metropolis m

Marianna Simnett, The Bird Game, 2019, te zien in My Broken Animal, Frans Hals Museum, foto Charlott Markus

Het is soms even slikken (of wegkijken) in het werk van Marianna Simnett. In haar soms sprookjesachtige, soms lugubere films onderzoekt ze ziektes, het menselijk lichaam en walging. Meer recent is ze ook een sculpturale weg ingeslagen, voor het eerst te zien in het Frans Hals Museum. 

De videowerken van de Britse kunstenaar Marianna Simnett (1986) zijn niet makkelijk te beschrijven. De verhalen, veelal verbeeld door dromerige kinderen, zitten ergens tussen een medisch sprookje en farma-nachtmerrie in. We zien een lichaam dat niet kan ontsnappen aan ziektes, injecties en infecties. Verschillende realiteiten en fantasieën overlappen en doorsnijden elkaar, zodat de kijker het donkere sprookjesbos wordt ingesleurd maar ook met de neus op medische feiten wordt gedrukt. Tegelijkertijd is er ook een gevoel van wederopstanding en extase in de werken. Voor Simnett is ziekte juist iets positiefs dat ‘door de verveling en banaliteit van de echte wereld kerft naar een andere dimensie. Het gaat net zoveel over trippyness als over ziekte.’

Als ik Simnett spreek op een klein terrasje in de Londense wijk Shoreditch vertelt ze dat ziekte voor haar een magisch woord is. ‘Ik denk dat we allemaal ziek zijn, niemand is ervan verschoond. Ik houd van ziekte want ze staat voor groei, kansen, nieuwe wegen en verontrustende beelden. Die “verkeerde zijde ervan” wil ik graag omarmen.’ Niemand vindt het fijn om iets vreemds in of op het lichaam te ontdekken, maar Simnett ziet het positief. ‘Ik heb me nooit comfortabel gevoeld in mijn eigen lichaam, wat tevens de reden is waarom ik er zoveel werk over maak. Ik heb me evenmin fijn gevoeld bij alle glinsteringen, glans en perfectie waar je dagelijks mee wordt overspoeld. Dat interesseert me gewoon niet. Onmogelijke idealen hooghouden lijkt mij gewoon niet zo natuurlijk. Dat is wat ik ook wil uitdrukken in mijn werk.’

Haar video The Udder (2014) gaat bijvoorbeeld over normen in onze samenleving die verband houden met gender, onschuld en corruptie, met daaroverheen een sluier van mastitis, een infectieziekte die de uiers van koeien kan aantasten. In deze vijftien minuten durende video worden beelden getoond van uiers die op mechanische wijze worden ontsmet en vervolgens gemolken, terwijl de boer en boerin allerlei feiten over de ziekte voorlezen achter een roodkleurig gaas. Ondertussen speelt Isabel, die vaker in Simnetts films terugkomt, met haar twee broertjes. Ze hebben het over haar schoonheid terwijl Isabel erover nadenkt haar neus eraf te hakken om minder mooi gevonden te worden. Het beeld van een hand die langzaam melk uit een uier knijpt wordt opeens iets smerigs, je maag draait ervan om.

[blockquote]‘Ik heb een forensisch oog voor het lichaam, precies zoals schilders goed keken en bleven kijken en zo steeds meer ontdekten’

Naast deze haast fysieke weerzin, speelt in The Udder ook het omgekeerde een rol: een groeiend zelfinzicht. Simnett speelt met het concept van kuisheid, dat aanvankelijk de absolute onthouding van seks betekende, maar later transformeerde in een concept dat gaat over je naar behoren gedragen in de samenleving, over sociale conventies. In The Udder gebruikt ze kuisheid als wapen. De film gaat over het behouden van een positie tegen elke verwachting in, terwijl alles om je heen naar de klote gaat. Ze kijkt ook naar historisch materiaal zoals verhalen over martelaren. Isabels gedachte om haar neus eraf te hakken is bijvoorbeeld gebaseerd op een oude legende waarin een meisje dat doet om te voorkomen dat ze verkracht wordt. De automutilatie leidt dan weer tot allerlei ziektes en besmettingen met bacteriën. Dus er zijn de legendes, de heiligen en de deugden, maar ook alle dingen die te maken hebben met ziektes, botox en besmettingen met bacteriën. En er zijn de behandelingen die ons beter maken.

Simnetts omgang met ziekte en het lichaam is gebaseerd op grondig onderzoek (of is het diagnose). ‘Ik heb een forensisch oog voor het lichaam, precies zoals schilders goed keken en bleven kijken en zo steeds meer ontdekten.’ Voor Simnett leidde dit tot een anatomische blik op haar subjecten, een bijna microbiologische waarneming. ‘Ik kijk dwars door de lichamen en dingen heen, zie alles in samenhang in plaats van individuele lichamen.’ Daarnaast onderzoekt ze de empathische relaties die door lichamen worden aangegaan met andere subjecten, doormiddel van vloeistoffen, zoals melk dat in The Udder van het ene lichaam (dat van de koe) naar het andere (dat van de mens) gaat. ‘Mijn werk komt voort uit een afkeer van de gedachte dat dit het lichaam is waar ik het mee moet doen in de rest van mijn leven. Er is tegelijkertijd niets anders waar ik me zo aan weet verbonden. Het is meer een structurele politiek die ik bedrijf dan dat het kunst is. Ik denk altijd aan ziektes door mijn eigen lichaam en zijn structuren heen.’

Het leven door de ziektes heen zien, Simnett doet het vaak tot in het extreme. In The Needle and the Larynx (2016) bijvoorbeeld, danst een naald met botox in Simnetts delicate hals rond. De single-take shot in slow-motion duurt slechts vijf minuten, maar het lijkt een eeuwigheid. De botox wordt in een bepaalde spier geïnjecteerd waardoor het stemgeluid wordt verlaagd. Het is een ingreep die vaak wordt gedaan bij jongens met een hoge stem. Simnett wil schoonheid en gendernormen ter discussie stellen, terwijl het beeld een akelig gevoel oproept, en niet alleen bij belonefoben [belonefobie is de angst voor naalden, red.]. Ze stelt haar eigen lichaam bloot aan de botulinetoxine terwijl het nare gevoel wordt bezworen met een dromerige esthetische beeldtaal. Ook in Faint with Light (2016) onderwerpt Simnett haar lichaam aan lichamelijke druk. We horen haar hyperventileren terwijl lichtbuizen met haar ademhaling meedeinen. Ze hapt naar adem, terwijl ze tussen het ademen door meerdere keren flauwvalt. De ademhaling van de toeschouwer gaat bijna automatisch mee; de lijfelijke ervaring wordt overgebracht op de toeschouwer.

Steeds weer word ik geconfronteerd met de vraag: waarom doe je dit? Waarom doe je dit je lichaam aan? Waar trek je de lijn tussen wie je bent en wat je maakt?

Marianna Simnett, The Needle and the Larynx, 2019, te zien in My Broken Animal, Frans Hals Museum, foto Charlott Markus

Marianna Simnett, The Needle and the Larynx (video still), 2016, courtesy de kunstenaar en Serpentine Galleries, London

De mythe gaat dat er veel toeschouwers bij haar werk flauwvallen. Vooral tijdens het tonen van Faint with Light zou het meerdere keren gebeurd zijn. Als ik haar naar het beoogde effect van haar werk vraag, grapt ze ‘ik hoop dat iedereen in een grote hoop bovenop elkaar valt en de hele nacht een orgie heeft. For real that would be awsome’. Voor Simnett is flauwvallen als een geschenk, omdat je er weer van bij kunt komen. ‘Dat is als empowerment of een extase, een prachtige echo, als een spiegel tussen mij en het publiek. Ik wil graag dat mensen iets voelen voordat ze gaan denken. Het werk moet de kijker in een bepaalde staat van zijn brengen.’

Waar ze vroeger agressiever was en uit op sterke reacties bij haar toeschouwers, daar is het nu belangrijker voor de toeschouwer om haar te ontmoeten op het (fysieke) niveau dat haar tot het werk heeft gebracht. Het komt amper voor dat de bezoeker van een galerie of museum nog echt wordt meegevoerd door een kunstwerk, vooral op lijfelijk niveau. Dat maakt haar werk op een vreemde manier ook toegankelijk voor een breder publiek. Simnett wil enerzijds dat de bezoeker zich fysiek aanwezig voelt in de ruimte, en zich bewust is of wordt van zijn of haar eigen lichamelijkheid; vele bezoekers klampen zich aan hun eigen lichaam vast omdat het videowerk hen kwetsbaar maakt. Anderzijds hoopt ze dat de toeschouwer helemaal in het werk opgaat.

Marianna Simnett, Faint with Light, 2016, te zien in My Broken Animal, Frans Hals Museum, foto Charlott Markus

Marianna Simnett, Fainth with Light, 2019, courtesy Frans Halsmuseum, foto Charlott Markus

Simnett sleutelt langdurig aan haar werk. ‘Het is een lang gevecht dat meestal begint met een initieel gevoel van opwinding voor zoiets als een uier of botox, die dan bijna iets allegorisch of metaforisch krijgen. Het feit dat er een magic touch in het alledaagse zit, iets waar we nog niet goed genoeg over hebben nagedacht.’ Het werkproces beschrijft ze als een kettingreactie waarbij het ene werk het andere de wereld in slingert: ‘het is net als een ziekte die zich verspreidt: het ene leidt tot het andere. Dat is ook de reden dat ik mijn werk bij elke presentatie herzie. Ik benader het materiaal als kneedbaar totdat ik er klaar mee ben.’ Ze vertelt over de consequenties van de handelingen waar ze haar lichaam aan onderwerpt. ‘Ik heb het meeste moeite met masochisme, omdat ik in de war raak of ik een masochist ben of niet. Steeds weer word ik geconfronteerd met de vraag: waarom doe je dit? Waarom doe je dit je lichaam aan? Waar trek je de lijn tussen wie je bent en wat je maakt?’ Deze empathische manier van maken heeft ook een meer positieve kant. ‘Aan de ene kant voel ik me vervreemd maar aan de andere kant ook dichter bij het vuur. Ik voel me soms zielsalleen en onoverwinnelijk tegelijkertijd.’

Marianna Simnett, Hyena and Swan in the Midst of Sexual Congress, 2019, te zien in My Broken Animal, Frans Hals Museum, foto Charlott Markus

De ruimte krijgen en nemen om te transformeren is een van de belangrijkste dingen voor Simnett. ‘Als je die ruimte niet krijgt om te transformeren, dan ga je dood. Kijk maar naar Amy Winehouse.’ In haar ogen van uiterst belang voor makers om niet te blijven steken in hetgeen van hen verwacht wordt. Wat dat betreft is het leven van de kunstenaar net een sprookje, waarin je kan transformeren in wat je maar wilt. In haar aankomende tentoonstelling in het Frans Hals Museum in oktober zal die transformatie ook te zien zijn. Ze vertelt me over haar nieuwe werk Bird Game, waarin (wederom) kinderen de hoofdrol spelen  en te maken heeft met een verslavend kinderspelletje. Haar knalblauwe ogen beginnen te stralen als ze het over haar bevindingen heeft. Zo stuitte ze in haar onderzoek op vogels en hun slaappatronen. Twee ‘fun facts’ komen naar boven: allereerst zijn er bepaalde soorten vogels die niet veel slaap nodig hebben om waakzaam te presteren. Ten tweede hebben onderzoekers de REM slaap van vogels onderzocht, die blijkt te correleren met het slaappatroon van mensen met een depressie of bipolaire stoornis. Hoewel het thema van het ziektebeeld nog steeds door haar nieuwe film lijkt te sijpelen, duidt Simnett het werk zelf als ‘een beweging weg van het menselijk lichaam en mijzelf. Ik wil nog steeds een overtuigende wereld bouwen. Die in Haarlem anders zal zijn dan bij voorgaande tentoonstellingen en een sculpturaal karakter aannemen.’ Voor Simnett wordt dat de eerste keer.

Marianna Simnett, The Bird Game, 2019, te zien in My Broken Animal, Frans Hals Museum, foto Charlott Markus

Marianna Simnett, The Bird Game, 2019, te zien in My Broken Animal, Frans Hals Museum, foto Charlott Markus

Marianna Simnett, The Bird Game, 2019, te zien in My Broken Animal, Frans Hals Museum, foto Charlott Markus

Als ik haar naar de toekomst vraag, zegt ze: ‘Ik wil muziek maken, kleding, een mainstream film en sculpturen, dingen maken die elkaar tegen elkaar spreken. Ik wil verder bouwen aan die praktijken en beter worden in die skills. Ik wil mezelf vestigen als iemand die van richting kan veranderen zoals David Bowie of Bruce Nauman.’ Het heeft iets moedigs om te kunnen stoppen met datgene waar je erkenning voor hebt gekregen en een andere richting op te gaan. Wat precies de plannen zijn, wil ze niet zeggen, ‘het moet een verrassing blijven’. Het lijkt er dus op alsof de hoofdstukken over ziekte zijn afgesloten. Ik ben benieuwd naar hoe het volgende hoofdstuk in Simnetts sprookje eruit zal gaan zien.

DEZE TEKST IS GEPUBLICEERD IN METROPOLIS M NR 4-2019 ZIEKTEBEELDEN. STEUN METROPOLIS M, NEEM EEN ABONNEMENT OF GEEF ER EEN AAN IEMAND KADO. ALS JE NU EEN JAARABONNEMENT AFSLUIT STUREN WE JE HET NIEUWSTE NUMMER MET DE 64 PAGINA’S TELLENDE COLLECTIEBIJLAGE GRATIS OP. MAIL JE NAAM EN ADRES NAAR [email protected]

Marianna Simnett, My Broken Animal, Frans Hals Museum, Haarlem, te zien t/m 

Corine van Emmerik

is kunsthistoricus

Recente artikelen