metropolis m

Anu Vahtra, ‘Some notes from walks around town: Panamalaan 11,Amsterdam’, 7.01.2021, deel van ‘Postcards from the edge’.

In Brussel heet het ‘verbrusseling’: het willekeurige ontstaan van hoogbouw. Ook Amsterdam heeft er last van, hier en daar, maar vooral van het bekende virus dat gentrificatie heet. Naast P/////AKT wordt gebouwd aan vijf verdiepingen appartementen. Weg sfeer, weg ruimte, weg licht. Anu Vahtra maakte in Brussel kennis met verbrusseling en in Amsterdam met de bouwwoede rondom P/////AKT. Ze wijdt er haar installatie Goodbye air pollution, the future is here aan.

Tijdens mijn fietsrit vallen me de vele bouwwerkzaamheden in de stad op: openliggende straten, omleidingen, deels afgebroken gebouwen en omheinde bouwplaatsen. Door de omleiding op de route naar P/////AKT fiets ik er bijna voorbij. Het appartementencomplex dat op de hoek van het Zeeburgerpad wordt gebouwd, pal naast P/////AKT, is inmiddels flink in de hoogte gestegen. Ik tel vijf verdiepingen, nog verscholen achter de doeken van de stijgers. Eenmaal binnen in de tentoonstellingsruimte, weg van het lawaai van de bouwplaats, doemen herkenbare materialen op. Beschadigde houten panelen, restanten van bakstenen, stukken ijzer, een gebroken venster. De gevonden materialen zijn afkomstig van verschillende sloop- en bouwlocaties in de omgeving, en zijn door Anu Vahtra (1982, Estland) verzameld voor haar grootschalige installatie bij P/////AKT. Vahtra werkt momenteel aan haar solotentoonstelling Goodbye air pollution, the future is here, het vijfde en laatste deel van het programma The Space Conductors Are Among Us.

Als onderdeel van Postcards from the edge, een online-reeks van kunstenaarsbijdragen van huidige en aankomende projecten bij P/////AKT, maakte Vahtra een foto van een gesloopte gevel aan de Panamalaan. Het pand met vier dienstwoningen aan het spoor huisde jarenlang medewerkers van de NS die het seinhuis aan de Cruquiuskade bemanden. Vorig jaar liepen er nog kippen, geiten, duiven en een pony rond op het stuk groen naast het spoor, en konden er dagelijks verse eieren gekocht worden. Nu moet het plaats maken voor een reusachtig woonblok, vernoemd naar de Italiaanse wiskundige Fibonacci, dat zestig meter hoog wordt en 243 appartementen zal tellen.

Op de foto is te zien hoe een graafmachine de overblijfselen van het gesloopte gebouw bij elkaar veegt. De voordeur is nog intact, de naamplaatjes van de oude bewoners hangen er nog, en zelfs een handgeschreven notitie: ‘Bezorger, bel kapot, hard kloppen aub!’ 

[blockquote]’Gedeeltelijk afgebroken gebouwen, dichtgetimmerde winkelpanden of leegstaande gebouwen die helemaal geen functie meer hebben: het voelt alsof de stad constant in aanbouw is, ondanks dat het op een langzaam tempo gaat’ 

Anu Vahtra, 'Some notes from walks around town: Panamalaan 11,Amsterdam', 7.01.2021, deel van 'Postcards from the edge'.

Vahtra is geïnteresseerd in het vastleggen van afwijkende situaties die anders onopgemerkt aan ons voorbij gaan. In haar fotografische werk en installaties onderzoekt ze de ervaring van ruimtelijke en architectonische omgevingen. De architectonische kenmerken en contextuele achtergrond van een bepaalde plek zijn volgens Vahtra altijd onderdeel van het fysieke werk. Vahtra studeerde fotografie aan drie verschillende kunstacademies: de Estonian Academy of Arts in Tallinn, Estland, Bergen Academy of Art and Design, in Bergen, Noorwegen, en de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam. Vorig jaar voltooideVahtra de master Fine Art aan LUCA School of Arts met een project over stedelijke ruimte in Brussel. Tijdens haar residentie bij WIELS  van juli tot december 2020 vervolgde ze haar onderzoek.‘Ik verhuisde van Tallinn naar Brussel om mijn dagelijkse omgeving en de manieren waarop ik gewend was om te werken te veranderen. Terwijl ik door de stad navigeerde, viel het grote aantal bouwplaatsen meteen op. Maar ook de gedeeltelijk afgebroken gebouwen, dichtgetimmerde winkelpanden of leegstaande gebouwen die helemaal geen functie meer hebben. Het voelde alsof de stad constant in aanbouw was, ondanks dat het op een langzaam tempo gaat.’ 

Ze observeerde de manier waarop de stad georganiseerd is en documenteerde de bouwwerkzaamheden in en rondom de stad. ‘Brusselization (verbrusseling) is een vreemde term die ik tegenkwam tijdens mijn onderzoek, waarmee in feite het willekeurige ontstaan van hoogbouw wordt bedoeld.’ De term wordt vaak toegeschreven aan de ambitieuze stedenbouwkundige ingrepen die Brussel onderging in de jaren ’60 en ’70. Door het gebrek aan ruimtelijke-ordeningsregels en de laissez-faire houding van het stadsbestuur transformeerde de historische binnenstad in een skyline van moderne kantoorgebouwen. ‘Wat voor mij intrigerend was, en wat de term het best visualiseert, is de Zuidertoren naast het station Brussel-Zuid. Dat is met een hoogte van 150 meter het hoogste gebouw in Brussel, zelfs van België, maar het is het enige hoogbouw in dit gebied en lijkt dus niet op zijn plaats in de stedelijke omgeving.’ 

Anu Vahtra, uit de installatie 'Goodbye air pollution, the future is here' bij P/////AKT, 2020-2021, archival pigment print, 73 ×110 cm 

In de installatie op haar eindpresentatie werden fragmenten van het proces van het observeren van de bouw- en sloopplaatsen afgewisseld met foto’s en video’s van de Zuidertoren en de World Trade Center-torens. De beelden werden ondergebracht in een formatie van witte, mobiele scheidingswanden. Als onderdeel van het zogenaamde Manhattanplan werd in de jaren ‘70 de woonwijk Noordwijk vervangen door een Brussels World Trade Center. In 2019 begon de transformatie van twee van de WTC-torens, naar een ‘circulair en energieneutraal’ gebouw dat naast kantoren ook een hotel, appartementen en horecagelegenheden zal onderbrengen. Hiervoor moesten de gebouwen eerst bijna volledig worden afgebroken, om ze weer opnieuw te bouwen. Vahtra legde de sloop van de WTC-torens vast op verschillende momenten. ‘Ik maakte een foto door een gebroken raam bij het station Brussel Noord in de richting van de WTC-torens. Als je naar de foto kijkt, kun je door het gebroken glas – dat geprobeerd is te repareren met lijm, tape en een extra laag glas – de torens herkennen, waarvan er op dat moment twee werden afgebroken.’ Op een andere foto is te zien hoe de slogan ‘THE FUTURE IS HERE’ prijkend aan de WTC-toren, ironisch genoeg, langzamerhand van het gebouw verdwijnt. Een vergelijkbare situatie deed zich voor tijdens een herontwikkelingsplan van een plein vlakbij de Botanische Tuin. In een video-loop, onderdeel van de installatie, is te zien hoe een boom op brute wijze wordt gekapt. Dan verschijnt plots de tekst ‘Goodbye air pollution’ op een reclamebord, als slogan voor een elektrisch automerk.

Op een andere foto is te zien hoe de slogan ‘THE FUTURE IS HERE’ prijkend aan de WTC-toren, ironisch genoeg, langzamerhand van het gebouw verdwijnt

Anu Vahtra, uit de installatie 'Goodbye air pollution, the future is here', 2020–2021, archival pigment print, elk 21×31,5 cm 

Anu Vahtra, uit de installatie 'Goodbye air pollution, the future is here', 2020–2021, stills van video loop

De titel van haar tentoonstelling bij P////AKT is een synthese van de twee: Goodbye air pollution, the future is here. Na haar residentie bij WIELS, vertrok ze naar Amsterdam om bij P/////AKT een nieuwe installatiete maken. ‘De foto van het gebroken raam in Brussel-Noord zie ik als het beginpunt van de tentoonstelling bij P/////AKT. Ik heb de foto waarschijnlijk al meer dan een jaar geleden genomen, maar ik ben er nog steeds mee bezig. Het heeft een abstracte dimensie, het verbeeldt eigenlijk niets, maar ik blijf ernaar kijken.’

Voor haar installatie bij P/////AKT verzamelde ze de afgedankte bouwmaterialen van de sloop- en bouwplaatsen in de omgeving. Als een bricoleur maakte ze nieuwe structuren van de gevonden materialen. ‘De nieuwe structuren doen denken aan de witte, mobiele wanden die ik eerder heb gebruikt. Ik wilde de generieke structuur van deze scheidingswanden ontmantelen tot iets dat deels functioneel is, niet af. Ik probeer zo min mogelijk aan de materialen te veranderen. Het gaat vooral om het combineren van de materialen en de juiste plek te vinden in de ruimte, om de tentoonstellingsruimte op verschillende manieren te organiseren en in te kaderen.’ Net zoals bij de sloop van gebouwen wordt de structuur die normaal achter de bakstenen muren is verscholen, zichtbaar. 

‘Uiteindelijk heb ik mijn tijd bij P/////AKT benaderd als een residentie'

Anu Vahtra, uit de installatie 'Goodbye air pollution, the future is here' bij P/////AKT, 2020-2021, archival pigment print, 43×65 cm

De solotentoonstelling Goodbye air pollution, the future is here zou eigenlijk 21 januari al openen, maar door de corona-maatregelen is de opening uitgesteld.‘Uiteindelijk heb ik mijn tijd bij P/////AKT benaderd als een residentie. Normaal gesproken werk ik in de tentoonstellingsruimte naar de opening van een tentoonstelling toe. Door de huidige omstandigheden werd deze datum telkens verlegd, en kreeg ik steeds meer tijd, iets wat in normale omstandigheden bijna nooit mogelijk is als je in-situ werkt. Dus ik heb geprobeerd deze merkwaardige situatie te omarmen en van deze gelegenheid gebruik te maken om meer dingen uit te proberen dan aanvankelijk gepland.’

VOLG METROPOLIS M OOK OP INSTAGRAM

De solotentoonstelling Goodbye air pollution, the future is here van Anu Vahtra is te bezoeken zodra de coronamaatregelen het toelaten. Zie voor meer informatie en updates: www.pakt.nu

De kunstenaarsbijdragen Postcards from the edge zijn online te bekijken:  https://www.pakt.nu/2021/postcards-from-the-edge/

Nadeche Remst

is kunsthistoricus

Recente artikelen