niet anders dan met de hand vorm geven aan een homp klei op een snel draaiend pottenbakkerswiel’.7 Gewoon een kwestie van ‘shaping things differently’. De talk was getiteld ‘How to revive a neighborhood: with imagination, beauty and art.’

Gates wordt gewaardeerd om deze community-projecten. ‘Kunst en renovatie zijn één en hetzelfde’, zegt hij. Zijn imperium heeft inmiddels tentakels in de kunstwereld en daarbuiten in het educatieve veld, sociaal werk en stadsplanning. Met de Rebuild Foundation, opgericht in 2011 en gefinancierd uit de verkoop van eigen werk dat hij mede creëert met materiaal uit de opgekochte panden, zet Gates zich fanatiek in voor de verpauperde wijken in zijn ‘hometown’ en strijdt voor het behoud van vervallen erfgoed door vervallen panden te transformeren tot sociaal-culturele gemeenschapshuizen. Dit cultuurbewuste activisme onderscheidt Gates’ werkwijze van die van veel andere kunstenaars die zich met black legacy en (historische) archivering bezighouden (zoals Kerry James Marshall, Arthur Jafa, Rashid Johnson). Hij is niet alleen een beschouwer en een activist, maar ook een hervormer van historisch relevant materiaal.

Gates’ werkwijze komt neer op het articuleren van iets waar weinigen nog waarde in zien, als een gemeenschappelijke deler, een gedeeld streven dat uiteindelijk niet alleen de zwarte gemeenschap aanspreekt maar dat door alle mensen wordt gedeeld. De geest is die van iemand die verzamelt om te redden van de vergetelheid, die catalogiseert om gerust te stellen en houvast te vinden in een andere waarheid en de chaos te ontleden van degene die alles wat bijna verloren is in een nieuw licht plaatst. Het maakt hem tot een unieke stem in de Amerikaanse kunstwereld, een prediker van idealen op het altaar van de kunst.

Installatie Theaster Gates The Black Image Corporation in Berlijn

Installatie Theaster Gates The Black Image Corporation in Berlijn

Installatie Theaster Gates The Black Image Corporation in Berlijn

DIT ARTIKEL IS GEPUBLICEERD IN METROPOLIS M NR 1-2019 CIRCULATION. METROPOLIS M KRIJGT GEEN SUBSIDIE. STEUN METROPOLIS M, NEEM EEN ABONNEMENT. ALS JE NU EEN ABONNEMENT AFSLUIT STUREN WE JE HET NIEUWSTE NUMMER GRATIS OP. MAIL JE NAAM EN ADRES NAAR [email protected]

Theaster Gates, ‘The Black Image Corporation’, Gropius Bau, Berlijn, tot en met 28/07/2019;

 

1 Tenzij anders aangegeven komen de citaten van de kunstenaar uit zijn eigen tekst in de catalogusbox The Black Image Corporation, uitgegeven door Prada Foundation, 2018

2 032c.com/theaster-gates-black-image-corporation

3 MDL: model; ENT: entertainment; M&C: mother and child; PRO: professional; FEI: female impersonator; EDP: everyday people

4 Black Madonna, Kunstmuseum Basel, 09.06 – 21.10.2018 en Sprengel Museum, Hannover 23.06 – 09.09.2018

5 art21.org/watch/art-in-the-twenty-first-century/s8/theaster-gates-in-chicago-segment

6 idem

7 TED Talk, Chicago, 2015

Andrea Wiarda

Recente artikelen