metropolis m

Ann Lislegaard – Fertile Ghosts, Kunstfort bij Vijfhuizen, 2020. Foto: LNDWstudio

Roepgeluiden van vogels, wervelende tentakels van een octopus en een stotterende cyborg: in en rondom Kunstfort bij Vijfhuizen zet kunstenaar Ann Lislegaard licht en geluid in om een omgeving te creëren voor het niet-menselijke. Nadeche Remst zocht contact met de kunstenaar en spreekt haar over kleine verhalen, kwetsbaarheid en hoe om te gaan met ecologische transformatie.

‘Kun je de vogels horen?’, vraagt Ann Lislegaard als ik haar spreek via Zoom. Ze zit in haar studio in Kopenhagen en vertelt over de lange, donkere dagen die eindeloos leken te duren toen ze als kind in het noordelijke punt van Noorwegen woonde. Ze herinnert zich hoe ze maandenlang in totale duisternis naar school ging. In de winterperiode blijft het daar constant donker, slechts de weerspiegeling van de sneeuw zorgt voor een lichte gloed. Het klinkt me intrigerend en mysterieus in de oren: een perfecte setting voor een post-apocalyptisch verhaal. Inderdaad is daar Lislegaards interesse in sciencefiction al ontstaan. Dystopische verhaallijnen zoals we die kennen uit sciencefiction lijken de afgelopen tijd ook in onze sterk veranderende dagelijkse realiteit door te werken. De audiovisuele installaties van Lislegaard bieden een tegengeluid door niet-menselijke werelden, en de mogelijkheden daarvan, te verkennen. 

De geluid- en lichtinstallatie Ghost Opera (2020) hoor je vrijwel meteen als je rondom het terrein van het Kunstfort loopt. Je hoort roepgeluiden van vogels, die zich onzichtbaar tussen het met dauw beslagen gras bewegen. De audio die je hoort is een samengestelde opname ontstaan uit een digitaal archief met vogeloproepen van inmiddels uitgestorven vogelsoorten. Stemmen van de uitgestorven vogelsoorten resoneren in de monumentale omgeving, en verdwijnen weer in het mistige landschap. De opduikende stemmen van de niet langer zichtbare vogels symboliseren de verschillende geesten die elk op eigen wijze in Lislegaards solotentoonstelling Fertile Ghosts terugkomen. Ze weerspiegelen de huidige zorgen over klimaatverandering en het sterk groeiende aantal uitstervende vogel-, insecten- en andere diersoorten.

[blockquote]Stemmen van de uitgestorven vogelsoorten resoneren in de monumentale omgeving, en verdwijnen weer in het mistige landschap

Ann Lislegaard - Fertile Ghosts, Kunstfort bij Vijfhuizen, 2020, still

Ann Lislegaard - Fertile Ghosts, Kunstfort bij Vijfhuizen, 2020. Foto: LNDWstudio

Hoe kunnen we met uitsterven bedreigde vogels het recht te geven te spreken? Lislegaard roept op om actief te luisteren naar andere stemmen. Er zijn veel vogels waarvan de stem niet gearchiveerd is; zij waren al uitgestorven voordat hun geluid kon worden opgenomen. ‘Door het vinden van het kleine archief met vogeloproepen kon ik een geluidswerk maken over en mét hen. Toen ik het opnieuw afspeelde in het gebied rondom het Kunstfort begonnen andere vogels op de oproepen te reageren. Die interactie vind ik heel interessant. Als we het verleden opnieuw kunnen activeren, kunnen we proberen te herstellen wat wij als mensen hebben vervuild.’

In Lislegaards digitaal geanimeerde en gemanipuleerde omgevingen krijgen vergeten feministische en niet-menselijke herkomsten een plek. Science fiction wordt in haar werk ingezet als een manier om de dominante kaders van taal, genderrollen en sociaal-politieke structuren te doorbreken. Vaak refereert Lislegaard aan bekende sciencefictionteksten van schrijvers als Ursula Le Guin, Joanna Russ, Samuel R. Delany, J.G. Ballard en Jeff Noon. Ze gebruikt hun ideeën als uitgangspunt voor haar eigen reflecties over (toekomstige) noties van taal en communicatie tussen soorten. 

'De cyborg is fluïde, ik kan een man of een vrouw zijn, van welke leeftijd dan ook. Zo kan ik oneindige mogelijkheden ontdekken’ 

Ann Lislegaard - Fertile Ghosts, Kunstfort bij Vijfhuizen, 2020. Foto: LNDWstudio 

Ann Lislegaard - Fertile Ghosts, Kunstfort bij Vijfhuizen, 2020. Foto: LNDWstudio

In de donkere Genieloods zijn de installaties Malstrømmen (2017-2019) en Messages (2020) schuin tegenover elkaar geplaatst. In de 3D-animatie Malstrømmen, bestaande uit twee schermen, vertelt een cyborg in gefragmenteerde zinnen over een niet-menselijke wereld. De cyborg is een 3D-weergave van de kunstenaar, gebaseerd op Edgar Allan Poe’s A Descent into the Maelströ(1841), een kort verhaal over een verteller die verstrikt raakt in een maalstroom bij de Lofoten in Noorwegen, vlakbij waar Lislegaard opgegroeid is. ‘De cyborg in Malstrømmen is een zelfportret. De cyborg is fluïde, ik kan een man of een vrouw zijn, van welke leeftijd dan ook. Zo kan ik oneindige mogelijkheden ontdekken en kan ik elementen uit eerder gecreëerde universums hergebruiken.’ 

Ann Lislegaard - Fertile Ghosts, Kunstfort bij Vijfhuizen, 2020. Foto: LNDWstudio

Ann Lislegaard - Fertile Ghosts, Kunstfort bij Vijfhuizen, 2020

Het gezicht van de cyborg wisselt af met vage beelden van wervelende tentakels van een octopus. In stotterende zinnen vertelt de cyborg: ‘a large octopus moved towards me in a blur of tentacles. Its body barely visible as it took on the colour and texture of whatever it p-p-passed.’ Wat kunnen we leren van de adaptieve kwaliteiten van de octopus? Lislegaard verkent de mogelijkheden tot verwantschap met het leven in de oceaan. Het denken van Donna Haraway klinkt in haar werk door: denken in tentakels, in lijnen, in relaties. 

In haar meest recente werk Staying with the Trouble Making Kin in the Chthulucene (2016) stelt Haraway dat we nieuwe manieren van denken moeten ontwikkelen om de huidige ecologische crises tegen te gaan. Ze gebruikt de term ‘Antropoceen’ liever niet, omdat dit het huidige antropocentrische denken en daarmee de menselijke uitzonderingspositie, juist in stand houdt. We hebben alternatieve, zorgzame, ‘kleine’ verhalen nodig: ‘History must give way to geostories, to Gaia stories, to symchthonic stories; webbed, braided, and tentacular living and dying in sympoietic multispecies string figures.'[1] De tentakels van de octopus kunnen leiden naar andere niet-menselijke wezens, van waaruit een ander soort handelingsvermogen kan worden aangesproken. 

Lislegaard denkt –en maakt– met de octopus, maar ook met vogels, uilen en bijen. In de 3D-animatie Messages (2020) vertelt een cyborg vanuit een plek waarin mens en natuur met elkaar zijn versmolten. Het werk is geïnspireerd op Jeff Noons sciencefictionroman Pollen (1995). Het verhaal speelt af in een fictieve stad waar de lucht is geïnfecteerd met een virtuele vorm van stuifmeel. De donkere pollenwolken zorgen ervoor dat het stuifmeel zich bindt aan het menselijke DNA, waardoor er nieuwe hybriden en mutanten ontstaan. Staat dit ons te wachten, wanneer bijen uitgestorven zijn?

Ann Lislegaard - Fertile Ghosts, Kunstfort bij Vijfhuizen, 2020. Foto: LNDWstudio

De figuur van de cyborg treedt in Malstrømmen en Messages op als verteller, of zelfs als bemiddelaar tussen het menselijke en niet-menselijke leven. Lislegaard verkent in haar audiovisuele installaties de mogelijkheden voor het begrijpen van toekomstige relaties tussen soorten. De alternatieve verhalen in Fertile Ghosts laten zien hoe op sympathieke wijze om te gaan met ecologische transformatie, en met de mogelijkheid van ons eigen uitsterven. Zulke alternatieve, ‘kleine’ verhalen hebben we in onze huidige tijd meer dan ooit nodig. ‘Het menselijk lichaam is kwetsbaar, net als het bestaan ​​van zoveel dieren momenteel. Kwetsbaarheid iets is waar we ons meer bewust van moeten zijn.’

[1]“Tentacular Thinking: Anthropocene, Capitalocene, Chthulucene,” in Donna J. Haraway, Staying with the Trouble: Making Kin in the Chthulucene, Duke University Press, 2016: 49.

Nadeche Remst

is kunsthistoricus

Recente artikelen