metropolis m

Arnoud Holleman, Radio Balzac, ikv Museum of Arte Util, Van Abbemuseum

In het rechtse bestuursakkoord tussen VVD, CDA, FvD en Lokaal Brabant dat nu klaarligt ter goedkeuring bij de provinciale staten van Brabant, is het plan opgenomen fors te bezuinigen op kunst & cultuur. Volgens sommigen is het een precedent voor de rest van Nederland. Wat zegt het veld?

Er is vanuit het nieuwe Brabantse coalitieakkoord het voornemen om fors te bezuinigen en toe te werken naar wat ‘het nieuwe normaal’ wordt genoemd, waarin kunst en cultuur structureel veel minder (7 miljoen minder) krijgt toebedeeld, te beginnen in 2023. Tot die tijd wordt er al flink bezuinigd. Op de begroting van de portefeuille ‘Vrije tijd’, waar kunst en cultuur is ondergebracht samen met sport, erfgoed en vrijetijdseconomie, staat in 2020 nog 52,1 miljoen en dat wordt in 2021 39,1 miljoen. Hoeveel kunst en cultuur precies inlevert is nog onduidelijk[1]. Het is een klap voor de provincie waar juist de afgelopen vier jaar flink is ingezet op cultuur om Brabant als culturele provincie op de kaart te zetten.

‘Provinciegeld zit in zoveel lagen’, vertelt Klaartje Esch van Kunstpodium T in Tilburg. ‘In eerste instantie denk ik “nee Kunstpodium T krijgt geen geld van de provincie”, maar we hebben ons de afgelopen jaren ontwikkeld dankzij een impulssubsidie die we kregen van Kunstloc Brabant en dat is provinciaal geld. Het is heel cru want het nieuwe subsidiebeleid waar Brabant de afgelopen jaren aan heeft gewerkt, BrabantStad – een samenwerking tussen de provincie Noord-Brabant en de vijf grote Brabantse steden – is nu in het geding.’

BrabantStad moest dienen als subsidievoorbeeld voor de rest van Nederland waarbij je in een keer een aanvraag deed voor zowel gemeentelijke als provinciale subsidies waardoor er gelijke kansen waren en eenduidigheid voor instellingen, onafhankelijk van waar de instelling gevestigd was. Esch: ‘Nu is de toekomst van BrabantStad onzeker nog voordat de eerste regeling is gestart. Wij hebben in januari een aanvraag ingediend voor 2021-2024 maar vanaf 2023 zou er dan geen geld meer zijn. Dat druist in tegen eerder gemaakte afspraken. Hoe gaat dat opgelost worden? Ook de BIS-instellingen in Brabant worden uit BrabantStad gefinancierd. Brabant is toch een voorbeeld voor de rest van Nederland, het is hier qua subsidies beter geregeld dan in veel andere provincies. Als deze trend zich landelijk doorzet betekent dat kaalslag voor heel Nederland.’

[blockquote]Klaartje Esch: ‘Als deze trend zich landelijk doorzet betekent dat kaalslag voor heel Nederland’

‘Voor de afstuderende kunstenaars nu is het dubbelpech’, vervolgt Esch. ‘Door corona kunnen er geen afstudeertentoonstellingen plaatsvinden en de komende anderhalvemetersamenleving zal ze ook velen malen onzichtbaarder maken. En als dan ook nog eens kleine instellingen gaan omvallen. De helft van onze programmering kan niet doorgaan zonder de regelingen van de provincie, het is onzeker of wij de broek dan nog wel kunnen ophouden. Wat vaak wordt vergeten is dat als de kleine instellingen omvallen er geen nieuwe aanwas meer zal volgen. De kleine instellingen zijn de aanjagers van de grote. In Brabant zijn procentueel gezien heel veel kleine instellingen en die humuslaag dreigt hiermee ten onder te gaan.’

Ze vertelt verder: ‘Wij begeleiden elk jaar 40 net afgestudeerde kunstenaars en het is voor hen onmisbaar om aan een programma als het onze mee te doen. Net van de academie hebben zij experimentele plekken nodig om te oefenen, leren je werk te prijzen, te communiceren met anderen en een netwerk op te bouwen buiten de academie, op nationaal en internationaal niveau. Degenen die meedoen, houden vaak jarenlang intensief contact met elkaar. Het is voor ons lastig in cijfers te vatten hoeveel van de kunstenaars die wij begeleiden het landelijke veld bepalen maar ik zie ze veel langskomen, bij de Koninklijke Prijs voor Schilderkunst bijvoorbeeld, op televisie, in de galeries.’   

Day of the Young Artist 2018, Museum De Pont, Tilburg

Kunstinitiatief Witte Rook in Breda

Freek Lomme: 'Je mag cultuur natuurlijk niks vinden, maar dat is een schrale reden om de subsidies af te schaffen'

Wij zijn ontzettend geschrokken’, vertelt Steven ten Thije, conservator collectie bij het Van Abbemuseum in Eindhoven. Zaterdag publiceert het Eindhovens Dagblad een opinietekst ondertekend door zestig ‘cultuurmakers’, voornamelijk directeuren en andere bestuurders uit het Brabantse culturele veld waar hij nu aan werkt. ‘Dat de politiek zo’n beslissing neemt zonder een publiek gesprek, nauwelijks aangekondigd, is ongelofelijk pijnlijk. Voor ons is het gissen waar het besluit op gebaseerd is. Natuurlijk is er crisis maar om daarvoor cultuur helemaal te korten? Brabant moet al knokken om rijksgelden binnen te halen. Er zijn maar enkele BIS-instellingen in Brabant gevestigd en er liggen nu juist plannen bij de Raad voor Cultuur en de minister om een aantal instellingen, zoals het Futurelab’ voor design en technologie, de Dutch Design Week en het TextielLab onderdeel te maken van de basisinfrastructuur. Dit voelt als pootje halen een meter voor de finish. Als het om rijksgelden gaat, zegt het Rijk altijd dat er alleen gegeven wordt als de provincie en de gemeente ook meedoen. Als de provincie uit deze toren van overheden stapt, kan het hele bouwwerk in elkaar storten.’

‘Op de middenlange termijn verwacht ik de grootste problemen’, zegt Freek Lomme, directeur van Onomatopee in Eindhoven. ‘Vier jaar geleden hebben we ons met de presentatie-instellingen georganiseerd en iets soortgelijks als de Noorderlingen opgericht. Toen is er geld naar de instellingen gegaan. Die samenwerking van toen is ondertussen uiteengevallen: instellingen zijn omgevallen en de helft of driekwart is zo klein, die denken niet eens aan Fair Practice laat staan dat ze nu met corona iets extra kunnen doen. Bovendien spelen juist nu de aanvragen, terwijl presentatie-instellingen tegelijkertijd een programma willen draaien en willen presenteren vanuit meerjarige subsidies, opdrachtgevers of op projectbasis naast hun meerjarige programma. Het is voor presentatie-instellingen lastig nu actie te ondernemen.’

Onomatopee - Co-Machines

Onomatopee - Co-Machines 

‘Het lijkt mij dat het een vergissing is’, zegt Ranti Tjan, directeur van postacademisch instituut en keramiekwerkplaats sundaymorning@ekwc in Oisterwijk. ‘Ik ben een optimist, ook omdat ik goede ervaringen heb met VVD en CDA dus ik neem aan dat het goede verstand zal zegevieren en dat zegt dat Brabant en cultuur onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Ze zullen inzien dat er juist de laatste jaren hard is gewerkt op de gemeentehuizen. Inmiddels staat Brabant bekend om de cultuur en niet, om maar wat te noemen, de landbouw. Ik vind het uitgestippelde beleid dus vrij verrassend. Het is onvoorstelbaar omdat er ook VVD’ers en CDA’ers bij zitten en die luisteren ook naar Chopin. We hebben ten tijde van Rutte I eerder meegemaakt dat dit soort geluid op de achtergrond te horen was en ik neem aan dat we daarvan hebben geleerd dat dat een heilloze weg was.’

‘Ik liep net door het centrum van Oisterwijk en de eigenaar van een modezaak kwam naar buiten en zei: “Ja, dit kan zo niet”. Ik dacht dat hij het over corona had, maar hij doelde op het coalitieakkoord. Cultuur heb je gewoon nodig, dat wordt breed gedragen. Ik denk dat de belangrijkste tegenstem over de waarde van cultuur van de ondernemers moet komen, die weten ook dat cultuur belangrijk is. Misschien moet het ook vanuit het landelijk VVD komen. De stem van de kunstenaar moet gehoord worden om te weten of je als individu op de goede weg zit in je leven. Dat klinkt filosofisch. Je kan het er natuurlijk niet mee eens zijn maar dan ben je als samenleving enkel elkaar aan het napraten, dan stagneert de samenleving, is er geen groei maar achteromkijken.’

Ranti Tjan: 'Cultuur heb je gewoon nodig, dat wordt breed gedragen'

Allegorie uit klein, de jubileumtentoonstelling van sundaymorning@ekwc in Design Museum Den Bosch, foto Sander Vermeer

‘Op basis van welke gegevens is dit akkoord gevormd?’, vraagt Lomme zich af. ‘Ik hoor geluiden dat de verslagen en resultaten van de afgelopen vier jaar niet zijn meegenomen in het formuleren van de uitgangspunten, wat ook de ambtenaren en veel partijen daaromheen niet serieus neemt. Een belangrijk stuk over de resultaten van de afgelopen vier jaar is nog niet eens klaar! Het lijkt ongegrond, en geeft het gevoel dat je nu al weet dat er een open wond gaat etteren; een wond die vooral gestoeld lijkt op retoriek en verondersteld draagvlak, maar niet op rapporten. Je mag cultuur natuurlijk niks vinden, maar dat is een schrale reden om de subsidies af te schaffen.’

Hij vervolgt: ‘Het zou goed zijn als we de resultaten van de afgelopen vier jaar zouden kunnen laten zien en zouden kunnen inventariseren wat welk subsidiegeld heeft opgeleverd. Hoeveel procent van de jaaromzet komt van de provincie, hoeveel uit eigen inkomsten, hoeveel uit private opdrachten, hoeveel uit subsidies van andere gremia? Onomatopee heeft bijvoorbeeld ongeveer 80.000 euro buiten Europa verdiend afgelopen jaar. Naast geld betekent dit een focus op de regio en impulsen voor makers en toeleveranciers. En wat ook over het hoofd wordt gezien: hoe zit de publiek-private mix eruit? Hoeveel makers en hoeveel opgebouwde internationale allure, prijzen en lezingen dreigen verloren te gaan? Ook als er afgebouwd gaat worden, kunnen we in elk geval trots zijn op wat we in de afgelopen jaren hebben weten neer te zetten in Brabant. Of er genoeg basis voor een vestigingsklimaat blijft, is wel de vraag.’

Steven ten Thije: 'De afgelopen jaren hebben instellingen zich ingespannen om een financieringsmix te waarborgen maar zonder subsidie valt het fundament eruit'

Ook Ten Thije vraagt zich af of alle rapporten wel gelezen zijn. ‘Culturele instellingen zijn ondernemers, maar zonder winstoogmerk. De afgelopen jaren hebben instellingen zich ingespannen om een financieringsmix te waarborgen maar zonder subsidie valt het fundament eruit. Het is zorgelijk dat grote middenpartijen als de VVD en het CDA kennelijk geen heldere visie hebben over hun cultuurbeleid. In het Eindhovens Dagblad werden in een opiniestuk van Rob Schoonen cijfers genoemd uit onderzoek van de provincie zelf naar cultuur. Meer dan tachtig procent van de Brabanders vindt kunst, cultuur en erfgoed belangrijk, negen van de tien Brabanders bezoekt culturele activiteiten. Die informatie is vrij toegankelijk en gemakkelijk beschikbaar. Ik schrik van het kennisgat dat blijkbaar bestaat. Cultuur blijkt toch een relatief goedkope manier om een betere samenleving te creëren.’

‘Wat ook ongelofelijk pijnlijk is, is dat wij nu juist in de startblokken stonden om mee te denken over de komende samenleving, nu alles weer open kan’, vervolgt Ten Thije. ‘Als kunstsector zitten wij ongelofelijk in de knel tijdens de coronacrisis want onze activiteiten zijn gebaseerd op samenkomsten van mensen. Het is zwaar weer maar natuurlijk is er solidariteit en begrip. Wij hebben in Brabant ervaring met het maken van heropstart na een crisis. Toen Philips uit Eindhoven vertrok had dat een enorme impact, op onder meer de werkgelegenheid. Triple Helix (industrie, kennis en overheid) hebben toen samengewerkt met cultuur om Eindhoven weer op de kaart te zetten met als resultaat het STRP-gebied en de Dutch Design Week. Ook in andere Brabantse steden zijn zulke samenwerkingen geweest. Het provinciebestuur spreekt nu geen vertrouwen uit in een dergelijke samenwerking en veroorzaakt tweespalt. Dat is naar en verdrietig. Wij willen een coalitie die zegt dat we hier samen beter uit gaan komen en elkaar niet hoeven bevechten om geld.’

Als voorschot op de cultuurloze provincie van na 2023 is in het huidige akkoord het woord cultuur al afgeschaft. De portefeuille cultuur geschrapt, evenals die van milieu. Er zal voor beide geen gedeputeerde meer zitting nemen in het provinciebestuur. Het woord ‘kunst’ wordt geen één keer genoemd. Samen met sport is cultuur onderdeel geworden van de ‘Vrije tijd’ – dat vergemakkelijkt de bezuinigingsdiscussie ongetwijfeld. In Brabant wordt gefluisterd dat niet de VVD- en CDA-coalitiegenoot Forum voor Democratie de bedenker is van dit bezuinigingstraject, maar vooral de VVD, die het mogelijk ziet als een opmaat voor de landelijke verkiezingen van volgend jaar.

[1] Als ik navraag doe bij de provincie blijkt dat er van de 42 miljoen die, zoals mij wordt verteld, ‘normaal gesproken’ gereserveerd is voor wat nu de portefeuille ‘vrije tijd’ heet, (op de begroting van het coalitieakkoord staat 37,5 miljoen) dit coalitieakkoord voorstelt om er vanaf 2023 zeven miljoen structureel weg te bezuinigen, waardoor het jaarlijks te besteden bedrag vanaf 2023 35 miljoen is. Die structurele bezuiniging wordt gepresenteerd als ‘het nieuwe normaal’. Deze begroting gaat voorbij aan de bestuursduur van de nieuwe coalitie; de nieuwe coalitie wil ‘anticiperen’ op het beleid van na 2023. Van die 35 miljoen kunnen nog extra bezuinigen afgaan en er kunnen incidentele middelen aan toegevoegd worden. Ook voor 2023 lijkt er bezuinigd te worden op cultuur. Voor 2020 staat nog 52,1 miljoen euro op de begroting voor ‘Vrije tijd’, voor 2021 39,1 miljoen en voor 2022 en 2023 37,5 miljoen. Daar kan tussen 2020 en 2023 nog in totaal 30 miljoen euro aan toegevoegd worden maar hoe dit verdeeld gaat worden tussen sport, kunst en cultuur en vrijetijdsbesteding is onbekend.

 

VOLG METROPOLIS M OP INSTAGRAM: METROPOLISM_MAG

Zoë Dankert

schrijft

Recente artikelen